در قانون اساسی مشروطه و تاسیس نخستین نهاد قانون‌گذاری در ایران در سال ۱۲۸۵ خورشیدی و قانون اساسی جمهوری اسلامی پیش از بازنگری، نام این نهاد«مجلس شورای ملی» بود اما در ۳۱ تیر ۱۳۵۹ نمایندگان مجلس این نهاد را «مجلس شورای اسلامی» نامیدند. مجلس به‌عنوان نهاد قانون‌گذاری در ایران همواره و در طول ادوار تاریخ کشور موردتوجه جدی بوده و در این میان ایرانیان شاهد تشکیل مصلحت‌خانه ۲۵ نفره تا خانه ملت ۲۹۰ نفره بوده‌اند.

7 خرداد ۱۳۵۹ مجلس شورای اسلامی در ایران تاسیس شد. گشایش مجلس یکی از مهم‌ترین دلایل احترام به قانون و اهمیت دادن به رأی و نظر مردم در نظام جمهوری اسلامی است و وجود مجالس قانون‏گذاری در هر کشور، حکایت از وجود آزادی در نظام حکومتی آن دارد؛ بر همین اساس، 7 خرداد سالروز افتتاح نخستین دوره مجلس شورای اسلامی، به‌عنوان روز قانون نامیده شده است. برمبنای اصل 71 قانون اساسی، مجلس شورای اسلامی صلاحیت عام قانون‌گذاری را داراست و در عموم مسائل در حدود مقرر در قانون اساسی می‌تواند قانون وضع کند. مجلس شورای اسلامی علاوه بر وظیفه قانون‌گذاری، مسئولیت‌های نظارتی نیز برعهده دارد.

در حال ‌حاضر ۲۹۰ عضو این نهاد قانون‌گذاری براساس اصل 62 قانون اساسی با رأی مستقیم مردم انتخاب می‌شوند.

مجلس در ایران سابقه و تاریخچه کهنی دارد، به‌طوری که اسناد نشان می‌دهد در زمان اشکانیان هم چنین ساختاری در تشکیلات حکومتی ایران وجود داشت.

امام خمینی(ره) درباره اهمیت مجلس می‌‏گویند: «مجلس شورای اسلامی مجلس مشورت است. مجلسی است که باید متفکران و آقایان، مسائلی را که مایحتاج ملت و کشور است در میان بگذارند و با هم مشورت کنند.»

براساس اصل ۶۴ قانون اساسی تعداد‏ نمایندگان‏ مجلس‏ شورای‏ اسلامی‏ 270 نفر در نظر گرفته شد و تغییر این تعداد براساس سازکاری پیش‌بینی شد که‏ از تاریخ‏ بازنگری در قانون اساسی در سال‏ ۱۳۶۸ پس‏ از هر ۱۰‏ سال‏، با در نظر گرفتن‏ عوامل‏ انسانی‏، سیاسی‏، جغرافیایی‏ و نظایر آنها حداکثر ۲۰ نماینده‏ می‌تواند اضافه‏ شود.

اشکانیان، بنیان‌گذار مجلس در ایران

نخستین مجلس شناخته‌شده در تاریخ ایران به زمان اشکانیان بازمی‌گردد. در این دوران مجلس مهستان از میان بزرگان و اشراف ایرانی به دو دسته بزرگان و شاهی تقسیم می‌شده است. پس از حمله اعراب به ایران بساط مجلس در حکومت‌های ایران برای بیش از ۱۲ قرن برچیده شد. ناصرالدین شاه در چند مورد مجوز تشکیل مجالسی را صادر کرد که از میان آن می‌توان به مجلس ۲۵نفره مصلحت‌خانه یا به اختصار مجلس مشورت و مجلس وکلای تجار اشاره کرد.

نخستین مجلس ملی کشور پس از انقلاب مشروطه تشکیل شد. فرمان تشکیل این مجلس در روز ۱۴ مرداد سال ۱۲۸۵ توسط مظفرالدین شاه به امضا رسید. مجلس شورای ملی که در فرمان مشروطیت نیز یک بار مجلس شورای اسلامی خوانده شده بود از ۱۲۸۵ تا زمان وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷به مدت ۷۲ سال به حیات خود ادامه داد.

مجلس ایران پس از پیروزی انقلاب

نخستین انتخابات مجلس شورای اسلامی در 24 اسفند ۱۳۵۸ برگزار شد و در روز 7 خرداد ۱۳۵۹ نخستین جلسه مجلس شورای اسلامی برگزار شد.

