کارشناسان معتقدند، زنگ خطر چالش‌های عرصه سلامت در ایران کم‌کم به گوش می‌رسد و امروز بهترین زمان برای اتخاذ جهت‌گیری مناسب در این زمینه است. گفتنی است، باوجود ظرفیت‌های بالای دانش‌بنیان‌ها در ساخت تجهیزات‌پزشکی و آزمایشگاهی، همواره رقابتی ناعادلانه میان واردکنندگان و تولیدکنندگان به‌دلیل پرداخت ارز یارانه‌ای دولت به‌وجود آمده و موجب محال شدن بومی‌سازی، دست‌کم در برخی کیت‌های پزشکی شده است. صمت  در این گزارش به مهم‌ترین چالش‌های فعالان تجهیزات‌پزشکی و آزمایشگاهی پرداخته است.

واردات، در نتیجه بی‌درایتی

بهروز حاجیان‌تهرانی، کارآفرین سلامت و موسس گروه پیشتازطب در گفت‌وگو با صمت درباره توان دانش‌بنیان‌ها در حوزه تجهیزات‌آزمایشگاهی گفت: امروز ظرفیت انسانی و فنی شرکت‌های دانش‌بنیان در سطحی است که بومی‌سازی صنعتی بیش از ۹۰درصد فناوری‌های تشخیص آزمایشگاهی به‌روز دنیا از طریق تحقیق و توسعه، مشارکت یا انتقال تکنولوژی امکان‌پذیر می‌شود. مهم‌ترین چالش در ورود و سرمایه‌گذاری این شرکت‌ها، به‌لحاظ ناعادلانه بودن مزیت‌های رقابتی بین تولید و واردات است. این چالش باعث شده، در طول سال‌های گذشته تکنولوژی‌های نوین حوزه تشخیص بومی نشوند و واردات بی‌رویه تجهیزات بسته آزمایشگاهی با صرف هزینه هنگفت، آزمایشگاه‌ها را به‌شکل جدی به کیت‌های خارجی وابسته کرده است. نتیجه این وابستگی و بی‌درایتی در کنترل واردات امروز و در شرایط تحریم‌ها و بحران‌های کنونی قابل‌رویت و دولت مجبور است برای جلوگیری از کمبود، به پرداخت ارز یارانه‌ای (ترجیحی) ۴هزار و۲۰۰ تومانی برای واردات کیت‌ها مبادرت کند که مفهوم آن، تضعیف بیشتر پایه‌های تولید در یک رقابت ناعادلانه است، چراکه شرکت تولیدکننده دانش‌بنیان باوجود سرمایه‌گذاری و کسب دانش و ظرفیت بالای تولید یک محصول ‌های‌تک، برای تولید و عرضه محصولات خود با رقابتی ناعادلانه در مقابل واردات سوبسیددار محصولات مشابه روبه‌رو است.

کارنامه درخشان دانش‌بنیان‌ها

وی بااشاره به نقش تولیدات داخل در توسعه این صنعت افزود: دانش‌بنیان‌های حوزه بیوتک، پزشکی و همین‌طور تجهیزات‌آزمایشگاهی درخشان‌ترین کارنامه را در کشور داشته‌اند، به‌طورمثال اشاره می‌کنم به دوران همه‌گیری کرونا، باوجود عدم‌همکاری و تعهدات شرکت‌های خارجی، بیش از ۸۰ درصد از نیاز کشور به کیت‌های تشخیصی کرونا توسط تولیدکننده تامین شد. امروز باوجود تمام مشکلاتی که به آنها اشاره کردم، میزان تولید تجهیزات و کیت‌های آزمایشگاهی از ۱۰درصد در سال ۹۷ به ۲۵ درصد افزایش یافته؛ ضمن اینکه با تولید داخلی و اخذ تاییدیه کیفی فناوری و پلتفرم‌های‌ های‌تک تشخیصی، طرح‌های کلان ملی در دانش‌بنیان‌ها به‌اجرا در آمده است که در صورت اعتماد و همکاری سیاست‌گذار، امکان تامین تا بیش از ۶۰درصد از نیاز کشور در ۲ سال پیش‌رو، به‌راحتی تحقق‌پذیر خواهد بود.

