قانون جهش تولید دانش‌بنیان، یکی از جدیدترین و جذاب‌ترین قوانین دولت است که می‌تواند به رشد فزاینده شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور کمک شایانی کند. این قانون ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ تصویب شده و طی آن بسیاری از کسب‌وکارها و شرکت‌های فعال در حوزه‌های گوناگون تلاش کرده‌اند تا از قوانین آن به‌منظور پیشرفت کار خود استفاده کنند. رویکرد اصلی در قانون جهش تولید دانش‌بنیان، رفع موانع پیش‌روی تولیدات بومی‌سازی دانش‌بنیان‌ها در راستای تامین نیاز صنایع کشور است تا با گسترش ارتباط با صنعت از طریق ابزارهای حمایتی جدید، نقشی محوری در ارتقای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان ایفا کنند. سازکار تولید بار اول، آسیب‌پذیری کشور در برابر نوسانات نرخ ارز را کاهش می‌دهد، تراز تجاری را تقویت خواهد کرد و تأثیر تحریم‌ها را کاهش می‌دهد. صمت در این گزارش به بررسی اهمیت ایجاد بازار برای شرکت‌های دانش‌بنیان، مزایای ترک تشریفات مناقصه و پیامدهای این رویکرد بر رشد اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان پرداخته که در ادامه می‌خوانید.

ایجاد بازار تضمین‌شده برای کمک به تولید

ایجاد یک بازار قوی برای شرکت‌های دانش‌بنیان، جنبه حیاتی قانون جهش تولید دانش‌بنیان است. هدف این قانون، تقویت رشد شرکت‌های دانش‌بنیان از طریق تسهیل بسترهای ارتباطی بین صنعت و اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان است. رویکرد اصلی در قانون جهش تولید دانش‌بنیان، رفع موانع پیش‌روی تولیدات بومی‌سازی دانش‌بنیان‌ها در جهت تامین نیاز صنایع کشور است تا با گسترش ارتباط با صنعت از طریق ابزارهای حمایتی جدید، نقشی محوری در ارتقای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان ایفا کنند. یک بند قابل‌توجه در این زمینه شامل کنار گذاشتن روش‌های مناقصه به نفع بومی‌سازی تجهیزات و فرآیندهای استراتژیک از طریق مکانیسم تولید بار اول است.

یکی از مزیت‌های اولیه خروج از تشریفات مناقصه، ایجاد بازار تضمینی برای شرکت‌های دانش‌بنیان است. شرکت‌های دانش‌بنیان با حذف نیاز به شرکت در فرآیندهای مناقصه پرهزینه و رقابتی می‌توانند بر توسعه محصولات و راهکارهای خود تمرکز کنند. این روند ورود به بازار را ساده و راه مستقیمی برای این شرکت‌ها برای ایمن‌سازی پروژه‌های دولتی فراهم می‌کند. حذف تشریفات مناقصه تضمین می‌کند که شرکت‌های دانش‌بنیان فرصت مناسبی برای مشارکت در راه‌حل‌های نوآورانه خود در طرح‌های توسعه ملی دارند.

کنار گذاشتن مراحل مناقصه باعث صرفه‌جویی در هزینه شرکت‌های دانش‌بنیان می‌شود. فرآیندهای مناقصه سنتی اغلب به منابع مالی قابل‌توجهی برای پوشش هزینه‌های مشارکت، مانند آماده‌سازی پیشنهاد، توسعه پیشنهاد، و هزینه‌های اداری نیاز دارند. با حذف این هزینه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند منابع خود را به نحو احسن به تحقیق، توسعه و تولید اختصاص دهند. علاوه بر این، هزینه امضای قراردادها بسیار کاهش می‌یابد، زیرا مکانیسم تولید بار اول به شرکت‌های دانش‌بنیان اجازه می‌دهد به تولیدکنندگان اصلی تجهیزات استراتژیک در ایران تبدیل شوند. این کاهش هزینه‌ها باعث افزایش رقابت‌پذیری شرکت‌های دانش‌بنیان و بهبود سودآوری آنها می‌شود.

