صنعت خودروسازی ایران نقش مهمی در ناترازی مصرف بنزین در کشور دارد. مصرف بالای خودروهای داخلی که از میانگین مصرف سرانه جهانی پیشی گرفته، منجر به اختلاف فزاینده بین تولید و مصرف و در نتیجه، ایران متکی به واردات قابل‌توجه بنزین شده است که سالانه میلیاردها دلار هزینه دارد. ایران با ترویج واردات خودرو، کاهش تولید خودروهای پرمصرف و گسترش استفاده از سوخت‌های جایگزین به‌ویژه گاز طبیعی فشرده (CNG) می‌تواند ناترازی بنزین را برطرف کند و مصرف بیش از حد بنزین را کاهش دهد.

صنعت خودروسازی ایران نقش بسزایی در ناترازی بین تولید و مصرف بنزین داشته است. مصرف فوق‌العاده بالای خودروهای تولید داخل که از میانگین مصرف سرانه جهانی فراتر رفته، منجر به کسری مداوم بین تولید و تقاضای بنزین شده است. باوجود تولید بیش از ۱۱۵میلیون لیتر بنزین در روز، مصرف همچنان از تولید پیشی می‌گیرد. در نتیجه، ایران به‌شدت به واردات بنزین متکی و متحمل هزینه‌های مالی قابل‌توجهی شده است. حتی از نظر جمعیتی نیز، سرانه مصرف کشور بسیار بد است. مقایسه سرانه مصرف بنزین بین ایران و چین تفاوت فاحشی را نشان می‌دهد. مصرف سرانه بنزین ایران بیش از 3برابر چین است. این نابرابری بر نقش صنعت خودرو به‌عنوان پاشنه‌آشیل بنزین در ایران تاکید می‌کند. برای پرداختن به این موضوع، اصلاحات باید بر تغییر الگوهای مصرف خودروهای داخلی متمرکز شود تا اینکه تنها بر اقدامات مرتبط با انرژی تکیه کند.

صنعت خودرو نیاز به اصلاحات دارد

برای حل ناترازی بنزین، اصلاحات قابل‌توجهی در صنعت خودرو موردنیاز است. این اصلاحات باید تقویت واردات خودرو، کاهش تولید خودروهای پرمصرف و گسترش سوخت‌های جایگزین به‌عنوان جایگزین بنزین، به‌ویژه CNG را در اولویت قرار دهد. ایران با افزایش در دسترس بودن خودروهای وارداتی و محدود کردن تولید خودروهای پرمصرف، می‌تواند مصرف بیش از حد خودروهای داخلی و فشار بر عرضه بنزین را کاهش

 دهد.

گسترش استفاده از سوخت‌های جایگزین، به‌ویژه CNG، یک راه‌حل کوتاه‌مدت حیاتی برای رفع ناترازی بنزین و مقابله با مصرف بالای بنزین در خودروهای تولید داخل است. با افزایش ظرفیت CNG کشور، وسایل‌نقلیه در صنعت حمل‌ونقل می‌توانند از بنزین دور شوند و مصرف کلی را کاهش دهند. این رویکرد یک راه‌حل فوری مناسب برای کاهش اتکا به بنزین و کاهش چالش‌های ناشی از مصرف بیش از حد خودروهای داخلی ارائه می‌دهد.

مشوق‌هایی مانند معافیت‌های مالیاتی و یارانه‌ها می‌توانند مصرف‌کنندگان را تشویق کنند تا گزینه‌های کم‌مصرف‌تر را انتخاب کنند. به‌طورهمزمان، سرمایه‌گذاری باید برای توسعه زیرساخت‌های CNG انجام شود و از در دسترس بودن و مقرون به‌صرفه‌بودن آن به‌عنوان یک گزینه سوخت جایگزین، اطمینان حاصل شود.

صنعت خودروسازی ایران نقش بسزایی در ناترازی بنزین در داخل کشور دارد. با ترویج اصلاحاتی که بر تغییر الگوهای مصرف خودروهای داخلی متمرکز است، مانند تقویت واردات خودرو، کاهش تولید خودروهای پرمصرف و گسترش استفاده از سوخت‌های جایگزین مانند CNG، ایران می‌تواند به مصرف بیش از حد بنزین رسیدگی کند و نیاز به واردات قابل‌توجه را کاهش دهد. با اولویت‌بندی این تغییرات، ایران می‌تواند به بخش بنزین متعادل‌تر و پایدارتر، کاهش هزینه‌های اقتصادی و افزایش امنیت انرژی دست یابد.