جای خالی حمایت

این کارآفرین حوزه سلامت با تاکید بر اینکه دانش‌بنیان‌ها توانسته‌اند جدیدترین فناوری‌های آزمایشگاهی را تولید کنند، گفت: امروزه اکوسیستم دانش‌بنیان در حوزه سلامت بیش از کمبود فناوری و فناوران، با عدم‌حمایت کافی از تولید دانش‌بنیان روبه‌رو است. پیش‌تر اشاره کردم که آزمایشگاه‌ها به تجهیزات بسته خارجی مجهز شده‌اند و باوجود مشکل تامین پایدار کیت‌ها به‌دلیل نوسانات ارز و تحریم‌ها، تمایلی به خرید دستگاه دیگری ندارند، به‌ویژه کیت‌های خارجی همچنان با تخصیص ارز یارانه‌ای تامین می‌شوند.

چرا کیت‌های ایرانی گران‌ترند؟

حاجیان تهرانی گفت: از طرف دیگر، نرخ تمام‌شده کیت‌های تولیدی در یک شرکت دانش‌بنیان داخلی به‌مراتب بیشتر از یک شرکت واردکننده است. طبق آخرین محاسبات، تنها حقوق دستمزد پرداختی یک شرکت دانش‌بنیان تولیدکننده کیت با ۲۵۰ نفر پرسنل بیش از ۵۰درصد نرخ تمام‌شده کالا است. البته این موضوع درباره شرکت با عمق تولید بالا بیشتر صدق می‌کند، یعنی هرچه فرآیند تولید عمیق‌تر باشد، نیاز به نیروی انسانی بیشتر است و در نتیجه نرخ تمام‌شده بالاتر خواهد بود. هرچه عمق تولید پایین‌تر باشد، ارز ترجیحی بیشتری برای واردات مواد حد واسط یا محصول نهایی استفاده می‌شود که نرخ تمام‌شده را کاهش می‌دهد. به‌همین دلایل، نرخ فروش کیت‌های ایرانی از کیت وارداتی خارجی بالاتر است و این موضوع امکان رقابت با محصولات خارجی را به‌حداقل ممکن می‌رساند. آیا واقعا کسی در دولت مسئولیت بررسی و رسیدگی به این امور را دارد؟ با این همه شعارهای سال‌های گذشته و حال، چه رسیدگی به این مشکلات برای حل آنها انجام گرفته است؟

وی افزود: در سال‌های گذشته برای حمایت از تولید داخلی، شعارهای بسیاری توسط دولت داده شده، اما به‌نظر می‌رسد دولت مسئولیت رسیدگی به این امور را به انجام نرسانده است.

حاجیان‌تهرانی در ادامه درباره نقش دولت در حمایت از فعالان این صنعت گفت: به‌نظرم توسعه فناوری در حوزه‌های مهندسی، سخت‌افزار، رباتیک، نرم‌افزار، IT و هوش‌مصنوعی باید موردتوجه جدی قرار گیرد؛ توسعه زیرساخت‌ها، بدون کمک دولت امکان‌پذیر نیست. در حوزه بیوتک، بخش خصوصی پیشرفت قابل‌توجهی ایجاد کرده است، اما چندپلتفرمی بودن تشخیص آزمایشگاهی، همکاری همه حوزه‌های علوم و به‌ویژه علم مهندسی را می‌طلبد تا بتوان وابستگی به سایر کشورها را به حداقل ممکن رساند و این مهم مستلزم عزم جدی بخش دولتی برای همکاری با دانش‌بنیان‌ها است. به‌طورمثال، دولت می‌تواند با میانجیگری درباره داده‌های سلامت و هدایت رگولاتور به ایجاد زیرساخت‌های موردنیاز فناوری‌های نوین، مسیر فعالیت دانش‌بنیان‌ها را هموار کند. بدون دسترسی امن و کنترل‌شده بنگاه‌های اقتصادی به داده‌های سلامت، رشد فناوری‌های نوین در زمینه سلامت پیشگیری‌محور و تشخیص ناممکن است. از طرف دیگر، دولت باید از طریق فراهم کردن فضای رقابت عادلانه بین تولیدکننده و واردکننده و ایجاد طرح‌های انگیزشی، صنعتگران، پژوهشگران و نیروهای نخبه‌ای را که در حال مهاجرت هستند، به ادامه مسیر تشویق کند تا انگیزه کافی برای بومی‌سازی و تولید فناوری‌های نوین در کشور ایجاد شود.

