بنابر اعلام مسئولان، اکنون ۱۱ بانک خدمت چک الکترونیکی را ارائه می‌دهند. تا هفته آینده این آمار به ۱۲ بانک می‌رسد. چک الکترونیکی یکی از گام‌های بانک مرکزی و شبکه بانکی کشور در جهت ارائه خدمات غیرحضوری است. بر اساس تبصره الحاقی به ماده یک قانون صدور چک مصوب سال ۱۳۹۷، امکان صدور چک‌های الکترونیکی (داده پیام) به صورت قانونی فراهم شد. این نوع چک نیز مشمول قوانین و مقررات مرتبط با چک‌های کاغذی قرار گرفت. در راستای اجرایی شدن صدور چنین چک‌هایی هم بانک مرکزی مکلف شد. ظرف یک سال از لازم الاجرا شدن این تبصره، زیرساخت‌ها و اقدامات لازم برای صدور و مطالبه چنین چک‌هایی را فراهم کند. سرانجام هم ۲۱ آبان سال ۱۴۰۱ از نخستین چک الکترونیکی رونمایی شد.

دستاورد رشد تجارت الکترونیک

در دهه ۹۰ میلادی و اوایل دهه ۲۰۰۰، با رشد تجارت الکترونیکی، نیاز به روش‌های امن و دقیق برای انجام پرداخت‌های دیجیتالی برای مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها احساس می‌شد. به‌عنوان پاسخ به این نیاز، مفهوم چک الکترونیکی به وجود آمد. در این مقاله، به معرفی و توضیح چک الکترونیکی می‌پردازیم و سپس مزایا و کاربردهای آن را بررسی می‌کنیم تا به سامانه چکاد بانک مرکزی ایران یا همان سامانه چک امن دیجیتال برسیم. سامانه‌ای که به همین منظور در ایران طراحی شده و امکان ارسال، تأیید و پردازش چک‌های الکترونیکی را به‌صورت کاملاً امن، با سرعت بالا و به‌صورت آنلاین فراهم می‌کند.

۵۳ هزار نفر از چک دیجیتال استفاده می‌کنند

معاون بانک مرکزی ضمن اعلام اینکه در حال حاضر ۵۳ هزار نفر در کشور از چک دیجیتال استفاده می‌کنند، گفت: ۱۱ بانک چک دیجیتال را عملیاتی کردند و چهار بانک دیگر هم آزمون‌هایشان را با موفقیت به اتمام رساندند و همین روزها عملیاتی خواهند کرد.

مهران محرمیان در گفت‌وگو با ایسنا، درباره چک دیجیتال گفت: محصول چک دیجیتال در بانک‌ها به‌تدریج در حال نهایی شدن و استفاده توسط مشتریان است و روز به روز تعداد مشتریانی که از این محصول استفاده می‌کنند، در حال افزایش است. بانک‌ها هم فرآیندها و سامانه‌های خود را به‌تدریج کامل می‌کنند که مردم بتوانند استفاده راحت‌تری از این محصول داشته باشند که واقعا می‌تواند خدمات حوزه چک را یک پله دیگر ارتقا داده و به‌خصوص بحث نقد شدن چک را به‌صورت غیرحضوری پوشش دهد.

وی ادامه داد: در حال حاضر ۵۳ هزار نفر در کشور از چک دیجیتال استفاده می‌کنند و این ۵۳ هزار نفر ۱۸۴ هزار برگ دیجیتال صادر کردند. البته برگ چک اینجا حالت مجازی است و در واقعیت دیگر برگ چکی وجود ندارد. ۱۵۹ هزار فقره از این چک‌ها در شبکه بانکی نقد شده و ۳۳۴ فقره برگشت خورده است.