انحصار منجر به بروز ناترازی بنزین شد

مرتضی صبوری‌فرد، کارشناس انرژی درباره علت بروز ناترازی بنزین در کشور و راهکارهای حل این مشکل گفت: متاسفانه طرح‌هایی مثل بنزین برای همه افراد جامعه هم که قرار بود، انجام شود تا به این وسیله بر ناترازی بنزین فائق آییم،اما پیگیری نشد و به‌نتیجه نرسید، در صورتی که اگر این طرح به‌ثمر می‌رسید، شاهد کاهش مصرف بنزین در کشور می‌شدیم.

به‌گزارش مهر، صبوری‌فرد با انتقاد از اینکه مجلس قانونی وضع نمی‌کند تا خودروسازان مجبور شوند کیفیت خودرو را ارتقا دهند، توضیح داد: علاوه بر این، تا بحث افزایش کیفیت خودرو مطرح می‌شود، داد خودروسازان برمی‌خیزد که تولید این ماشین‌ها به‌صرفه نیست و در حال ضرر و زیان هستند، در حالی که خودروهای بی‌کیفیت آنها منجر به بروز ناترازی بنزین شده است.

این کارشناس انرژی بیان کرد: از سوی دیگر، واردات خودرو به‌شکلی است و سازکاری دارد که عموم مردم نمی‌توانند استفاده کنند. خودروی هیبریدی، برقی و کم‌مصرف با قیمت‌های بسیار پایینی در کشورهای دیگر وجود دارد،اما در کشور ما با نرخ بالا به‌فروش می‌رسد. خودروهای تولید داخل هم با هزینه بسیار بالاتر از این خودروهای روز دنیا به‌فروش می‌رسند که مصرف بالایی دارند و در نهایت این چرخه منجر به بروز ناترازی بنزین می‌شود. صبوری‌فرد ادامه داد: یکی از راهکارهایی که دولت باید فکری اساسی برای آن کند، بحث تنوع سبد سوخت است.

 وقتی بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم که فقط ۳ درصد سوخت سی ان جی در کشور ما استفاده می‌شود که رقم پایینی است.

وی افزود: این مسئله نشان می‌دهد که عزمی در مجموعه خودروسازی ما برای اینکه مردم را ترغیب کنند از خودروی دوگانه استفاده کنند تا هزینه‌های آنها پایین بیاید، وجود ندارد. از سوی دیگر، ما کشور توانمندی در حوزه سی ان جی هستیم،اما عزمی برای استفاده از این سوخت در کشور ما وجود نداشته است. این کارشناس انرژی گفت: شاهد هستیم که هرچند وقت یک‌بار اعلام می‌کنند که خودروی برقی تولید یا وارد شده است، اما هیچ نشانه‌ای از آن در کشور نمی‌بینیم.

عامه مردم و قشر متوسط و پایین جامعه می‌خواهند از خودرو برای کسب‌وکار یا تردد و حمل‌ونقل خودشان استفاده کنند،اما همتی برای متنوع کردن سبد سوخت در این بخش انجام نشده و شاهد استفاده از خودروهای برقی هیبریدی یا دوگانه‌سوز توسط مردم عادی نیستیم. صبوری‌فرد در ادامه خاطرنشان کرد: مردم در بازار برای تهیه خودرو انتخاب‌های محدودی دارند و این بازار منحصرا در اختیار تولیدکنندگان داخلی است که خودروهای با کیفیت پایین و با مصرف و همچنین با نرخ بالا تولید می‌کنند، مردم هم مجبور هستند با قیمت‌های بالا این خودروها را تهیه کنند.

اصلاح نشدن نرخ بنزین، مشوقی برای مصرف ‌بی‌رویه

سیدمسلم موسوی، عضو هیات‌علمی سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران در رابطه با حجم واردات پیش‌بینی‌شده بنزین در سال ۱۴۰۳ بیان کرد: طبق اخبار، این رقم واردات بنزین پیش‌بینی‌شده برای سال آینده، همین امسال هم باوجود پیک مصرف در اواخر تابستان و ایام اربعین، به‌وقوع پیوسته که در سال آینده قطعا شاهد افزایش آن هم خواهیم بود.