یکی دیگر از نتایج قابل‌توجه کنار گذاشتن رویه‌های مناقصه، بومی‌سازی تجهیزات و فرآیندهای استراتژیک است. اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان با تشویق شرکت‌های دانش‌بنیان برای مشارکت در تلاش‌های بومی‌سازی، می‌تواند وابستگی به واردات را کاهش داده و قابلیت‌های تولید داخلی را افزایش دهد. از آنجایی‌که شرکت‌های دانش‌بنیان با موفقیت تجهیزات استراتژیک را بومی‌سازی می‌کنند، مزیت رقابتی به دست آورده و خود را به‌عنوان بازیگران کلیدی در بازار قرار می‌دهند. این امر نه‌تنها به رشد اقتصاد دانش‌بنیان کمک می‌کند، بلکه بازاری متنوع و گسترده را برای این شرکت‌ها ایجاد می‌کند. بازار گسترده‌تر به شرکت‌های دانش‌بنیان اجازه می‌دهد تا درآمد بیشتری ایجاد کنند، نوآوری را دنبال و فرصت‌های تجاری جدید را کشف کنند.

آثار اقتصادی رفع موانع تولید دانش‌بنیان‌ها

کاهش نرخ ارز صنعتی، بهبود رقابت‌پذیری صنعتی، کنترل کسری تراز تجاری و ایجاد انعطاف‌پذیری در برابر تحریم‌ها از طریق بومی‌سازی تجهیزات و فرآیندهای تولید، مؤلفه‌های حیاتی برای توسعه و ثبات اقتصادی کشورها به‌ویژه کشورهایی هستند که با عدم‌تعادل تجاری و چالش‌های ژئوپلتیکی مواجه هستند. در این یادداشت به بررسی نقش بومی‌سازی در پرداختن به این موضوعات با تمرکز خاص بر ایران به‌عنوان نمونه خواهیم پرداخت.

بومی‌سازی تجهیزات استراتژیک صنعتی از طریق مکانیسم‌های تولید بار اول این ظرفیت را دارد که به‌طور قابل‌توجهی بر پویایی اقتصادی یک کشور تاثیر بگذارد. با کاهش وابستگی به ماشین‌آلات و تجهیزات وارداتی، یک کشور می‌تواند به‌طور موثری نوسانات نرخ ارز خارجی را که اغلب همراه با تجارت بین‌المللی است، کاهش دهد. علاوه بر این، تولید بومی‌سازی تجهیزات امکان صادرات و فرصت‌های بازاریابی جدید را فراهم و درنتیجه درآمدهای ارزی را تقویت می‌کند. درباره ایران که با کسری تراز تجاری در بخش صنعتی خود دست‌وپنجه نرم کرده، بومی‌سازی تجهیزات استراتژیک راه‌حل قانع‌کننده‌ای را ارائه می‌دهد. ایران با کاهش نیاز به واردات و ارتقای تولید داخلی، می‌تواند عدم‌تعادل تجاری خود را کاهش دهد و همزمان به خودکفایی و رشد اقتصادی نیز کمک کند.

منافع اقتصادی بومی‌سازی فراتر از کاهش صرف کسری است. ایران با بومی‌سازی تجهیزات و فرآیند تولید صنعتی می‌تواند به سمت جلوگیری از خام‌فروشی منابع خود، توسعه زنجیره‌های ارزش و ایجاد محصولات با ارزش‌افزوده حرکت کند. این گذار از یک اقتصاد متکی به صادرات محصولات خام و اولیه کم‌ارزش به یک نیروگاه صنعتی نوظهور با مجموعه متنوعی از محصولات صنعتی با ارزش‌افزوده، ظرفیت بسیار زیادی برای دگرگونی چشم‌انداز اقتصادی ایران دارد. علاوه بر این، این تحول، صنایع کشور را برای افزایش رقابت‌پذیری خود در زنجیره‌های ارزش جهانی، تسهیل مشارکت بیشتر در تجارت بین‌المللی و افزایش انعطاف‌پذیری کلی اقتصادی، قرار می‌دهد.

