صنعت خودروسازی ایران از اوایل دهه ۳۰ شمسی تاکنون فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه کرده است. صنعتی پرسر و صدا و پرحاشیه. از تولید پیکان و سمند گرفته تا واردات روزافزون خودروهای خارجی و در نهایت خداحافظی با بهترین شرکای تجاری در طول ۶۰ سال تجربه صنعت خودروسازی ایران بوده است. براساس آخرین آمار ۹۸۹ هزار و ۹۱۳ دستگاه انواع خودرو توسط بخش خصوصی و دولتی در ۹ ماه امسال تولید شده که سهم بخش خصوصی حدود ۲۲۳ هزار و ۴۴۲ دستگاه است که رشد ۶۹ درصدی تولید خودور توسط این بخش را نشان می‌دهد.

رشد ۱۰ درصدی تولید خودرو سواری

‌ بر اساس آمار منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت، امسال ۱۱۲ هزار و ۳۰۱ دستگاه خودرو نسبت به مدت مشابه سال گذشته بیشتر تولید شده است.۸۳۷ هزار و ۳۴۵ دستگاه خودرو سواری توسط بخش دولتی و خصوصی در ۹ ماه امسال تولید شده است که این آمار نسبت به مدت مشابه سال گذشته که ۷۶۱ هزار و ۵۰۸ دستگاه بود، رشد ۱۰ درصدی را نشان می‌دهد. تولید وانت نیز با ۱۲۰ هزار و ۸۳۹ دستگاه، نسبت به مدت مشابه سال گذشته با رشد ۳۶ درصدی همراه بود.تولید ون و تولید کامیونت، کامیون و کشنده به ترتیب رشد یک درصدی و ۲۱ درصدی را نشان می‌دهد.بخش خصوصی نیز از ابتدای سال جاری تا پایان آذر ماه، ۱۷۹ هزار و ۴۹۱ دستگاه خودرو سواری را تولید کرده است که این آمار نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد ۸۱ درصدی را نشان می دهد.کل خودروهای تولیدشده در بخش خصوصی طی ۹ ماه حدود ۲۲۳ هزار و ۴۴۲ دستگاه بوده که رشد ۶۹ درصدی نسبت مدت مشابه سال گذشته را به ثبت رسانده است.

بخش خصوصی در تولید وانت، کامیونت، کامیون و کشنده، رشد ۳۳ و ۴۸ درصدی، در تولید ون، مینی بوس و میدل باس و اتوبوس به ترتیب با کاهش ۶۵، ۲۰ و ۳۲ درصدی داشته است.امسال حدود ۹۸۹ هزار و ۹۱۳ دستگاه انواع خودرو در کشور تولید شده که بررسی روند چهارساله نشان می‌دهد تولید خودروها در سال جاری نسبت به سال گذشته ۱۳ درصد، نسبت به سال ۱۴۰۰ حدود ۳۳ درصد، نسبت به سال ۱۳۹۹ حدود ۳۷ درصد و نسبت به سال ۱۳۹۸ حدود ۷۲ درصد رشد داشته است.یعنی تعداد خودروها در سال ۱۳۹۸ از ۵۷۴ هزار و ۷۸۱ دستگاه به ۹۸۹ هزار و ۹۱۳ دستگاه در سال ۱۴۰۲ رسیده است.سهم بخش خصوصی در سال جاری از کل تولید خودرو در کشور حدود ۲۳ درصد است که این میزان در سال ۱۳۹۸ حدود پنج درصد بوده است.

تولید ۴۳۵ هزار موتورسیکلت در ۹ ماه

۴۳۵ هزار و ۷۳۵ دستگاه موتورسیکلت در ۹ ماه امسال تولید شده که این آمار نسبت به مدت مشابه سال گذشته که ۳۱۸ هزار و ۴۸۲ مورد بوده، رشد ۳۷ درصدی را نشان می‌دهد.بررسی روند ۶ ساله نشان می‌دهد که تولید موتورسیکلت در کشور از ۷۳ هزار و ۹۳۴ دستگاه در سال ۱۳۹۶ اکنون (۹ ماهه امسال) به ۴۳۵ هزار و ۷۳۵ مورد رسیده است.

صنعت خودرو ایران در 4 دهه گذشته

دهه ۶۰ شمسی برای ایرانی‌ها دهه فراموش نشدنی‌است. زمانی که نیاز به رونق صنایع و بازارهای تجاری بود، ناگهان جنگ تحمیلی آغاز شد و بسیاری از صنایع ایران را تحت تاثیر قرار داد که صنعت خودرو نیز از این قاعده مستثنی نبود. در طول هشت سال جنگ، نه خودروسازی در ایران مانده بود و نه تکنولوژی ساخت قطعات خودرو وجود داشت؛ به همین دلیل ایران چاره‌ای جز پذیرش ژاپنی‌ها و خوشامدگویی به مونتاژ خودرو نداشت. دهه عجیب و البته پر از تجربه برای صنعت خودرو ایران با تولید پژو ۴۰۵ در سال ۱۳۶۸ و کیا پراید در سال ۱۳۷۲ جنجالی شد. در همان سال‌ها تولید این دو مدل خودرو جدید همزمان با تولید پیکان پیش گرفته شد و سبد تولید محصولات خودرویی در کشور تا حد زیادی متنوع شد. دهه ۸۰ با ورود چینی‌ها، خروج فرانسوی‌ها از صنعت خودرو همراه بود. در اغین دهه چینی‌ها فرصت را مغتنم شمردند و راه صدساله امریکایی‌ها و اروپایی‌ها برای ورود به بازار ایران یک شبه طی کردند. به گونه‌ای که چند قرارداد منعقد کردند و این روند را تا دهه ۹۰ نیز ادامه دادند و توانستند سفره‌ای پر از محصولات متنوع چینی برای بازار ایران تدارک ببینند.