۱۱ بانک چک الکترونیکی ارائه می‌دهند

معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی درباره بانک‌هایی که چک الکترونیکی را ارائه می‌دهند، گفت: ۱۱ بانک چک دیجیتال را عملیاتی کردند و چهار بانک ملی، آینده، مهر اقتصاد و سپه هم آزمون‌هایشان را با موفقیت به اتمام رساندند که همین روزها عملیاتی خواهند کرد و در اختیار مشتریان شان قرار خواهد گرفت. دو بانک مسکن و خاورمیانه هم در حال نهایی کردن آزمون‌ها هستند که به بانک‌های دارنده چک دیجیتال اضافه شوند. محرمیان خاطرنشان کرد: نکته‌ای که وجود دارد اینکه کسانی که چک دیجیتال دریافت می‌کنند باید بتوانند آن را در همه بانک‌ها نقد کنند. بنابراین بانک‌ها دو کار را انجام می‌دهند؛ اول اینکه در حوزه فضای مجازی و محصولاتی مانند موبایل‌بانک و اینترنت کلیه بانک‌ها باید بتوانند چک دیجیتال سایر بانک‌ها را نقد کنند و از این رو این پشتیبانی به تدریج در بانک‌های مختلف اضافه می‌شود.

وی ادامه داد: مورد دوم در فضای فیزیکی و شعب است. در حال حاضر تعداد زیادی از مردم با فرهنگ چک دیجیتال آشنا نیستند. اگر فردی می‌خواهد چک دیجیتال بدهد، شخص گیرنده باید بتواند در شعبه بانک خودش بتواند چک را به حسابش بخواباند و اصطلاحا نقد کند. اگر بانک نتواند این چک دیجیتال را پشتیبانی کند، مانعی برای فراگیر شدن استفاده از چک دیجیتال ایجاد می‌شود و این روند را کند می‌کند. معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی خاطرنشان کرد: از مهر ماه سال گذشته بخشنامه‌هایی را به بانک‌ها صادر کردیم و فرآیندهای اینکه چگونه می‌توانند چک دیجیتال و بدون کاغذ را که بتوانند چک‌ها را داخل شعبه نقد کنند، به شعبه‌ها ابلاغ کردیم. برخی بانک‌ها به لحاظ فنی اعلام آمادگی کرده و برخی بانک‌ها با تاخیر این کار را انجام دادند و به لحاظ فنی این امکان در بانک‌ها فراهم است. البته از همان ابتدا هم راه‌حلی که با همان سامانه‌ها بتوانند این چک‌ها را نقد کنند، به بانک‌ها اعلام کردیم. محرمیان با بیان اینکه در این ماه‌ها بخشنامه‌های متعددی به بانک‌ها ابلاغ شده است، گفت: ۲۰ آذر امسال بانک‌ها به همایشی دعوت شدند و در جریان جزییات قرار گرفتند. اکنون دیگر بانک‌ها بهانه‌ای برای اینکه این سرویس در شعبه‌هایشان ارائه نشود، ندارند و همه بانک‌ها تجهیز شدند و می‌توانند این کار را انجام دهند.

کلیه شعب باید چک دیجیتال را بپذیرند

وی ادامه داد: از مسئولان بانکی می‌خواهیم در اسرع وقت موارد را عملیاتی کرده و بخشنامه‌های داخل بانک و یادآور را صادر کرده، جلسه‌های آموزشی مربوطه را برای کارکنان شعب برگزار کنند. کلیه شعب بانک‌ها باید چک دیجیتال را بپذیرند و فرآیندها به همه بانک‌ها اعلام شده و از این پس اگر به بانکی برخورد کنیم که این سرویس را پشتبیانی نکند، مجبوریم وارد اقدامات انضباطی شویم. ازاین رو امیدوارم ظرف چند روز آینده این اتفاق بیفتد.

معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی خاطرنشان کرد: مردم هر مشکلی در خصوص چک الکترونیک در سامانه‌ها و شعب داشتند، از طریق شماره تلفن ۲۷۰۶ که شماره ارتباطات مردمی بانک مرکزی است، موارد را اعلام کنند و این موارد جمع‌بندی و پیگیری خواهدشد.

