هرازگاهی خبری از عملکرد موفق صنعت فولاد به‌گوش می‌خورد. روند رو به رشد تولید در این زنجیره به‌عنوان یکی از معیارهای عملکرد موفق این صنعت موردتوجه قرار می‌گیرد. اما با نگاهی دقیق‌تر به آمار تولید فولاد می‌توان این‌طور ادعا کرد که این صنعت از اهداف توسعه‌ای برای آن عقب‌ مانده است و لطمات قابل‌توجهی را متحمل می‌شود. میانگین ضریب بهره‌برداری از صنعت فولاد دنیا برابر ۷۳ درصد برآورد می‌شود.

میانگین ضریب بهره‌برداری از صنعت فولاد ایران تا سال ۱۳۹۹ در حدود همین نرم‌های جهانی بود، اما از سال ۱۳۹۹ از میزان ضریب بهره‌برداری در صنعت فولاد کاسته شده، به‌این‌ترتیب ضریب بهره‌برداری در این صنعت به ۶۳ درصد رسیده، بنابراین باید اقرار کرد که از میزان بهره‌وری تولید در این صنعت و همچنین سودآوری بسیاری از صنایع این زنجیره کاسته شده است.

 در سال‌های اخیر اقداماتی برای تامین برق موردنیاز صنایع فولاد انجام‌ گرفته، اما به تولید گاز صنایع بی‌توجهی شده است،از این‌رو همچنان از انرژی می‌توان با عنوان پاشنه‌آشیل تولید در زنجیره فولاد نام برد که سرمایه‌گذاری انجام‌گرفته در این بخش را تحت‌‎تاثیر منفی قرار می‌دهد.

مشکلات تمام‌نشدنی فولادسازان

وحید یعقوبی، دبیر انجمن فولاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: میزان تولید فولاد کشور در سال ۱۴۰۲ در قیاس با سال قبل از آن، ۵.۵ درصد افزایش‌ یافته است. رشد ۵.۵ درصدی یادشده مربوط به ظرفیت‌های جدیدی است که به مدار تولید وارد شده‌اند، بنابراین رشد تولید ۲ میلیون تن فولاد در سال گذشته را نمی‌توان ناشی از بهبود شرایط تولید در صنایع قدیمی دانست. به‌بیان دیگر، سطح تولید واحدهای قدیمی فعال در زنجیره فولاد در سطوح قبلی ثابت مانده است یا در مواردی شاهد کاهش تولید در برخی واحدها بوده‌ایم.

این فعال صنعت فولاد افت تولید در برخی حلقه‌های این زنجیره و فاصله گرفتن میان ظرفیت اسمی و واقعی تولید را ناشی از محدودیت تامین انرژی صنایع دانست و افزود: میزان تولید در صنعت فولاد کشور متناسب با ظرفیت تولید در این صنعت نیست.

یعقوبی گفت: میانگین ضریب بهره‌برداری از صنعت فولاد دنیا برابر ۷۳ درصد برآورد می‌شود. میانگین ضریب بهره‌برداری از صنعت فولاد ایران تا سال ۱۳۹۹ در حدود همین نرم‌های جهانی بود، اما از سال ۱۳۹۹ از میزان ضریب بهره‌برداری در صنعت فولاد کاسته شده؛ به‌این‌ترتیب ضریب بهره‌برداری در این صنعت به ۶۳ درصد کاهش یافته است. بنابراین باید این‌طور ادعا کرد که محدودیت در تامین انرژی و عدم‌تامین زیرساخت‌های موردنیاز برای تولید در زنجیره فولاد، به افت تولید در صنعت فولاد منتهی شده، در نتیجه بخش قابل‌توجهی از ظرفیت‌های صنعت فولاد، معطل‌ مانده است.

این فعال صنعت فولاد بااشاره به سند چشم‌انداز توسعه ۲۰ساله کشور گفت: ظرفیت تولید فولاد ایران در افق ۱۴۰۴ برابر ۵۵ میلیون تن هدف‌گذاری شده است. صنعت فولاد را باید جزو معدود صنایعی دانست که به اهداف سند چشم‌انداز توسعه در افق ۱۴۰۴، خواهد رسید. یعنی پیش‌بینی می‌شود ظرفیت تولید فولاد ایران، ظرف ۲ سال آتی به ۵۵ میلیون تن افزایش یابد، اما میزان تولید در این صنعت رضایت‌بخش نیست.

