فرآیند هوشمند سازی در فعالیت‌های معدنی به عملیاتی اطلاق می‌شود که طی آن متخصصین و مهندسین این رشته بر اساس نیاز معادن و با بهره‌برداری از دانش و فناوری‌های نوین، ابزار و امکاناتی را تعبیه و طراحی کنند که ازیک‌طرف باعث کاهش مشکلات و هزینه‌های معدنکاری شود و از طرف دیگر افزایش بهره‌وری، امنیت و سرعت عمل را در پی آورد و این فرآیند با نام کلی هوشمند سازی شناخته می‌شود. در گزارش امروز صمت دیدگاه دو فعال حوزه معدن را درزمینه فرصت‌ها و چالش‌های هوشمند سازی را مرور کرده‌ایم.

وحید سیدعلی فعال معدنی معدنکاری هوشمند را بهترین راه برای افزایش بهره‌وری و کاهش مخاطرات موجود در معدنکاری معرفی کرد.

وی در خصوص اهمیت هوشمند سازی در معادن گفت: ازجمله مزایای این شیوه ارتقای بهره‌وری، افزایش ایمنی و امنیت نیروی کار، کاهش هزینه‌های عملیاتی، سهولت انجام عملیات استخراج، رصد کلیه اطلاعات عملیاتی، اطمینان از کارایی طولانی‌مدت ابزارهای عملیاتی، افزایش امنیت داده‌ها و اطلاعات، کاهش انتشار کربن و… است.

یاریگر اقتصاد

سیدعلی افزود: لازم است که بخش معدن با توجه به شرایط تحریمی و لزوم کاهش وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی، به سمت افزایش بهره‌وری حرکت کند تا توان رقابتی خود را در بازارهای جهانی افزایش دهد.

محرک‌های پیشران

این فعال معدن با تاکید بر اینکه عوامل مختلفی همچون امکان پاسخ‌گویی پایا به نیازهای جهانی و مقررات وضع‌شده برای دستیابی به کربن صفر محرکی برای توسعه معدنکاری هوشمند است گفت: با استفاده از این رویکرد می‌توان در پاسخ به افزایش تقاضا، میزان تولید را درزمانی کوتاه افزایش داد و در زمان مواجهه با کاهش تقاضا نیز سیاست کاهش تولید را در پیش گرفت که این اقدام با روش‌های سنتی معدنکاری امکان‌پذیر نخواهد بود.

معدنکاری در فاز چهارم

وی بابیان اینکه صنایع معدنی کشور در حال حاضر به‌صورت سنتی اداره می‌شود، خاطرنشان کرد: این در حالی است که معدنکاری پیشرو در جهان در فاز چهارم پیشرفت خود قرار دارد و به‌اصطلاح به آن معدنکاری نسل چهارم یا هوشمند گفته می‌شود.

صمتسیدعلی اضافه کرد: در این شیوه از معدنکاری که در معادن روباز استرالیا و زیرزمینی سوئد به‌طور موفقیت‌آمیزی مورد آزمایش قرارگرفته است، تمامی تجهیزات و ماشین‌آلات به‌صورت خودران عمل می‌کنند و از طریق سیستم‌های هدایت خودکار در دیتابیس مرکزی، کنترل می‌شوند.

وی ادامه داد: سیستم‌های رادیویی و لیزری نصب‌شده روی ماشین‌آلات قادر هستند که در هر ساعت از شبانه‌روز و هرگونه شرایط آب‌وهوایی، به بهترین شکل عملیات استخراج را انجام دهند.

سد هوشمند سازی

سیدعلی با اشاره به اینکه چاره‌ای جز حرکت به سمت معدنکاری هوشمند در ایران وجود ندارد، اذعان کرد: شاید مهم‌ترین عاملی که باعث جلوگیری از ورود این نسل از معدنکاری به ایران شده است، تحریم‌های ظالمانه علیه کشورمان است، چراکه تجهیزات و تکنولوژی لازم برای تحقق این مسئله، بسیار پیشرفته و در انحصار چند شرکت محدود است، البته مدیران معدنی کشور سیستم هدایت خودکار را بستر مناسبی برای حملات سایبری به تاسیسات موجود در معدن می‌دانند. اما باید توجه داشت که در حال حاضر، سیستم‌های هدایت خودکار بسیاری در کشور و به‌خصوص در بخش نظامی موجود و فعال هستند که امنیت سایبری آن‌ها در سطح مناسبی تامین شده است. بنابراین، استفاده از این ظرفیت می‌تواند نگرانی‌های مربوط به امنیت سایبری را تا حد قابل توجهی کاهش دهد.

اشتغال پایدار

این فعال حوزه معدن افزود: یکی دیگر از نگرانی‌ها در مسیر هوشمند سازی کاهش تعداد نیروی انسانی موردنیاز در معدنکاری است اما با به این نکته توجه داشت که با ورود تکنولوژی، اشتغال نیروی انسانی از بین نمی‌رود بلکه از نیاز به نیروی کار ساده، به سمت نیاز به نیروی تحصیل‌کرده و ماهر حرکت خواهد کرد که با توجه به حجم بالای افراد تحصیل‌کرده جوان در کشور، اشتغال پایدار بیشتری نیز فراهم خواهد شد.