باتوجه به شرایط انقلابی جامعه ایران، این دوره، به‌خاطر اختلاف‌نظر شدید نمایندگان که از طیف‌ها و گروه‌های مختلف سیاسی بودند به تغییر قوانین قدیمی و تصویب قوانین جدید مشغول شد. البته وقوع جنگ در سال ۱۳۵۹، سال‌های پایانی دوره مجلس اول را به خود مشغول کرد.

انتخابات دومین دوره مجلس در 26 فروردین ۱۳۶۳ برگزار شد. برگزاری انتخابات این دوره با تصرف بخش‌هایی از مناطق مرزی کشور توسط نیروهای عراق مصادف بود، اما انتخابات حوزه‌های جنگ‌زده برای مهاجران آن شهر‌ها، در حوزه‌های مجاور برگزار شد. این دوره به‌شدت تحت‌الشعاع جنگ قرار داشت. علاوه‌براین، برخی از مسائل سیاست خارجی نظیر تداوم دشمنی امریکا از دل‌مشغولی‌های مجلس دوم بود.

در 19 فروردین ۱۳۶۷ که آخرین سال جنگ تحمیلی بود، انتخابات سومین دوره مجلس برگزار شد. در این دوره سازندگی ویرانه‌ها موضوعی مهم برای مجلسیان بود.

انتخابات دوره چهارم مجلس در ۲۱ فروردین ۱۳۷۱ برگزار شد. تداوم سازندگی همچنان در رأس دستورکارهای مجلس این دوره بود.

انتخاب نمایندگان پنجمین دوره مجلس 18اسفند ۱۳۷۴ صورت گرفت. مقابله با برخی مسائل خارجی نظیر افزایش فشارهای امریکا و اروپا به‌ویژه پس از اعمال تحریم‌های امریکا علیه ایران مهم‌ترین موضوع کاری مجلس پنجم بود.

بنا بر سازکاری که در اصل ۶۴ قانون اساسی طراحی شده بود و براساس یکی از مصوبات دوره پنجم، تعداد منتخبان از دوره ششم مجلس شورای اسلامی به ۲۹۰ نفر و تعداد حوزه‌های انتخابیه به ۲۰۷ حوزه افزایش یافت.

انتخابات ششمین دوره مجلس شورای اسلامی در بهمن ۱۳۷۸ برگزار شد. این دوره مجلس توسعه سیاسی در عرصه داخلی و تنش‌زدایی در عرصه سیاست خارجی را در دستور کار خود قرار داد.

انتخابات هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی نیز در اسفند ۱۳۸۲ برگزار شد. مقابله با مشکلات اقتصادی و اجتماعی، تصویب پروتکل الحاقی، تلاش برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی و... از مهم‌ترین موضوعاتی بود که پس از شروع به کار این دوره مجلس در دستور کار نمایندگان قرار گرفت.

در اسفند ۱۳۸۶ نیز شاهد برگزاری انتخابات هشتمین دوره مجلس شورای اسلامی بودیم و طرح کاهش رابطه با انگلیس، اصلاح الگوی مصرف انرژی و طرح سوال از رئیس‌جمهوری وقت، محمود احمدی‌نژاد از مهم‌ترین موضوعات مورد پیگیری این مجلس بود.

انتخابات نهمین دوره مجلس شورای اسلامی در اسفند ۱۳۹۰ برگزار شد. این مجلس مصادف با دو دولت دهم (احمدی‌نژاد) و یازدهم (روحانی) بود.

دوره دهم مجلس شورای اسلامی از ۸ خرداد ۱۳۹۵ رسما آغاز به‌کار کرد. نمایندگان این دوره در انتخاباتی که ۷ اسفند ۱۳۹۴ و ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۵ برگزار شد، انتخاب شدند.

در نهایت انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی در ۲ اسفند ۱۳۹۸ برای انتخاب 290 نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی برگزار ‌شد که در حال حاضر فعال است.

رئیسان مجلس در ادوار مختلف

در دوره‌های اول و دوم اکبر هاشمی‌رفسنجانی‌ رئیس مجلس شورای اسلامی بود. در سال‌های اول و دوم مجلس سوم بار دیگر هاشمی‌رفسنجانی‌ رئیس مجلس شد، اما در سال‌های سوم و چهارم ریاست مجلس را مهدی کروبی بر عهده گرفت. علی‌اکبر ناطق نوری در دوره‌های چهارم و پنجم رئیس مجلس شورای اسلامی شد. مهدی کروبی در مجلس ششم بار دیگر ریاست مجلس را برعهده گرفت. در دوره هفتم ریاست مجلس به غلامعلی حداد عادل واگذار شد و در دوره‌های هشتم و نهم و دهم نیز علی لاریجانی ریاست مجلس شورای اسلامی را برعهده داشت. محمدباقر قالیباف نیز از خرداد ۱۳۹9 ریاست دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی را برعهده دارد.