وی افزود: میزان تولید فولاد کشور تا سال ۱۳۹۹ طبق برنامه پیش رفت. براساس برنامه طراحی‌شده برای توسعه عملکردی این صنعت انتظار می‌رفت میزان تولید فولاد کشور در سال ۱۴۰۲ به ۳۹ تا ۴۰ میلیون تن افزایش یابد. اما بنا به آمار منتشرشده از سوی فولادسازان کشور، حجم تولید در این صنعت در سال گذشته برابر ۳۲ میلیون تن برآورد شده، بنابراین باید اقرار کرد که صنعت فولاد نسبت به برنامه‌های توسعه‌ای، عقب‌ مانده است.

یعقوبی افزود: محدودیت‌های زیرساختی در مسیر صنعت فولاد از جمله محدودیت انرژی، موجب شده که این صنعت نتواند هدف تولید ۴۰ میلیون تنی فولاد در سال ۱۴۰۲ را محقق کند و ۸ میلیون تن معادل ۴ میلیارد دلار، عقب ‌مانده است.

این فعال صنعت فولاد افزود: چنانچه میزان محدودیت انرژی زنجیره فولاد در سال‌های اخیر بررسی شود، باید این‌طور نتیجه گرفت که سال ۱۴۰۰، بدترین دوره برای صنعت فولاد به‌سبب محدودیت در تامین برق بود. این محدودیت تاثیر قابل‌توجهی روی کاهش تولید فولاد کشور داشت و زیان قابل‌توجهی به صنعت تحمیل شد. در سال ۱۴۰۱، اوضاع تاحدودی بهبود یافت و نیروگاه‌های برقابی وارد مدار شدند. بارش کشور در آن سال خوب بود و همین موضوع نیز به تامین کسری برق کمک کرد.

یعقوبی گفت: در سال ۱۴۰۲، مدیریت مناسبی در تامین برق صنایع انجام نگرفت. میزان محدودیت و خسارت تحمیل‌شده به صنعت فولاد در این سال، بیشتر از سال ۱۴۰۱ بود. در نهایت نیز براساس آمار میزان عدم‌النفع صنعت فولاد از بابت محدودیت برق برابر ۱.۹ میلیارد دلار برآورد می‌شود.

دبیر انجمن تولیدکنندگان فولاد بااشاره به محدودیت تامین گاز صنایع فولاد در سال‌های اخیر گفت: سال گذشته زمستان سردی نداشته‌ایم، بنابراین محدودیت در تامین گاز زنجیره فولاد، کمتر از سال‌های قبل بود. البته در برخی هفته‌های سرد سال، محدودیت ۸۰ تا ۹۰ درصدی گاز را شاهد بودیم که از میزان تولید در صنایع مختلف کاست. خسارت ناشی از محدودیت گاز در سال گذشته برابر ۱.۱ میلیارد دلار برآورد می‌شود، بنابراین باید این‌طور ادعا کرد که مجموع خسارت تحمیلی به صنعت فولاد به‌دلیل تامین نشدن انرژی، سالانه برابر ۳ میلیارد دلار است.

وی افزود: چند نیروگاه در سال ۱۴۰۲ توسط صنایع‌معدنی و فولاد به مدار وارد شده‌اند که از جمله آنها باید به نیروگاه شرکت «فولاد مبارکه» و «ومعادن» اشاره کرد. در همین حال، برای تولید نیروگاه با توان ۱۰هزار مگاوات توسط واحدهای فولادی، برنامه‌ریزی ‌شده است. امید می‌رود این نیروگاه‌ها تا سال ۱۴۰۵ به‌بهره‌برداری برسند و صنعت فولاد بتواند کمبود انرژی خود را تامین کند.

یعقوبی گفت: البته این هدف در شرایطی محقق می‌شود که دولت به تعهدات خود پایبند باشد. یعنی تضمین بدهد که برق ایجادشده توسط فولادی‌ها به این صنایع تعلق گیرد و در زمان پیک مصرف، آنها را وادار به تامین برق برای شبکه سراسری نکند. متاسفانه چنین سیاستی در سال‌های اخیر اجرایی شده و زیان قابل‌توجهی را به صنایع تحمیل کرده است. وی افزود: در همین‌حال انتظار می‌رود دولت به تضمین خود پایبند باشد و نرخ گاز مورداستفاده در نیروگاه برق را براساس نرخ گاز مصرفی نیروگاه‌ها محاسبه کند.