به‌گزارش فارس، مدیرعامل انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر با تشریح اقدامات ضروری برای کنترل تشدید ناترازی بنزین، افزود: مهم‌ترین اقدامی که در این حوزه باید تاکنون اجرا می‌شد،اما به آن پرداخته نشده، اصلاح نرخ است. از سال ۹۸ تاکنون که حدود ۴ سال می‌گذرد، به‌دلیل اتفاقات ناشی از بی‌تدبیری دولت قبل در این حوزه و همین‌طور اتفاقات اجتماعی که سال گذشته شاهد آن بودیم، دولت جسارت حرکت به‌سمت افزایش نرخ بنزین را ندارد. ما از سال ۹۸ تاکنون تورم‌های تا ۵۰ درصد سالانه در حوزه‌های مختلف را تجربه کرده‌ایم، سطح عمومی نرخ کالاها به‌طورمتوسط بالا رفته،اما نرخ بنزین از آن زمان تاکنون ثابت مانده است. این روند به این معنا است که نرخ بنزین به‌نسبت نرخ سایر کالاها کاهش پیدا کرده، به‌عبارتی به مصرف‌کننده سیگنال داده شده که بنزین بیشتری مصرف کنند و به این ترتیب، مصرف بنزین افزایش یافته است. وی ادامه داد: از طرفی نرخ بنزین در کشور ما به‌نسبت کشورهای همسایه به‌شدت پایین است، بنابراین انگیزه‌های اقتصادی زیادی برای قاچاق معکوس و فساد سیستماتیک وجود دارد. در شرایطی که در راستای مدیریت مصرف بنزین اقدامی انجام نگرفته، هر میزان هم که بنزین تولید و پالایشگاه احداث کنیم، سرعت مصرف به‌قدری بالاست که به پای تولید نخواهیم رسید و همچنان با ناترازی مواجه خواهیم بود.

ضرورت راه‌اندازی بازار متشکل ریالی در حوزه انرژی

موسوی معتقد است: بهترین راهکار در این حوزه، اصلاح نرخ است اما نه به این معنا که دولت همانند گذشته، خود به یک‌باره نرخ را افزایش دهد. متاسفانه این‌گونه افزایش نرخ یک‌باره توسط دولت‌ها که در گذشته هم تجربه شده، اسباب تورم بوده است و شاید در کوتاه‌مدت مصرف بنزین را کاهش دهد، اما در بلندمدت و میان‌مدت اثر معکوس به‌دنبال داشته است. دولت باید بتواند نرخ حاملان انرژی از جمله بنزین، گاز و برق را طوری اصلاح کند که یارانه به‌نفع اقشار کم‌بضاعت جامعه باشد و تاحدی مصرف افسارگسیخته کنترل شود. وی افزود: راه‌حل اصلی، در واقع ایجاد یک بازار متشکل ریالی نه‌فقط در حوزه بنزین، بلکه در حوزه انرژی است؛ به این معنا که می‌توان بین مصرف‌کننده و ارائه‌دهنده بنزین بازاری ایجاد کرد که نرخ بنزین را خودشان تعیین کنند و تبادل مالی مستقیم بین آنها شکل گیرد. از این طریق، هم فردی که صرفه‌جویی کرده، بهره‌مندی اقتصادی خواهد داشت و هم فردی که نیاز به بنزین بیشتری دارد با پرداخت هزینه، بنزین موردنیازش را تامین خواهد کرد. این راهکار در مجموع به‌نفع کشور است، چراکه سبب تورم نمی‌شود، مصرف را کنترل می‌کند و ناترازی نیز به‌دنبال نخواهد داشت.

کاهش ناترازی بنزین با وارد شدن خودروهای برقی

محمدصادق مهرجو، کارشناس انرژی بااشاره به کیفیت خودروهای ساخت داخل تصریح کرد: ۸۰ درصد از آلودگی هوا در کشورمان از منابع متحرک ایجاد می‌شود و نیاز است در راستای رفع این موضوع گام‌های جدی برداریم. به‌گزارش برنا، وی افزود: تکنولوژی‌هایی که در خودروها مورداستفاده قرار می‌دهیم، متعلق به چندین سال پیش است و همپای استانداردهای جهانی پیش نرفته‌ایم. به‌طورمثال، تکنولوژی پژو ۴۰۵ مربوط به دهه ۸۰ میلادی است. مهرجو توضیح داد: متاسفانه رقابت در بازار خودروسازی کشور ما معنا ندارد. به‌بهانه حمایت از تولید داخل و کارکنانی که در این صنعت مشغول به کار هستند، فضای غیررقابتی برای خودروسازی در کشور به‌وجود آورده‌ایم. هر ساله شاهد افزایش تولید خودرو در کشور هستیم، بدون اینکه کیفیت بهبود پیدا کند.