نقش بی‌بدیل هوش‌مصنوعی در حوزه تشخیص

حاجیان‌تهرانی بااشاره به تحولات هوش‌مصنوعی در صنعت تجهیزات‌آزمایشگاهی و پزشکی گفت: تردیدی در این نیست که هوش‌مصنوعی تاثیرات زیادی بر روند زندگی در تمام زوایا خواهد داشت و موجب تحولات جدی در صنایع مختلف خواهد شد. امروز بیشترین سرمایه‌گذاری‌های هوش‌مصنوعی در پزشکی مرتبط با حوزه تشخیص (Diagnostics) است، چراکه بیشترین تاثیر را در تولید داده‌های سلامت و ارتقای شاخص‌های سلامت جامعه و همچنین اقتصاد سلامت دارد. فراموش نکنیم که اگرچه ورود هوش‌مصنوعی سطح زندگی را به‌طورکلی ارتقا می‌دهد و ابزار لازم برای ارتقای کیفیت تشخیص را فراهم می‌کند، اما چنانچه دانش‌بنیان‌های ایرانی در این زمینه ورود نکنند، فاصله تکنولوژی‌ها مشخص و سلامت پیشگیری‌محور در ایران نسبت به کشورهای توسعه‌یافته بیشتر و بیشتر خواهد شد و وابستگی کشور را به بازارهای خارجی بیشتر خواهد کرد.

تاثیر نمایشگاه در توسعه صنعت تجهیزات‌آزمایشگاهی

اواخر اردیبهشت امسال، بیست‌وپنجمین نمایشگاه ایران‌هلث برگزار می‌شود. گفتنی است، این نمایشگاه به‌عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین رویداد در حوزه تجهیزات و خدمات‌پزشکی، دندانپزشکی، آزمایشگاهی، دارویی در منطقه مطرح است که سالانه تعداد زیادی از شرکت‌های توانمند در آن حضور دارند. فتاح حایری، فعال دانش‌بنیان در زمینه تجهیزات‌پزشکی در گفت‌وگو با صمت درباره اهمیت برگزاری نمایشگاه‌ها در توسعه صنعت تجهیزات‌پزشکی و آزمایشگاهی گفت: به‌صورت‌کلی، برگزاری نمایشگاه‌ها، هم برای تجدید دیدار شرکت‌ها و هم به‌منظور نمایش تکنولوژی‌های جدید اتفاق موثری است. برای مثال نمایشگاه ایران‌هلث در مقایسه با دیگر نمایشگاه‌های تجهیزات‌پزشکی از استانداردهای بالاتر و بهتری برخوردار بوده است که به حمایت بیشتر کارگروه‌ها و اتحادیه‌ها برمی‌گردد. بیشتر کارگروه‌ها حمایت‌های درخوری از صنایع مربوط به خود داشتند. دانش‌بنیان‌ها، خواهان افزایش آگاهی و اطلاع‌رسانی نمایشگاه‌ها برای افزایش تقاضا و بازدیدکنندگان هستند.

تا می‌توانید اطلاع‌رسانی کنید

وی افزود: باید اتحادیه‌ها بیش از گذشته فعال شوند. در تمام دنیا نمایشگاه زمانی برای شرکت‌کننده جذابیت بالایی دارد که متقاضیان و بازدیدکنندگان شمار زیادی از مردم را در بر می‌گیرند یا شمار زیادی از مخاطبان خاص نمایشگاه برای بازدید، راهی آن می‌شوند. بنابراین، خوب است در هر نمایشگاهی المان‌های جذابیت به‌منظور افزایش تقاضای ورود به آن نمایشگاه بالا رود و مخاطبان اصلی حضور یابند.