بدون شک، چشم‌انداز اقتصادی ایران به‌دلیل تحریم‌های اساسی پیچیده‌تر شده است. با این حال، بومی‌سازی تجهیزات استراتژیک مسیری را برای مقابله با اثرات نامطلوب این تحریم‌ها ارائه می‌دهد. با کاهش وابستگی به واردات خارجی، ایران می‌تواند استقلال اقتصادی خود را تقویت کند، تحریم‌ها را دور بزند و تاثیر محدودیت‌های خارجی بر قابلیت‌های صنعتی خود را کاهش دهد. در اصل، سیاست بومی‌سازی موضعی ضدتحریمی اتخاذ می‌کند و ایران را برای مقابله با چالش‌های ناشی از فشارهای اقتصادی خارجی و درعین‌حال تقویت انعطاف‌پذیری اقتصاد خود قرار می‌دهد. همان‌طور که ایران پیچیدگی‌های اقتصاد جهانی و چشم‌انداز سیاسی را دنبال می‌کند، بومی‌سازی تجهیزات و فرآیندهای تولید به‌عنوان یک استراتژی محوری با مزایای چندوجهی ظاهر می‌شود. تغییر به سمت خوداتکایی در تجهیزات استراتژیک صنعتی ظرفیت تقویت موازنه تجاری، افزایش رقابت صنعتی، تقویت رشد اقتصادی و تقویت کشور در برابر تحریم‌های خارجی را دارد. علاوه بر این، بومی‌سازی فرآیندهای تولید می‌تواند باعث پیشرفت فناوری، افزایش فرصت‌های شغلی و کمک به توسعه کلی یک بخش صنعتی پویا و انعطاف‌پذیر شود.

راهکار  حذف تشریفات اداری خسته‌کننده

مهدی باقری، عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با صمت با اشاره به رفع مشکلات خرید محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان و اقدامات معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور با ایجاد کارگروه «تولید بار اول» در راستای ترک تشریفات مزاحم و مناقصات بلندمدت در این بخش، گفت: به‌واقع آینده کشور درگرو شرکت‌های دانش‌بنیان بوده و باید این شرکت‌ها موردحمایت جدی قرار گیرند. این نماینده مجلس شورای اسلامی تاکید کرد: آینده کشور از هر حیث، اعم از اقتصادی، فرهنگی و سیاسی درگرو شرکت‌های دانش‌بنیان است و این شرکت‌ها باید موردحمایت قرار گیرند.

عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی تاکید کرد؛ بنابراین هر طرح و لایحه و کارگروه و یا آیین‌نامه‌ای که بتواند موانع پیش‌روی فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان را به حداقل برساند، موثر خواهد بود.

باقری تاکید کرد: به‌واقع ایجاد کارگروه تولید بار اول از سوی معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور درصدد رفع موانع پیش روی فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان است و می‌تواند کمک کند تا تشریفات خسته‌کننده و گاه غلط اداری و اقتصادی کنار گذاشته شود اما به‌شرط اینکه دقت لازم در این بخش لحاظ شود، چراکه قرار نیست با سهولت باعث شوند این مسیر خراب شده و از ارائه این خدمات پشیمان شوند.

وی با بیان اینکه معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور باید به سمت راهکارهای خلاقانه حرکت کند، بیان کرد: این معاونت باید شرایطی را فراهم کند تا خرید محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان در جامعه جا بیفتد در این بخش صداوسیما و اطلاع‌رسانی‌های انجام‌شده می‌تواند تاثیرگذار باشد.

باقری با اشاره به تاثیر نهادهای مردمی در زمینه فروش محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان به دستگاه‌های دولتی گفت: ما در زمینه حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان تعارف نداریم و رهبر معظم انقلاب تاکیدات زیادی را در این بخش مدنظر قرار دادند.

وی تاکید کرد: بنابراین ایجاد کارگروه تولید بار اول با هدف ترک تشریفات و ترک مناقصات جهت فروش محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان به نهادهای دولتی می‌تواند مفید و موثر قلمداد شود.

رفع موانع تولید در مسیری نو

محمدعلی محسنی بندپی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با صمت با اشاره به رفع مشکلات خرید محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان و اقدامات معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور با ایجاد کارگروه «تولید بار اول» در راستای ترک تشریفات مزاحم و مناقصات بلندمدت در این بخش، گفت: چه بخواهیم و چه نخواهیم باید به سمت تقویت و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان حرکت کنیم.

