هفدهمین دوره حراج تهران که به آثار هنر مدرن و معاصر ایران اختصاص داشت با ارائه ۱۱۰ اثر عصر روز جمعه ۳۰ تیر ۱۴۰۲ در هتل پارسیان آزادی برگزار شد و توانست با فروش کلی ۲۱۱ میلیارد و ۲۱۰ میلیون تومان، رکورد چشمگیری را در بازار هنر ایران به ثبت برساند. در این دوره حراج تهران ۱۱۰ اثر از ۱۰۰ هنرمند که از چهره‌های ثبت‌شده بازار هنر کشور هستند، ارائه شد که منتخبی بود از آثار اساتید مدرنیست و آثار شاخصی از هنرمندان معاصر ایران. از میان این آثار ۱۰۰ اثر به فروش رسیدند و ۱۰ اثر به فروش نرسید تا درنهایت رکورد ۲۱۱ میلیارد و ۲۱۰ میلیون تومانی برای مارکت هنر ایران ثبت شد. اما به راستی وقتی از اقتصاد هنر حرف می‌زنیم از چه حرف می‌زنیم؟ یا بهتر است بگوییم وقتی از آثار حراج تهران حرف می‌زنیم، از چه حرف می‌زنیم؟ صمت در این گزارش با نگاهی به آخرین «حراج تهران» به حاشیه‌های این رویداد اقتصادی هنر پرداخته است.

نگاهی به آثار میلیاردی حراج تهران

در هفدهمین حراج تهران ۱۰۰ اثر به مجموعه‌داران ایرانی پیشنهاد شد که نیمی از این آثار با قیمت‌های میلیاردی وارد معامله شدند. رکورد این دوره حراج به تابلوی بدون عنوان سهراب سپهری که یک منظره انتزاعی همراه با برکه آب و دو شقایق سرخ و نیم‌تنه درخت متعلق به دهه ۱۳۴۰ بود، ‌تعلق گرفت. این اثر به نرخ ۲۱ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان به فروش رفت. پس از آن اثر انتزاعی دیگری از کوروش شیشه‌گران به نرخ ۱۷ میلیارد تومان در جایگاه دوم گران‌قیمت‌ترین آثار هفدهمین حراج تهران قرار گرفت. تابلوی دیگری از مجموعه تنه درختان سهراب سپهری نیز با نرخ ۱۲ میلیارد و۴۰۰ میلیون تومان در جایگاه سوم قرار گرفت. تابلوی «اندام» حسین زنده‌رودی با نرخ ۱۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان و اثر «مربع و مثلث‌ها» منیر فرمانفرماییان با نرخ ۹ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان در جایگاه بعدی گران‌قیمت‌ترین آثار حراج هفدهم قرار گرفتند. در این حراج به ترتیب آثار آیدین آغداشلو، ابوالقاسم سعیدی، محمد احصایی، مسعود عربشاهی، مارکو گریگوریان و فرهاد مشیری بالای ۵ میلیارد تومان چکش خورد.برخی معتقدند فروش ۲۱۱ میلیارد و ۲۱۰ میلیون تومانی حراج تهران در هفدهمین دوره نشان داد که این رویداد اقتصادی هنر به اهداف خود در مارکت جهانی و داخلی دست یافته است. هرچند همانند ۱۶ دوره پیشین حاشیه‌های این حراج بزرگ هنری با انتقادهای جدی از سوی برخی دیگر از فعالان این عرصه همراه است.

روند معرفی آثار، قیمت‌گذاری و فروش

در سایت رسمی حراج تهران، برگزارکنندگان این رویداد هنری حراج‌گزار نامیده می‌شوند و به‌طور دقیق و رسمی نامی از آنها برده نمی‌شود. تمامی اطلاعات شخصی و اطلاعات بانکی اشخاص شرکت‌کننده در حراج درصورتی‌که از جانب آنها به‌صورت کتبی در زمان ثبت‌نام درخواست شود به‌صورت محرمانه نزد حراج‌گزار حفظ و نگهداری خواهد شد و به‌هیچ‌عنوان در معرض اطلاع عمومی و یا در دسترس اشخاص ثالث قرار نمی‌گیرد. مگر به دستور مقام قضایی که در آن صورت حراج‌گزار موظف است اطلاعات مزبور را در اختیار مقام مربوط قرار دهد.در ادامه حراج‌گزار، شرکت‌کنندگان را در جریان جزییات حراج قرار داده و آثار هنری بر مبنای ارزش کیفی و علاقه‌مندی متقاضیان، انتخاب و براساس نرخ پایه مورد توافق با مالک اثر وارد سازکار حراج می‌شود. آثار انتخاب شده به مدت۳روز در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفته و عصر روز چهارم در مراسمی به حراج گذاشته می‌شود.

