در حدود ۱۸۰ نوع ارز در جهان وجود دارد، اما تنها تعداد انگشت‌شماری از این ارزها نقش اصلی را در معاملات جهانی، امور مالی و ذخایر بانک مرکزی کشورها بازی می‌کنند. اما این موضوع تازه‌ای نیست. پول جهانی، پولی است که برای تجارت در سراسر دنیا پذیرفته می‌شود. برخی از واحدهای پولی به صورت همه‌گیر در بیشتر معاملات بین‌المللی پذیرفته می‌شوند و مورد معامله قرار می‌گیرند. محبوب‌ترین آنها دلار امریکا، یورو و ین است. بیشتر فعالان بازار از این ارزها، به عنوان ارز ذخیره استفاده می‌کنند. مطابق با اطلاعات صندوق‌ بین‌المللی پولز (IMF)، دلار امریکا محبوب‌ترین ارز جهانی است.در سال‌های پس از جنگ جهانی اول، پوند انگلستان برای دهه‌های متوالی، ارز غالب جهان محسوب می‌شد. پس از جنگ جهانی دوم و با تضعیف اقتصاد اروپای سوخته در جنگ، امریکا که به دلیل بعد مسافت و جغرافیای استراتژیک از صدمات جنگ عمدتاً مصون مانده بود با اقتصادی که نسبت به اغلب کشورهای جهان قدرت بیشتری داشت، دلار را به عنوان ارز رسمی مورد استفاده در مبادلات جهانی مطرح کرد. همین موضوع باعث شد بسیاری از کشورها در معاملات خود به استفاده از دلار روی بیاورند و دلار جای پوند انگلستان را بگیرد.

در دهه‌های اخیر دلار همچنان در عرصه‌های بین‌المللی حضور پررنگی بازی می‌کند و پس از آن، یورو به میزان بسیار کمتری در معاملات و دادوستدهای جهانی به کار می‌رود. برخی ارزهای دیگر همچون ین و رنمینبی نیز نقشی جزئی دارند، اما دلار در ابعاد مختلف صورت‌حساب‌های تجاری، بدهی‌ها و وام‌های بین‌المللی، ذخایر ارزی و معاملات، حرف اول را می‌زند.حدود ۲۰۰ سال پیش، با پیدایش بانک‌های مرکزی و جلب اعتماد مردم به اسکناس‌ها، استفاده از اسکناس (ارز) در اغلب کشورهای دنیا رواج یافت. در ابتدا، اسکناس‌های چاپ‌شده از سوی بانک مرکزی کشورها بر اساس یک نرخ ثابت و مشخص، قابل تبدیل به طلا بودند و بانک‌های مرکزی باید متعهد می‌شدند که در ازای دریافت اسکناس از افراد، مقدار مشخصی طلا به آنها پرداخت کنند. این روش، نوعی استاندارد قابل قبول برای معاملات بین‌المللی ارز رایج کشورها بود که استاندارد طلا نام داشت. اما به دلیل مشکلاتی که این روش داشت، پس از پایان جنگ جهانی اول، تا اواخر دهه ۱۹۲۰، دولت‌ها یکی پس از دیگری استاندارد طلا را کنار گذاشتند. در سال۱۹۴۴، نمایندگان ۴۴ کشور تصمیم به امضای توافقنامه‌ای گرفتند که طی آن، ساختار پولی تازه مبتنی بر دلار امریکا ایجاد شد و دلار به ارز اندوخته جهانی بدل شد. در نتیجه دلار امریکا با نرخ ثابت به طلا پیوند داده شد. این آغاز دوره سلطه دلار در جهان بود. با توجه به سازوکار سیستم پولی برتن وودز، فقط دلار امریکا قابلیت تبدیل شدن به طلا و دیگر ارزها را داشت. در این دوره، امریکا در مقایسه با سایر کشورها رشد اقتصادی بالاتری را تجربه کرد. البته رشد اقتصاد امریکا نه‌تنها از نظر تولیدات داخلی و درآمد ملی بلکه از نظر افزایش ذخایر طلا نیز قابل توجه بود. یک‌سوم کل ذخایر طلای جهان در امریکا نگهداری می‌شد. به واسطه این موجودی امریکا توانست به عنوان بزرگ‌ترین خریدار و فروشنده طلا در بازارهای مالی بین‌الملل در ثبات نرخ جهانی طلا و رفع کمبود نقدینگی در تجارت جهانی تاثیرگذار باشد. در نتیجه می‌توانست به عنوان یک بانکدار مرکزی در سطح جهانی ایفای نقش کند. افزایش اعتماد به ارزش برابری دلار امریکا با طلا و دیگر ارزها باعث شد ذخایر دلار بیش از ذخایر طلا در بازارهای مالی رشد پیدا کنند. افزایش تولید ناخالص داخلی، رشد ذخایر طلا، تضمین بانک مرکزی امریکا در تبدیل دلار به طلا و همچنین تعهد دولت امریکا برای حفظ جریان آزاد ورود و خروج سرمایه همگی این عوامل در رشد نقش بین‌المللی دلار امریکا موثر واقع شدند. همگی این عوامل دارای یک وجه مشترک هستند: وابستگی نظام پولی و مالی بین‌الملل به دلار امریکا. با توجه به این شرایط تغییر ارزش دلار بر بازارهای مالی کشورهای دیگر جهان اثر بسزایی دارد.