وی با بیان اینکه اگر بتوانیم موانع و معضلات شرکت‌های دانش‌بنیان را با جدیت بیشتری در عمل برطرف و از آنها حمایت کنیم، زودتر به جایگاه خودمان در زمینه تولیدات دانش‌بنیان دست پیدا خواهیم کرد، گفت: متاسفانه ما در برخی از مسائل افراط‌وتفریط می‌کنیم.

این نماینده مجلس شورای اسلامی با اشاره به ترک تشریفات در فروش محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان، بیان کرد: ما حتی می‌توانیم کوتاه کردن تشریفات در این بخش را منظر قرار دهیم؛ بنابراین اگر ما به‌واقع معتقدیم که در راستای ترک تشریفات ممکن است تخلفاتی انجام شود، می‌توانیم این تشریفات را کوتاه کنیم.

عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه ما می‌توانیم ترک تشریفات در فروش محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان را کوتاه‌تر کنیم، بیان کرد: از سوی دیگر، شرکت‌های دانش‌بنیان، شرکت‌های مورد اعتماد نظام هستند و از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تسهیلات دریافت می‌کنند. ما نه‌تنها در زمینه تولید بار اول که باید برای تقویت این شرکت‌ها تا انتهای زمان تولیداتشان کنار آنها بایستیم؛ یعنی این حمایت‌ها باید در تولیدات بار دوم و سوم هم لحاظ شود.

محسنی‌بندپی با بیان اینکه البته تولیدات شرکت‌های دانش‌بنیان هم باید از استاندارد و کیفیت مطلوبی برخوردار باشد، ادامه داد: اگر استانداردهای لازم در این بخش تامین شود، هیچ دلیلی ندارد که این محصولات به فروش نرسد.

وی با بیان اینکه بسیاری از شرکت‌هایی که در مناقصات برنده می‌شوند، شرکت‌های حرفه‌ای هستند، بیان کرد: این شرکت‌ها متاسفانه جنس خوب تولید نمی‌کنند و اما راه و رسم برنده شدن در مناقصات را بلد هستند.

این نماینده مجلس با بیان اینکه نباید بی‌انگیزگی در بین نخبگان ما ایجاد شود، بیان کرد: این جوانان دل درگروه توسعه کشور دارند؛ بنابراین ایجاد کارگروه تولید بار اول با هدف ترک تشریفات و ترک مناقصات می‌تواند در فروش محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان به نهادهای دولتی موثر بوده و موانع را از پیش روی این شرکت‌ها بردارد.

سخن پایانی

ایجاد بازار برای شرکت‌های دانش‌بنیان برای رشد و موفقیت آنها ضروری است. کنار گذاشتن رویه‌های مناقصه و اتخاذ مکانیسم تولید بار اول مزایای متعددی از جمله ایجاد بازار تضمینی، کاهش هزینه‌ها و افزایش فرصت‌های قرارداد برای شرکت‌های دانش‌بنیان را به همراه دارد. با دور زدن تشریفات مناقصه، این شرکت‌ها می‌توانند به پروژه‌های دولتی دسترسی داشته باشند و راه‌حل‌های نوآورانه خود را در طرح‌های توسعه ملی مشارکت دهند. علاوه بر این، تلاش‌های بومی‌سازی با تحریک این رویکرد، قابلیت‌های تولید داخلی را افزایش داده و بازار را برای شرکت‌های دانش‌بنیان گسترش می‌دهد. برای درک کامل مزایای ایجاد بازار، سیاست‌گذاران باید به حمایت از اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان، ترویج همکاری بین صنعت و شرکت‌های دانش‌بنیان، و ایجاد یک چارچوب نظارتی مطلوب که نوآوری، سرمایه‌گذاری و رشد پایدار را تشویق می‌کند، ادامه دهند. سازکار تولید بار اول آسیب‌پذیری کشور را در برابر نوسانات نرخ ارز کاهش خواهد داد و تراز تجاری را تقویت خواهد کرد و تأثیر تحریم‌ها را کاهش خواهد داد.