کدام بانک‌ها چک الکترونیکی دارند؟

۴ بانک ملی، آینده، مهر اقتصاد و سپه را هم در مرحله آزمون داریم که یکی از این بانک‌ها یعنی بانک ملی به زودی به محیط عملیاتی اضافه خواهد شد و تا هفته آینده ۱۲ بانک ارائه دهنده خدمت چک الکترونیکی را خواهیم داشت. چک الکترونیکی که بر اساس آخرین آمار از سوی مسئولان بانک مرکزی حدود ۱۶۳ هزار فقره از ابتدای سال تا (۱۲ دی) صادر و از این تعداد ۱۴۳ هزار فقره نقد شده است. ابزار پرداختی که در ابتدا در سه بانک خدمت آن ارائه می‌شد. حالا به گفته آمنه نادعلیزاده سخنگوی قانون چک به زودی تعداد بانک‌های ارائه دهنده این خدمت به ۱۲ مورد می‌رسد.

همین زمینه نادعلیزاده بیان کرد: درحال‌حاضر ۱۱ بانک صادرات، تجارت، پارسیان، رفاه، کشاورزی، پاسارگاد، رسالت، ملت، گردشگری، توسعه صادرات، توسعه تعاون به شکل عملیاتی خدمت چک الکترونیکی را ارائه می‌دهند.

او افزود: ۴ بانک ملی، آینده، مهر اقتصاد و سپه را هم در مرحله آزمون داریم که یکی از این بانک‌ها یعنی بانک ملی به زودی به محیط عملیاتی اضافه خواهد شد. تا هفته آینده ۱۲ بانک ارائه دهنده خدمت چک الکترونیکی را خواهیم داشت. چک الکترونیکی که به گفته کارشناسان دارای مزیت‌های گوناگون از جمله حذف امکان دخل و تصرف است. موردی که فرزانی کارشناس امور بانکی مطرح کرده بود. این نوع چک جذابیت‌های خودش را دارد. تسریع در صدور چک، حذف دخل، تصرف و جعل توسط دارنده چک و کاهش مراجعه حضوری از مزیت‌های آن محسوب می‌شود.  اقدام به صدور چک‌های الکترونیکی و استفاده از فناوری اطلاعات در مبادلات سبب کاهش هزینه‌های مبادلاتی می‌شود. همچنین تسریع و شفافیت در معاملات را می‌تواند به همراه داشته باشد. این مورد می‌تواند به اقتصاد کشور کمک کنند. در ادامه هم وزیر امور اقتصاد و دارایی احسان خاندوزی گفته بود. چک هزینه مبادلات را کاهش می‌دهد. چک الکترونیک یک محصول ارزشمند در نظام بانکی است.

سخن پایانی

بانک مرکزی آبان‌ماه سال گذشته از خدمت «چک الکترونیک» رونمایی کرد. چک الکترونیک نوع جدیدی از چک است که سرعت، دقت و امنیت بیشتری در عملکرد و نقد شوندگی نسبت به چک‌های کاغذی دارد و تمام قوانین چک کاغذی برای آن قابل اجراست و با یک امضای الکترونیکی اعتبار پیدا می‌کند.  در نهایت به گفته کارشناسان، چک الکترونیکی همان چک کاغذی است. در فضا و بستری دیجیتال فعال شده یعنی هر آن چه که در رابطه با چک‌های کاغذی وجود دارد. (بحث اعتبار، نحوه صدور، قوانین مرتبط با صدور و درخواست چک) در زمینه چک‌های الکترونیکی نیز صدق می‌کند. در کل چک الکترونیکی نسخه دیجیتال شده چک کاغذی است. چک الکترونیکی که دارای مزیت‌های گوناگون است و ۳ آبان اعلام شده. بر اساس ماده الحاقی ۵، برنامه هفتم بانک مرکزی مکلف است. به گونه‌ای برنامه‌ریزی داشته باشد که تا پایان سال سوم برنامه، چک‌های کاغذی از نظام بانکی حذف شود. بند قانونی که می‌تواند به توسعه چک الکترونیکی سرعت بیشتری هم ببخشد.