طرح توسعه گوهرسنگ‌ها که با حمایت سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) در حال اجرا است که به گفته بسیاری از فعالان صنعتی می‌تواند سهم ایران در بازارهای صادراتی را افزایش دهد. درعین‌حال فعالان صنعتی و معدنی بر ضرورت سرمایه‌گذاری و آموزش برای توسعه این صنعت تاکید دارند.

تبدیل نقطه‌ضعف به قوت

توسعه صنعت سنگ می‌تواند در توسعه بخش معدن و همچنین اشتغال‌زایی و بهره‌برداری از این ظرفیت مثمر ثمر باشد. اما توسعه صنعت سنگ نیازمند توسعه در بخش‌های مختلفی است که باید به همت بخش خصوصی و دولت محقق شود. به گزارش صمت یکی از پاشنه آشیل‌های توسعه در این بخش آموزش است که حالا انجمن سنگ در تلاش است تا این ضعف را به نقطه قوت تبدیل کند. به گفته بهرام شکوری رئیس انجمن سنگ ایران، با توجه به ظرفیت معادن قابل‌دسترس در کشور، قابلیت صادرات و ارزآوری سالیانه پنج میلیارد دلاری در صنعت سنگ تزئینی کشور وجود دارد. بهرام شکوری افزود: بیش از ۶ هزار واحد معدنی و فراوری سنگ تزئینی در کشور وجود دارد که زمینه اشتغال به کار حدود ۶۰۰ هزار نفر را به وجود آورده است. وی اظهار کرد: سالانه به‌طور متوسط ۱۰ تا ۱۱ میلیون تن سنگ تزئینی در کشور استخراج می‌شود و میزان تولید هیچ‌گاه از ۱۵ میلیون تن فراتر نرفته است.

ارتقای فرآوری و بازاریابی

شکوری گفت: سالانه به‌طور متوسط ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیون دلار ارزآوری از محل صادرات سنگ‌های تزئینی داشته است، درحالی‌که ترکیه با دارا بودن ذخایر سنگ تزئینی همانند ایران و با تنوع سنگ کمتر، سالیانه بیش از ۳.۲ میلیارد دلار از محل صادرات این محصولات ارزآوری دارد. وی بیان کرد: اکنون استاندارد جهانی استخراج از ذخایر سنگ حدود 2 درصد است و این استاندارد برای ایران به نیم درصد می‌رسد. چنانچه به استاندارد و نُرم جهانی برای استخراج نزدیک شویم، دستیابی به صادرات پنج میلیارد دلاری و اشتغال‌زایی برای حدود یک‌میلیون نفر در این حوزه دور از دسترس نیست. رئیس انجمن سنگ ایران تصریح کرد: حضور در بازارهای صادراتی ایجاب می‌کند که در حوزه‌های معدن، بازاریابی و فرآوری به ارتقای توانمندی‌های خود بپردازیم و باید بدانیم در کنار نیاز به نوآوری‌ها و تجهیزات، نیازمند توسعه آموزش نیروی انسانی هستیم اما در کنار موضوع آموزش که علاوه بر بهره‌وری می‌تواند حوادث موجود در این حوزه را هم کاهش دهد، برنامه طرح توسعه با ایجاد اطلس سنگ ایران می‌تواند تا حدودی توسعه را افزایش دهد.

مشکلات خاص صادراتی

سیامک حاج سید جوادی، کارشناس و فعال حوزه صادرات سنگ تزئینی درباره مشکلات صادرات سنگ‌های تزئینی به صمت گفت: صادرات سنگ فرآوری شده، به ۲ صورت انجام می‌شود، یکی به شکل اسلب است و دیگری به شکل تایل. وی ادامه دارد: خوشبختانه در تولید اسلب صادراتی فرآوری شده، اگر کوپ خوب و باکیفیت داشته باشیم، مشکلی در زمینه فرآوری باکیفیت استاندارد بازار نداریم. ولی نکته اینجاست که تعداد واحدهایی که در زمینه تولید اسلب فعال هستند، در مقایسه با تعداد واحدهای فرآوری بسیار کم است. آخرین آمارهای وزارت صمت می‌گوید که ما چیزی حدود ۶ هزار واحد فرآوری داریم، که از این تعداد حدود ۶۰۰ واحد مجهز به اره هستند و می‌توانند اسلب تولید کنند. حاج سید جوادی ادامه داد: اگر فرض کنیم این تعداد امروز به ۱۰۰۰ واحد رسیده باشد، نزدیک ۱۵ درصد واحدهای فرآوری ما توانایی تولید اسلب باکیفیت بالا دارد و مابقی (حدود ۳۵ هزار واحد کارخانه) واحدهایی هستند که تایل تولید می‌کنند. نقطه‌ضعف اصلی سنگ فرآوری شده همین‌جا است. درواقع باید اعتراف کرد که محصول تولیدی این کارخانه‌های فرآوری در زمینه کیفیت پولیش، صیقل سنگ، تلورانس ضخامت سنگ و تلورانس ابعاد دقیق سنگ مشکلات عدیده‌ای دارند.