نقش توسعه‌ای معادن هوشمند

صمتفریال مستوفی هوشمند سازی را به معنی استفاده از روش‌ها و ابزارهای فناوری برای مدیریت و کنترل، ساده‌سازی فعالیت‌ها، حرفه‌ای‌تر شدن کارها و فعالیت‌ها، سرعت بخشیدن و یافتن ساده‌ترین راه‌حل برای انجام امور، کاهش مصرف انرژی و اعمالی مشابه معرفی کرد.

این فعال حوزه معدن در یادداشتی در دنیای معدن در شرح هوشمند سازی معادن نوشت: منظور از این عبارت استفاده از فناوری‌های یکپارچه برای به اشتراک‌گذاری اطلاعات و اتصال فرآیندها در کل زنجیره ارزش معدن است.

به باور وی با پیشرفت علم و تکنولوژی کم‌کم فضای معدنکاران در حال تغییر است و ناچار به سمت هوشمند و دیجیتال شدن می‌رود.

مستوفی با اشاره به اینکه هوشمند سازی معادن یک‌شبه اتفاق نمی‌افتد، نقش نیروی انسانی برای به‌کارگیری جدیدترین فناوری‌ها را بسیار حائز اهمیت دانست و نوشت: برای هوشمند سازی باید در ابتدا فرهنگ‌سازی انجام گیرد و هماهنگ کردن فناوری‌های هوشمند با افراد و دانش آنها اولین گام در هوشمند کردن معادن است.

وی افزود: آموزش پرسنل برای استفاده مناسب از فناوری قدم بعدی است و مرحله سوم استفاده از داده‌ها و اطلاعات معتبر برای بهره‌برداری بهتر است.

کمبودها و محدودیت‌ها

فریال مستوفی در ادامه با اشاره به بحران شیوع کرونا و توقف فعالیت‌های معدنی در سراسر جهان یادآور شد: همین موضوع باعث سرعت بخشیدن در روند هوشمند سازی معادن شد اما موانعی جدی پیش روی فعال‌سازی معادن هوشمند قرار دارد که ازجمله مهم‌ترین آن فقدان نیروی کار ماهر و متخصص و زیرساخت‌های ضعیف است. مستوفی اجرای قوانین سختگیرانه حفاظت از محیط‌زیست برای کنترل انتشار آلودگی هوا، پایان یافتن بسیاری از ذخایر معدنی در جهان، اندک بودن کانسارهای بزرگ در دنیا، نیاز صنایع به مواد معدنی و لزوم دستیابی به ذخایر جدید و ... را ازجمله عواملی معرفی کرد که توجه به معدنکاری نوین و حرکت سریع به سمت هوشمند سازی معادن را الزامی کرده است.

محدودیت‌های کشور ما

به باور وی در کشور ما هنوز موانع و مشکلات زیادی برای پذیرش فناوری‌های جدید در بخش معدن وجود دارد و سیاست‌های داخلی حاکم بر این شرکت‌ها مانع اجرای فناوری‌های جدید است. مستوفی گفت: صاحبان معادن نسبت به داده‌ها و اطلاعات خود بسیار محافظه‌کارانه عمل می‌کنند و بیشتر علاقه به شکل سنتی معدن کاری دارند و نسبت به پذیرش فناوری‌های جدید بی‌اعتماد هستند و لذا در مقابل هوشمند سازی مقاومت نشان می‌دهند. مستوفی با اشاره به برخورداری ایران از ذخایر و منابع طبیعی تاکید کرد: اگر مجبور به رقابت با شرکت‌های خارجی و بین‌المللی باشیم مطمئنا سریع‌تر به سمت هوشمند سازی قدم برمی‌داریم اما متاسفانه در سال‌های اخیر به دلیل تحریم، از فناوری و تکنولوژی عقب‌مانده‌ایم. این فعال اقتصادی با اشاره به اینکه نیاز بازار بین‌المللی به معدن کاری هوشمند، سریع و ایمن روزبه‌روز بیشتر می شود، یادآور شد که اگر نتوان در این مسیر با رشد صنعتی همگام و همسو شد، دیگر جایی برای رقابت با سایر معدن کاران در سطح بین‌المللی وجود نخواهد داشت. بنابراین بسترسازی برای هوشمند سازی معادن امری منطقی و بدیهی است.

سخن پایانی

به باور کارشناسان درزمینه هوشمند سازی معادن ما در نقطه صفر ایستاده‌ایم. می‌گویند وقتی صحبت از هوشمند سازی می‌شود، قدم اول دیجیتالی شدن است. اما ما هنوز فاصله زیادی داریم تا اینکه بتوانیم همه فرآیندهای صنعت را دیجیتالی کنیم. اما یکی از راهکارهایی که برای جبران این عقب‌ماندگی پیشنهاد شده است توجه و تمرکز بر روی شرکت‌های دانش‌بنیان است که می‌توانند ما را در این مسیر با سرعت بیشتری حرکت دهند.