تک‌قطبی نباشید

به‌گفته حایری، نقدی که می‌توان به این نمایشگاه‌ها وارد کرد، تک‌قطبی بودن آنها است؛ برای مثال، بیشتر فعالان در زمینه تجهیزات‌پزشکی، نمایشگاه ایران‌هلث را بستری برای تجهیزات بیمارستانی می‌شناسند، یعنی سایر شرکت‌ها تاحدی نادیده گرفته می‌شدند. البته این روند رو به تعدیل است و آگاهی‌رسانی در دیگر حوزه‌ها هم انجام می‌شود.

این فعال دانش‌بنیان گفت: آگاهی‌رسانی کار اتحادیه‌ها است و دولت می‌تواند به‌شکلی فعال‌تر در این زمینه عمل و از طریق مراکز معتبر دولتی و خصوصی، بهتر اطلاع‌رسانی کند. در چنین شرایطی، تمایل دانش‌بنیان‌ها هم برای حضور در نمایشگاه‌ها بیشتر می‌شود، زیرا این نمایشگاه‌ها می‌توانند به‌عنوان بستر اصلی معرفی محصولات‌شان در نظر گرفته شوند.

نظارت دقیق باعث حفظ استانداردها می‌شود

وی افزود: انتقادی که می‌توان به برگزاری نمایشگاه‌ها کرد، نظارت اداره کل تجهیزات‌پزشکی به‌عنوان نهاد اصلی کم است؛ البته نمی‌توان منکر حواشی افتتاحیه شد؛ اما باید در نظر بگیریم که نهادها باید نظارت بیشتری برای رعایت استانداردهای اصولی و ارتقای آن داشته باشند؛ چراکه حضور شرکت‌هایی که این استانداردها را ندارند، موجب دلسردی دیگر شرکت‌کنندگان می‌شود.

تجهیزات ایرانی، حرف برای گفتن دارند

حایری بااشاره به اهمیت برگزاری نمایشگاه‌ها در تعاملات بین‌المللی دانش‌بنیان‌ها گفت: پیشرفت‌های کشور در زمینه تجهیزات‌پزشکی به‌قدری بالا است که می‌تواند بستر مهمی در این عرصه، هم برای کشورهای خاورمیانه و هم کشورهای توسعه‌یافته به‌حساب بیاید. در واقع، در این زمینه حرف برای گفتن داریم. اگر تنها ۱۰ درصد شرکت‌هایی که در نمایشگاه ایران‌هلث فعالیت می‌کنند، مخاطب شرکت‌های خارجی قرار بگیرند، تعاملات سودبخشی شکل می‌گیرد.

وی ادامه داد: استقبال از کالاهای ایرانی در نمایشگاه‌های اروپایی، جالب توجه است، اما در نمایشگاه‌های داخلی، اصلا شاهد حضور شرکت‌های خارجی نیستیم و هنوز کانال قوی برای این تعاملات وجود ندارد. باوجود اینکه بستر کافی برای رشد صادرت و تجارت تجهیزات‌پزشکی وجود دارد، اما نمایشگاه‌های داخلی نتوانسته‌اند بستر مناسب را ایجاد کنند. وی گفت: به‌طورقطع اطلاع‌رسانی نتایج بسیار مهمی در توسعه تجارت بین‌الملل در زمینه تجهیزات‌پزشکی خواهد داشت. وقتی اطلاع از پیشرفت کالاهای ایرانی کسب شود، به‌طورمسلم تعاملات سازنده‌ای هم به‌وجود می‌آید.

سخن پایانی

به‌گفته برخی دیگر از کارشناسان در مسیر توسعه، شرکت‌های دانش‌بنیان در مسیر توسعه دلالی‌هایی هستند که معمولا منفعت شخصی افراد را در پی دارند. در این شرایط، مسئول خرید یا بازرگانی با خرید از شرکت خارجی نفع می‌برد؛ تجربه ثابت کرده است که چنین روندی ادامه‌دار نیست و دوامی نخواهد داشت، چراکه بعد از مدتی صاحبان شرکت‌های بزرگ تولیدی با در نظر گرفتن ضررهای مالی و هزینه‌های بالا متوجه می‌شوند که سودشان در همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان است.