لزوم تغییر و نوسازی

این فعال صنعت سنگ گفت: در مورد صیقل سطح سنگ، تا حدی این ضعف جبران شده است و امروزه می‌توان ادعا کرد که تقریبا تعداد زیادی از واحدها می‌توانند استاندارد پولیش را رعایت کنند، اما متاسفانه هنوز واحدها زیادی هستند که به این استانداردها نرسیده‌اند. وی ادامه داد: برای پولیش خط تایل نیازی به ورود ماشین‌آلات خارجی نیست. خوشبختانه ماشین سازان داخلی به تکنولوژی کاربردی دست یافته‌اند و می‌توانند ماشین‌آلات مورد نیاز را تولید کنند. اینجا کارگاه‌های تولیدی باید دست به اقدام بزنند و به جابه‌جایی، تغییر ماشین‌آلات مستهلک و خرید ماشین‌آلات جدیدتر تن بدهند. در مورد تلورانس ضخامت باید گفت این عدد در ایران حدودا مثبت-منفی ۱.۵ میلی‌متر است. یعنی اگر ضخامت ۲۰ میلی‌متر مدنظر باشد باید تلورانسی از ۱۸.۵ تا ۲۱.۵ را در نظر بگیریم استاندارد جهانی به‌هیچ‌وجه این اندازه از تلورانس ضخامت (چیزی حدود ۳ میلی‌متر) را نمی‌پذیرد. بر اساس استاندارد بین‌المللی این اختلاف نباید بیش از مثبت و منفی نیم میلی‌متر باشد. مثل این است که شما بخواهید با کولیس اندازه بگیرید اما با تبر ببرید.

استانداردسازی، شاه‌کلید رفع مشکل

این فعال حوزه سنگ‌های تزئینی گفت: در کارخانجات ما دستگاه کالیبر عملا مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. زیرا این تلورانس برای بازار مصرف داخلی، که مشتری ۸۰ درصد سنگ تولیدی کشور است، اهمیت چندانی ندارد و با همین میزان اختلاف سنگ تولیدی را مصرف می‌کند. به‌این‌ترتیب انگیزه‌ای برای کارخانه‌دار ایجاد نمی‌شود که کیفیت تولید خود را ارتقا دهد. وی مشکل بعدی را تلورانس ابعاد سنگ‌ها دانست و گفت: تولیدات ما در زمینه تلورانس طول و عرض سنگ هم دچار همان نقصی است که در تلورانس ضخامت دارد. در این مورد هم، تولیدات سنگ داخلی حدود ۲ میلی‌متر اضافه تلورانس دارد و بازار بین‌المللی این میزان اختلاف را قبول ندارد. حداکثر تغییرات ابعادی که مورد قبول خریدار بین‌المللی است، مثبت-منفی نیم یا درمجموع ۱ میلی‌متر است. برای جبران این نقص به دو دستگاه طولی‌بر و عرضی‌بر نیاز است اما این دو دستگاه را هم می‌توان در داخل کشور ساخت. حاج سید جوادی در ادامه گفت: موضوع دیگری که باید به آن توجه داشت استاندارد بندکشی است. وقتی قرار باشد استانداردهای بین‌المللی رعایت شود، حداکثر ضخامت بندکشی بین ۱ تا ۲ میلی‌متر است. بنابراین وقتی سنگی با نیم میلی‌متر تلورانس نصب شود، بین ۱ تا ۱.۵ میلی‌متر فضا برای بندکشی باقی می‌ماند اما بندکشی‌ها در ایران حدود ۴ تا ۵ میلی‌متر است. پس در اینجا هم بازار داخلی نیازی به‌دقت اندازه‌گیری ندارد. بنابراین اگر تولیدکننده بخواهد به بازار بین‌المللی ورود کند باید سرمایه‌گذاری کند و این دو دستگاه را هم بخرد.

اشتغالزایی با توجه بیشتر به صنعت سنگ

شاید عمده فعالیت‌ها در معادن این حوزه به‌صورت سنتی باشد که چندان برافزایش ارزش‌افزوده موثر نیست. اما با توسعه آموزش و استفاده از تکنولوژی‌های جدید می‌توان شاهد ایجاد ارزش‌افزوده بیشتری بود. اما باید از نگاه سنتی گذر و به سمت به‌روزرسانی فعالیت‌های معدنی پیش رفت. البته این موضوع باید در تمامی حوزه‌های بخش معدن اجرایی شود. گذر از نگاه سنتی یکی از ضرورت‌های اصلی برای توسعه بخش معدن است.

سخن پایانی

برای اجرایی شدن این نگاه در صنعت سنگ، بی‌تردید باید دوره‌های آموزشی بیشتر شده و همکاری‌ها با سازمان نظام‌مهندسی معدن و فنی حرفه‌ای بیش از گذشته شود. برای دستیابی به تکنولوژی‌های روز برای افزایش بهره‌وری نیز همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند اثرگذار باشد. این اتفاق درنهایت پس از توسعه فعالیت معادن منجر به اشتغال‌زایی بیشتر در بخش معدن می‌شود. درواقع می‌توان سهم بخش معدن در اشتغال‌زایی را افزایش داد و به دنبال آن شاهد ارزآوری بیشتر برای کشور بود. اما به‌هرحال باید برای توسعه این صنعت از تصمیمات خلق‌الساعه پرهیز کرد و اجازه داد تا صنعت جانی دوباره به خود گرفته و حضور در بازارهای جهانی را افزایش دهد. بخش خصوصی با حمایت‌های دولت می‌تواند توسعه هرچه بیشتر را ممکن کند مگر آنکه با تصمیمات ناگهانی غافلگیر شود.