اواخر دهه ۸۰ بود که فرانسوی‌ها تصمیماتی جدید برای نونوار کردن محصولات‌شان در بازار ایران گرفتند، دستی به سر و روی انواع پژو ۲۰۶ کشیدند و تولید مجدد آن در بازار ایران رونق گرفت. درست همین زمان بود که پای تحریم‌ها به ایران باز شد و کم کم رنو و پژو سهم خود را در بازار خودرو ایران کم کردند و همین اقدام فرانسوی‌ها اما به مذاق چینی‌ها خوش آمد و تولیدات آنها بیشتر شد.پس از نگاهی به چهار دوره تاثیرگذار خودرویی در صنعت خودرو ایران، نوبت به دهه پر فراز و نشیب ۹۰ می‌رسد. دهه‌ای که در ابتدا با حضور شرکای تجاری خارجی آغاز و پس از مدت کوتاهی با خداحافظی و خروج آن‌ها از صنعت خودرو رو به رو شد.در این دهه تولید و واردات خودرو نسبت به دوره‌های قبل به چندین برابر رسید. شرکت‌های خارجی یکی پس از دیگری مشتاق به همکاری با ایران شدند و در نهایت قراردادهای جوینت ونچر یکی پس از دیگری صنعت خودرو را رونق بخشید.دهه ۹۰ شمسی یکی از بهترین و شاید پرخاطره‌ترین دهه‌ها برای صنعت خودرو ایران محسوب می‌شود. چرا که ابتدای این دهه واردات خودرو به ایران آغاز شد. اما سال ۹۴ و پس از موفقیت برجام، قراردادهای جوینت ونچر و ورود یک به یک خودروسازان خارجی به ایران، تقویت قراردادهای گذشته و گسترش خطوط تولید خودروهای مشارکتی و مونتاژ عرصه را برای این صنعت باز کرد.

فرانسوی‌ها، چینی‌ها و ژاپنی‌ها یکی پس از دیگری به ایران آمدند.  شرکت‌های خودروسازی ایران نیز به همان نسبت رونق گرفت، رقابت میان خودروسازان ایرانی و خارجی شکل گرفت و در نهایت روزگاه به مذاق صنعت خودرو خوش آمد.

رونمایی خودروهای مشترک روز به روز افزایش یافت، ثبت‌نام خودروهای خارجی با اقساط و شرایط خاص توسط نمایندگی‌ها رونق گرفت و بازار خودرو رنگ و بویی تازه به خود گرفت. اما این اوضاع و احوال دیری نپایید و خروج امریکا از برجام با نوسانات نرخ ارز در بهار ۹۷ دست به دست هم دادند و صنعت خودرو را بیش از هر زمان دیگری متضرر کردند.با خروج امریکا از گروه ۱+۵، شرکای تجاری ایران در صنعت خودروسازی نیز رفتن را بر ماندن مقدم شمردند و برخی بساط تولیدات را جمع کردند و برخی قراردادهای روی میز مانده را نیز معلق کردند تا شاید روزی دوباره راهی بر بازگشت‌شان به ایران باقی مانده باشد.از سوی دیگر، واردات خودرو از تیرماه ۹۷ ممنوع اعلام شد و حتی خودروهای از پیش خریداری شده نیز تعیین تکلیف نشد. از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰ عملا تولید خودرو به زیر یک میلیون دستگاه در سال افت کرد و پدیده تولید ناقص و انباشته شدن خودروها در پارکینگ خودروسازان به عارضه ای مزمن در صنعت خودروی کشور تبدیل شد. با روی کار آمدن دولت سیزدهم، نقشه راه تحول صنعت خودروی ایران بر اساس برنامه تدوین شده وزارت صنعت، معدن و تجارت شامل سه مرحله اصلی شامل آماده‌سازی و احیای ظرفیت‌های موجود (نیمه دوم سال ۱۴۰۰ تا پایان سال ۱۴۰۱)، استانداردسازی همه محصولات و تمرکز بر گسترش صادرات (سال ۱۴۰۲) و تمرکز بر همکاری‌های فناورانه منطقه‌ای و بین‌المللی (سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴) است.

سخن پایانی

حذف محصولات قدیمی، تولید محصولات متکی بر طراحی بومی (دانش‌بنیان شدن خودروسازی)، دستیابی به کیفیت رقابتی، بهره‌برداری از فرصت خارجی و گسترش بازارهای صادراتی مبتنی بر محصول و فناوری و همکاری‌های فناورانه خارجی برمبنای طراحی و سرمایه‌گذاری مشترک در فناوری‌ها، از جمله برنامه‌های پیش‌بینی شده است.