بازار ارز در روزهای گذشته همچنان با نوسان همراه بوده و افزایش نرخ تا کانال ۳۰ هزار تومان را تجربه کرد. ناگفته پیداست که اعلام هر خبر از نتیجه مذاکرات تاثیر مستقیم بر نرخ ارز دارد. این داستان همواره در زمینه نرخ ارز در ایران صادق بوده است. در شرایط حاضر نیز اگر مذاکرات برجام پیامی مثبت مبنی بر گشایش روند توافق به بازارهای مالی ارسال کند، نرخ دلار کاهش پیدا خواهد کرد.

در مقابل هرگونه پیام مستقیم یا غیرمستقیم مبنی بر پیچیدگی‌در عرصه مذاکرات، رفتار آژانس در زمینه ایران یا حتی مصاحبه و اظهارنظر منفی مقامات، منجر به افزایش نرخ ارز می‌شود که در این صورت افزایش نرخ دلار طبیعی خواهد بود؛ بنابراین سال‌هاست که براساس یک قانون نانوشته، سرنوشت دلار در ایران ارتباط مستقیم با تصمیم‌گیری‌های سیاسی و واکنش‌های کشورهای ۱+۵ در نشست و مذاکرات برجامی دارد.

به‌علاوه اینکه اگر به لحاظ تجربی به بازار ارز نگاه کنیم، شاهد خواهیم بودیم در چند مقطع نرخ دلار کاهش داشته، اما مجدد به روند صعودی خود ادامه بازگشته است. در زمان تصویب قطعنامه ۵۹۸ نیز شاهد بودیم که نرخ دلار سقوط کرد اما پس از گذشت مدتی مجدد به روند پیشین بازگشت. در سال‌های اخیر نیز این روند در بازار ارز تجربه شده است.

اگر بخواهیم براساس تجربه‌های پیشین به این سوال پاسخ دهیم که نرخ دلار چقدر کاهش پیدا خواهد کرد؟ می‌توان گفت در سال ۱۳۹۲ زمانی که بحث برجام پیش آمد و پیام‌های مثبت به بازارهای مالی ارسال شد، نرخ دلار از ۳ هزار و ۸۰۰ تومان به ۳ هزار و ۲۰۰ تومان رسید؛ یعنی در آن زمان هم به هزار تومان سال ۱۳۹۰ نرسید. کاهش‌های مقطعی ثبات در یک مدت ‌زمان را ایجاد می‌کند. از سال ۱۳۹۲ تا سال ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ نرخ دلار بین ۳ هزار و ۲۰۰ تومان تا ۳ هزار و ۳۰۰ تومان بود.

همزمان با خروج امریکا از برجام شاهد بودیم که بازار ارز واکنش نشان داد و روند صعودی را در پیش گرفت. از نظر تحلیلی و نظری تا زمانی که فشار تورمی بر اقتصاد وجود دارد، امکان افزایش نرخ ارز نیز فراهم است. البته بخشی از فشارهای تورمی ناشی از تحریم‌ها است. میانگین بلندمدت نرخ تورم در اقتصاد ما به ۲۴ درصد رسیده که این نرخ بالای تورم نرخ دلار را افزایشی کرده است.

درحال‌حاضر نیز در صورتی که خبرهای خوب از مذاکرات و نشست‌های برجامی مخابره شود، نرخ دلار تا ۲۴ یا ۲۵ هزار تومان نیز کاهش پیدا خواهد کرد و در مدت ‌زمانی در این کانال ثابت می‌ماند و در صورتی که خبرهای منفی از مذاکرات منتشر شود، باید منتظر رکوردهای جدید دلار در ایران باشیم.

اما چگونه مانع افزایش نرخ دلار شویم. این مهم‌ترین پرسشی است که باید با نگاه واقع‌بینانه به آن پاسخ گفت. دولت نیز در روزها و هفته‌های اخیر برنامه‌های بسیاری برای کنترل بازار ارز در دست اجرا دارد. از مالیات بر معاملات ارزی گرفته تا راه‌اندازی سامانه برخط خرید ارز. به‌علاوه اینکه رئیس‌جمهوری هم چندی پیش به‌صراحت از برهم‌زنندگان بازار ارز گلایه و تاکید کرد با مداخله‌گران بازار برخورد جدی خواهد شد. 

با این همه و حتی باوجود برنامه‌های کنترلی دولت، اگر پیام‌های خوش‌بینانه به بازار ارز ارسال شود، ارز با کاهش نرخ همراه می‌شود؛ البته نرخ دلار از کانال ۲۰ هزار تومان پایین‌تر نخواهد رفت. در این صورت نکته مهم جلوگیری از بازگشت نرخ دلار به روند صعودی است. در صورت موفقیت در برجام باید نرخ دلار را در کانال ۲۰ هزار تومان تثبیت کنیم. در این شرایط انگیزه برای سرمایه‌گذاری روی دلار از بین می‌رود و بازار ارز ثبات پیدا می‌کند.

برای تحقق این اهداف باید عملکرد اقتصادی در این دوران ارتقا پیدا کند تا در کنار رفع تحریم‌ها بازار به ثبات برسد. انباشت بسیار ضعیف سرمایه در اقتصاد ایران موضوع مهمی است که موجب اتلاف منابع می‌شود و فشارهای تورمی ساختاری خلق می‌کند. در حقیقت با ادامه این روند نرخ ارز در بلندمدت ثبات پیدا نمی‌کند و گرایش به افزایش را شاهد خواهیم بود.

کلام پایانی آنکه تعیین و تثبیت نرخ ارز متاثر از زنجیره‌ای از عوامل داخلی و خارجی است که اخبار و شواهد نیز حکایت از عزم جدی در به موفقیت رساندن این هدف دارد، اما تنها بخشی از این زنجیره در اختیار دولت قرار دارد و بخشی دیگر مرتبط با عوامل خارجی یا حتی در اختیار سوداگران داخلی است.