امریکا چگونه دلار خود را تقویت می‌کند؟

یکی از مهم‌ترین ابزارهای فدرال رزرو امریکا برای تقویت دلار نرخ بهره است، متأسفانه در ایران به دلیل نرخ بهره بالای ۱۵ درصد در سال‌های متوالی این ابزار از دولت ایران گرفته شده و به همین دلیل انتشار اوراق ۳۰ درصدی نیز در ماه‌های اخیر بی‌فایده بود.دلار با افزایش نرخ بهره تقویت می‌شود و سرمایه‌گذاران بین‌المللی آن را به عنوان پناهگاهی امن برای حفظ و افزایش ارزش در دوران پرتلاطم اقتصادی می‌دانند. به طور کلی، قدرت و ارزش یک ارز به تقاضای آن ارز بستگی دارد. دلار زمانی تقویت می‌شود که تقاضا برای آن تقویت شود.دلار قوی به مصرف‌کنندگان امریکایی این امکان را می‌دهد که کالاها و خدمات را از خارج از کشور با قیمتی کمتر از زمانی که دلار ضعیف‌تر بود خریداری کنند. همچنین با جلوگیری از کاهش بیش از حد قدرت خرید به جبران تورم فزاینده کمک می‌کند.کسب و کارهایی که صادرات می‌کنند و بیشتر تجارت خود را در خارج از کشور انجام می‌دهند، با دلار قوی مواجه می‌شوند زیرا تمایل به کاهش درآمد از مناطقی دارند که دلار در برابر آن قوی است. اما به طور کلی، داشتن دلار قوی برای اقتصاد ایالات متحده خوب و برای کشورهای دیگر زیان ساز است.

ظهور یورو قدرت دلار را کم نکرد

در سال ۱۹۹۹ میلادی، یورو ایجاد شد و به عنوان یک ارز جهانی موفق عمل کرد اما نتوانست با عمق و نقدیندگی بازارهای نیویورک به دلیل نبود خزانه یکپارچه اروپایی رقابت کند و به همین دلیل یورو نتوانست دلار را از جایگاه خود به عنوان ارز ذخیره و ارز اصلی مبادله‌ای در جهان حذف کند.علی رغم اینکه امریکا مسئول اصلی بحران مالی جهانی در سال ۲۰۰۸ میلادی بود اما این بحران مالی از قضا ارزش دلار را تقویت کرد و باراک اوباما رئیس‌جمهوری وقت امریکا در یک کنفرانس مطبوعاتی با استناد به دلایل سیاسی و نه اقتصادی و با اشاره به اینکه « امریکا باثبات‌ترین و شفاف‌ترین رژیم‌ها در جهان را دارد.»، پیش‌بینی کرد که دلار همچنان هژمونی خود را در تجارت جهانی حفظ خواهد کرد.همه از نحوه کار بودجه امریکا و فدرال رزرو و سیستم مالی این کشور آگاه هستند در حالی که همتایان چینی آنها همچنان مبهم هستند. بنابراین دلار به عنوان پناهگاه امن باقی می‌ماند و سرمایه‌گذاران در زمان بروز بحران مالی جهانی، به آن متوسل خواهند شد حتی اگر چنین بحرانی در امریکا شروع شودواین همان چیزی بود که عملا در سال ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ و زمانی که دلار در باربر یورو و ین ارزش‌گذاری شد، اتفاق افتاد و امروز دلار هنوز ۵۹ درصد از ذخایر ارزی جهان را تشکیل می‌دهد.(در مقایسه با ۷۲ درصد سال ۱۹۹۹).

با این حال امریکایی‌ها پول خود را به سلاحی برای فشار سیاسی تبدیل کردند و –ناخواسته- ییک جنبش جهانی برای «براندازی پادشاه دلار» ایجاد کردند.در سال ۲۰۱۴ میلادی، بانک بی‌ان پی پاریبا ( BVP) به دلیل حمایت مالی از صادرات کوبا، سودان و ایران، حمایت مالی کرد و چون این سه کشور تحت تحریم امریکا بودند، مجبور به پرداخت ۹ میلیارد دلار به این کشور شد.این همان روشی است که امریکایی‌ها با آن قوانین خود را بر سایر کشورهای جهان تحمیل کردند در نتیجه شرکت‌های اروپایی مجبور بودند به قوانین این کشور تمکین کنند و ایران را پس از خروج یک طرفه دونالد ترامپ از برجام، در سال ۲۰۱۸ میلادی ترک کنند.گام بعدی تبدیل دلار به سلاح، مسدود کردن ذخایر ارزی دلاری بانک مرکزی روسیه در سال ۲۰۲۲ میلادی پس از جنگ این کشور علیه اوکراین بود که باعث شد سران غیر غربی به خود بگویند: «اگر در حال جنگ با یک کشور همسایه باشم و این درگیری امریکا را راضی نکند، بخش بزرگی از ذخایر ارزی خارجی ام را از دست می‌دهم پس تجارتم با دلار را تا حد زیادی کاهش خواهم داد.» و این همان کاری است که روسیه اکنون در حال انجام آن است.علاوه براین، کشورهای بریکس(برزیل، روسیه، هند، چین و افریقای جنوبی) برای ایجاد ارز اختصاصی جهت تامین مالی مبادلات خود در حال برنامه‌ریزی هستند و چین نیز قبلا سیستم تسویه الکترونیکیی خود را توسعه داده است که جایگزینی برای سیستم سوئیفت تحت کنترل غرب ارائه می‌کند.

سخن پایانی

با همه این اوصاف، به باور بسیاری از تحلیل‌گران جهانی «دلار زدایی از جهان یک شبه کامل نمی‌شود زیرا روشن است جنبشی که آغاز شده برگشت ناپذیر است.»