این کارشناس انرژی ادامه داد: در شرایط فعلی در واقع به افزایش هزینه‌های جاری کشور می‌پردازیم و ضرردهی داریم. اگر هیچ تولیدی نداشته باشیم و فقط هزینه‌های جاری مانند هزینه‌های پرسنلی را پرداخت کنیم، سالانه ۴ هزار میلیارد تومان ضرر داریم؛ اما اگر خط تولید را راه‌اندازی کنیم، ۶ هزار میلیارد ضرر می‌کنیم. این آمار و ارقام بسیار معنادار هستند. اینها نشان می‌دهند که اگر تولید نکنیم، کمتر ضرر می‌کنیم. وی گفت: نیاز است کل صنعت خودروسازی کشور متحول شود. واقعیت این است که ما در زمینه خودروهای بنزینی از تکنولوژی‌های روز دنیا بسیار عقب افتاده‌ و حتی از چین هم بسیار عقب مانده‌ایم. بسیاری از خودروهای مونتاژی کشور از چین وارد می‌شوند و سطح خودروسازی بنزینی آنها بسیار پیشرفته‌تر از ماست. این کارشناس انرژی توضیح داد: به‌دلیل تشدید واردات بنزین و ناترازی مصرف با تولید بنزین، باید یک انتقال پارادایمی را صورت دهیم؛ به این معنا که از خودروهای بنزینی به‌سمت خودروهای برقی برویم. به‌جای اینکه به تولید خودروهای بنزینی بپردازیم، باید تولید خودروهای هیبریدی و برقی را در دستور کار قرار دهیم. مهرجو همچنین خاطرنشان کرد: به‌اندازه کافی وقت را برای تولید خودروهای با تکنولوژی‌های روز دنیا از دست داده‌ایم. باید از ۱۰ سال پیش، شروع به تولید خودروهای برقی و هیبریدی می‌کردیم. با این وجود، نیاز است برنامه‌ریزی‌های جدی برای تولید این نوع خودروها داشته باشیم و تحولی را در صنعت خودروسازی کشور ترتیب دهیم. وی در خاتمه تصریح کرد: تولید خودروهای برقی و هیبریدی مزیت‌های زیادی برای کشور دارد. به این ترتیب، ضمن اینکه ناترازی بنزین را حل می‌کنیم، حتی می‌توانیم به صادرات بنزین بپردازیم و از مزیت‌های آن بهره‌مند شویم.

سخن پایانی

در حال‌ حاضر خودرو تولید داخل در هر ۱۰۰ کیلومتر، نزدیک به متوسط ۱۰ لیتر بنزین مصرف می‌کند، باتوجه به مصرف بالای بنزین در کشور، باید به‌سمت اصلاح نظام صنعت خودرو حرکت کنیم. زمانی که سیگنال مناسب قیمتی داده شود، مصرف‌کننده خود به خود به‌سمت خرید خودروهایی با مصرف کمتر تمایل پیدا می‌کند و خودروساز ملزم به تغییر رویه خواهد شد، تولیدکنندگان داخلی خودرو شاید با اجبار دولت برای کوتاه‌مدت تغییر رویه دهند، اما در بلندمدت باز هم فروش خود را خواهند داشت، زیرا دغدغه‌ای برای تولید خودرو کم‌مصرف ندارد و تولیدشان با هر کیفیتی نه‌تنها فروش بلکه پیش‌فروش هم دارد.

به‎‌عقیده بسیاری از کارشناسان، در حال ‌حاضر ریشه مشکلات اقتصادی کشور تحریم‌ها نیست، بلکه تشدید ناترازی انرژی به‌ویژه ناترازی در حوزه بنزین، مهم‌ترین چالش این روزها است، به‌طوری‌که در بودجه ۱۴۰۳، تخمین زده شده که کشور نیازمند حدود ۳ میلیارد دلار معادل ۱۲۰هزار میلیارد تومان واردات بنزین خواهد بود و پیش‌بینی این حجم از واردات به‌معنای تشدید ناترازی بنزین است.