اعلام نرخ در مراسم ازسوی متقاضی خرید و رقبا تعیین شده و اثر با اعلام بالاترین نرخ ازسوی آخرین متقاضی فروخته می‌شود. پس از فرو آمدن چکش، خریدار ملتزم به پرداخت مبلغ اعلامی است.

تمامی آثار ارائه‌شده در حراج تهران توسط کارشناسان معتبر بررسی و اصالت آنها مورد بررسی قرار می‌گیرد. درصورتی‌که تا پیش از فروش اثر نسبت به اصالت اثر، مالکیت اثر و سایر اطلاعات اعلام‌شده از سوی مالک اثر یا هر دلیل دیگری تردید و یا شبهه‌ای ایجاد شود اثر بی‌هیچ و قید و شرطی از حراج خارج می‌شود. مالک اثر بابت هزینه معرفی و فروش آثار و نیز برگزاری مراسم حراج موظف به پرداخت حق‌الزحمه به حراج‌گزار است که این مبلغ از درآمد فروش اثر کسر و مابقی به مالک اثر پرداخت می‌شود.

حراج تهران و انحصار اثر هنری

حراج تهران به‌عنوان مهم‌ترین رویداد هنری موضوع بحث و بررسی بسیاری از کارشناسان و پژوهشگران هنر، مجموعه‌داران و البته ناقدان انحصاری کردن آثار هنری است. اینکه اثر هنری متعلق به همگان و امری منحصر به بنیاد، موسسه و شخص خاصی نیست سوالی است که باید به آن پاسخ گفت. پیش‌تر در نشستی که با موضوع حراج تهران در یکی از گالری‌های تهران برگزار شده بود منوچهر لطفی، رئیس انجمن مجموعه‌داران، در پاسخ به این سوال که نهادهای اقتصادی چه تاثیری بر حراج آثار هنری ازجمله حراج تهران داشته‌اند، گفت: زمانی می‌توان از تاثیر اقتصاد و نهادهای اقتصادی بر حراج آثار هنری در کشور ازجمله حراج تهران سخن گفت که اقتصاد آزاد در کشور حکفرما و تاثیر حراج آثار هنری بر گالری‌ها نیز ملموس باشد. این در حالی است که امروزه قیمت‌های حراج آثار هنری که حراج تهران یکی از آنها است با بازار بسیار فاصله بسیار دارد. لطفی معتقد است؛ در شرایطی که برگزاری حراج آثار هنری تنها بر عهده عده‌ای خاص قرار می‌گیرد، نمی‌توان انتظار داشت بخش دیگری از سرمایه‌داران نیز بتوانند در این راستا یعنی انتقال سرمایه به بخش هنر و برگزاری حراجی‌های آثار هنری در کشور اقدام کنند. حافظ روحانی یکی از منتقدان هنری نیز معتقد است؛ برگزاری حراج‌های هنر برگرفته از سیاست‌گذاری‌های نظام سرمایه‌داری است؛ البته نظام‌های سرمایه‌داری که با سیاست‌های درست پیش رفته‌اند. از این رو برگزاری آیین حراج تهران در اصل کپی از رویدادهای جهانی است که در خاستگاه نظام سرمایه‌داری در فضای اقتصاد آزاد، شفاف و پاسخگو برگزار می‌شوند. این منتقد هنری افزود: به نظر می‌رسد؛ ما از سیاست‌های اجرایی و استاندارد دنیا فقط حراج ‌را در کشور اجرا کرده‌ایم. روحانی با انتقاد از قدرت جابه‌جایی پول نقد در این قبیل حراجی‌های هنری گفت: تاکنون تحقیقی روی قدرت تاثیر حراج تهران بر اقتصاد هنر ایران انجام نشده است.