حوادث طبیعی در تمام کشورهای جهان بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی هستند؛ حوادثی که می‌تواند در صورت نبود مدیریت درست به بحران تبدیل شود.

کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ چنانچه ماه گذشته جاری شدن سیلاب در برخی مناطق بحران‌ ایجاد کرده بود. این موضوع درباره زلزله و سایر بلایای طبیعی نیز مصداق دارد و پیش از این بارها تجربه شده است. سیل ماه گذشته برخی از مشکلات و ضعف‌های مدیریتی را بیش از پیش نمایان ساخت. در حقیقت جاری شدن سیلاب یکی از مخرب‌ترین خطرهایی است که هر سال خسارات کلانی را با تخریب سازه‌ها و تاسیسات اقتصادی و زیرساخت‌های شهری و روستایی به‌ویژه در بخش‌های کشاورزی، دامپروری و مسکن به‌بار می‌آورد.

 بلایای طبیعی افزون بر وارد آوردن آسیب‌های جانی جبران‌ناپذیر و تخریب مایملک، بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی مناطق سیل‌زده را به نابودی می‌کشانند. کاهش تولید و عرضه مواد غذایی، بروز و تشدید ناآرامی‌های اجتماعی و شتاب یافتن پدیده مهاجرت از دیگر عواقب زیانبار این پدیده نامبارک است؛ بنابراین مدیریت این نوع حادثه‌ها و تلاش برای کاهش آثار و خسارت‌های جانی و مالی آن، امری الزامی است.

در سیلاب‌های اخیر باوجود هشدارهای پیشین، پهنه‌های گسترده‌ای از مناطق مختلف به‌ویژه بخش‌هایی از جنوب کشور با مشکلات جدی مواجه شدند. گستردگی خسارات و دامنه وسیع آسیب‌‌ها، بیانگر آن است که توجه به ظرفیت‌های محیطی و استفاده از تخصص‌های مرتبط، تا چه میزان می‌تواند در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های محیطی با هدف کاهش ابعاد و آثار این‌گونه بحران‌ها موثر باشد.

در ریشه‌یابی عوامل جاری شدن سیلاب‌های ویرانگر اخیر باید به چند نکته توجه کرد؛ نخست آنکه برخی از بارندگی‌های موسمی تابستانه که با تنوع، شدت و پراکندگی بیشتر در بازه‌های زمانی کوتاه ایجاد شده، حکایت از تغییر اقلیم و بازتاب‌های مستقیم و غیرمستقیم آن بر کره زمین دارد. در نگاه کلی این مسئله از بزرگ‌ترین تهدیدهای امنیتی برای تمامی جوامع انسانی و محیط‌زیست طبیعی شمرده
می‌شود.

 بدون شک نباید از مسئله مهم گرمایش جهانی کره زمین غافل بود، اما در بروز سیلاب عوامل بسیار دیگری مانند رشد جمعیت همراه با تراکم جمعیتی در حریم رودها و دیگر منابع آب نیز موثر هستند.

به‌باور کارشناسان، باتوجه به شرایط جوی و اقلیمی در هر منطقه، عواملی همچون پستی و بلندی‌های بجا و نابجا و دیگر سامانه‌های تاثیرگذار بر رفتارهای بارش، بر شدت و توان تخریبی سیلاب‌ها می‌افزایند. همچنین با این وجود که تداوم بارش‌ها، به‌ویژه در مناطق جغرافیایی گرم و خشک، همواره موهبتی الهی و لازمه حیات جوامع است، باید به‌گونه‌ای علمی و منطبق با دانش روز مدیریت شود، این در حالی است که همگام با رشد جمعیت و توسعه ساخت‌وسازها، عواملی از قبیل دخالت‌های انسانی، دستکاری و اشغال بستر مسیل‌ها، آبگذرها، حریم رودخانه‌ها و تغییر سهل‌انگارانه پوشش گیاهی زمین، بر توان خسارت‌زایی این پدیده افزوده‌اند.

شکی نیست که جاری شدن روان‌آب‌های پرحجم، گستردگی پهنه خسارات و آسیب آن به خاک، قطعا در آینده هم تکرار خواهد شد؛ ازهمین رو باید تمامی سامانه‌های اداری و اجرایی مسئول، نخست با بررسی و شناسایی عوامل افزایش‌دهنده به توان سیل، برای حذف دستکاری‌های انسانی در مسیر پیش ‌روی سیلاب‌ها به چاره‌جویی برخیزند و در گام بعد با اتخاذ راهکارهای مبتنی بر دانش برنامه‌هایی کارآمد و اقدام‌هایی موثری برای کاهش ابعاد و آثار این رخداد به اجرا درآورند. از جمله این اقدامات می‌توان به مکان‌یابی مناسب سکونتگاه‌های شهروندان و روستاییان در معرض خطر، آزادسازی هرچه سریع‌تر گذرگاه سیلاب‌ها و پاکسازی بستر و حاشیه رودخانه‌ها از عوارض طبیعی و دستکاری‌های انسانی پرداخت. بدون شک بسیاری از این مشکلات ناشی از سوء مدیریت‌های پیشین و بی‌توجهی و ناآگاهی از تغییرات اقلیمی است.  در صورت توجه جدی به این موارد می‌توان از عمق، شدت و گستردگی خطرها و خسارت‌های این رخداد که هدررفت حجم عظیمی از منابع آب در شرایط تنش آبی کشور را در پی دارد، کاست و از تکرار پیامدهای زیانبار پیشگیری کرد.

در کنار آمادگی برای مقابله با بحران و ارائه هشدار، باید توان تخصصی و اجرایی دستگاه‌های مرتبط برای مدیریت رخداد را افزایش دهیم.

در این بین توجه به دانش هواشناسی، تجزیه و تحلیل الگوی بارش‌ها، هشدار و ارائه توصیه‌های بهنگام به شهروندان و روستاییان و بکارگیری شیوه‌های مناسب مدیریت آب از دیگر مسائل بسیار مهمی است که باید موردتوجه جدی قرار گیرد. توجه به آموزش‌های عمومی و تخصصی به‌ویژه با ابزارهای نوین ارتباطی و اطلاع‌رسانی به‌منظور ارتقای آگاهی مردم در راستای مقابله با پیامدها و آسیب‌های ناشی از وقوع سیلاب، در کاهش خسارت‌های ناشی از این رخداد آب‌وهوایی، بسیار اثربخش خواهد بود.

 در کنار تمام موارد یادشده بهسازی و نوسازی خانه‌های روستایی می‌تواند از شدت حادثه و خسارت مالی و جانی این شهروندان بکاهد؛ موضوعی که می‌تواند با مدیریت درست به سرانجام برسد.