این فعال صنعت فولاد گفت: پیش‌بینی می‌شود مشکلات پیش‌روی تامین گاز صنایع در آینده افزایش یابد، چراکه راهکارهایی که به مسئولان در این زمینه ارائه ‌شده، همچنان بی‌نتیجه مانده است. حتی پیشنهاد سرمایه‌گذاری فولادسازان در میادین کوچک و متوسط گاز، پیشرفت خاصی نداشته است. پیشنهاد بهینه‌سازی بخار گاز خروجی واحدهای پالایش و اختصاص آن به صنایع فولاد نیز به‌نتیجه نرسیده است،بنابراین نگرانی درباره تامین گاز صنایع در آینده، قابل‌توجه است.

عقب‌ماندگی از برنامه‌های توسعه

رضا شهرستانی، فعال صنعت فولاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: چالش‌ها و کمبودهای متعددی در روند فعالیت صنایع فولاد کشور به‌چشم می‌خورد که از میزان تولید در این صنعت می‌کاهد. در همین‌حال شاهد عقب‌ماندگی صنعت فولاد از برنامه‌های توسعه‌ای تدوین‌شده برای آن هستیم. وی افزود: محدودیت در تامین انرژی برق و گاز فولادسازان بزرگ‌ترین چالشی است که روند فعالیت در این زنجیره را تحت‌تاثیر منفی قرار داده است. در چنین فضایی، از میزان تولید در صنایع کاسته و لطمات جدی به بخش تولید تحمیل می‌شود. این فعال صنعت فولاد گفت: میزان محدودیت برق صنایع فولاد در امسال حدود ۱۲هزار مگاوات برآورد می‌شود. درعین‌حال، بهای برق مصرفی صنایع نیز رشد قابل‌توجهی داشته، بنابراین نمی‌توان به بهبود شرایط تولید در این زنجیره امید داشت. شهرستانی گفت: روند کاهشی صنعت فولاد به‌منزله افت بهره‌وری در این زنجیره است و لطمات جدی را به تولید و تولیدکننده تحمیل می‌کند. وی افزود: علاوه بر کاستی انرژی، روند رو به رشد نرخ تورم، نبود دورنمای روشن از آینده و عدم‌امکان برنامه‌ریزی برای صنایع، مدیریت ناکارآمد صنایع، زیرساخت ناکافی در حوزه حمل‌ونقل و.... مهم‌ترین مواردی هستند که عملکرد این صنعت را در ماه‌های پیش‌رو تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهند. شهرستانی در ادامه، بروز تنش در منطقه خاورمیانه و شدت گرفتن آن را دیگر چالشی دانست که به‌واسطه آن سرمایه‌گذاری در این منطقه و همچنین عملکرد صنایع تحت‌تاثیر منفی قرار می‌گیرد و افزود: ثبات؛ پیش‌شرط اولیه برای توسعه عملکردی صنایع است. در شرایط تنش از میزان جذب سرمایه به صنایع کاسته خواهد شد.

سخن پایانی

عملکرد فولادی‌ها در یک سال گذشته نشان می‌دهد که تولید فولاد کشور در مجموع یک‌ساله ۱۴۰۲، از ۳۲ میلیون تن فراتر رفته که بالاترین میزان در تاریخ تولید فولاد کشور است.  این روند رو به رشد تولید را می‌توان به فال نیک گرفت، اما نباید فراموش کرد که ظرفیت تولید در این زنجیره بالغ ‌بر ۴۰ میلیون تن برآورد می‌شود.  بخشی از رشد تولید فولاد کشور در سال ۱۴۰۲ را می‌توان ناشی از ظرفیت‌سازی انجام‌گرفته در این صنعت و آغاز به کار واحدهای تولیدی در این بخش دانست. در همین‌حال از کاهش محدودیت برای صنایع در تامین برق طی ماه‌های گرم سال ۱۴۰۲ باید به‌عنوان دیگر دلیل رشد تولید در این زنجیره نام برد، هرچند باید اقرار کرد محدودیت در روند تامین انرژی صنایع فولاد اعم از برق و گاز و همچنین کاستی در تامین زیرساخت‌های حمل‌ونقل، روند تولید در زنجیره فولاد را متاثر می‌کند.  رفع این کمبودها، نیازمند سرمایه‌گذاری قابل‌توجه و زمان است؛ در نتیجه باید اقرار کرد باوجود رشد ۵.۵ درصدی فولاد کشور در سال گذشته، مخاطرات جدی، عملکرد این زنجیره را در آینده نزدیک در خطر قرار داده است.