در روز 14 فروردین 1403، نرخ دلار در بازار آزاد و به‌دنبال آن نرخ سکه و طلا، افزایش افسارگسیخته‌ای یافت. عبورنرخ اسکناس امریکایی از مرز ۶۳هزارتومان، آن‌هم در شرایطی که بازار هنوز از رکود تعطیلات نوروزی درنیامده، تحت‌تاثیر شرایط سیاسی رقم خورده است. این‌بار حمله اسرائیل به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق، محرک نرخ دلار در بازار آزاد بود. در این فضای متشنج، بهای دلار از مرز تاریخی ۶۳ هزار تومان عبور کرد و سکه نیز رکورد تاریخی جدیدی را در محدوده قیمتی ۴۱ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان، برای خود ثبت کرد. بااین‌وجود فارغ از اثرگذاری تنش‌های ژئوپلتیک بر قیمت سال‌جاری دلار، تورم حاکم بر اقتصاد ایران و همچنین کسری تراز تجاری، از مهم‌ترین پیشران‌های موثر و ماندگار در مسیر صعود بهای دلار به‌شمار می‌روند. در چنین فضایی کارشناسان اقتصادی، حتی با فرض تثبیت شرایط و عملکرد موفق دولت در کاهش نسبی نرخ تورم در سال‌جاری و همچنین بدون در نظر گرفتن ریسک حضور دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهوری آتی ایالات‌متحده، ارزش ریال را همچنان نزولی، پیش‌بینی می‌کنند. بر همین اساس می‌توان گفت بی‌‌تردید بدون اصلاحات گسترده اقتصادی و رفع چالش‌های کلان حاکم بر اقتصاد، تغییر شرایط، ممکن نخواهد بود.

صعود دلار قابل پیش‌بینی بود

پیمان مولوی، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با صمت درباره  روند رو به رشد نرخ دلار در روزهای اخیر، رکوردشکنی دوباره نرخ این اسکناس امریکایی و عبور آن از مرز ۶۳ هزارتومان، اظهار کرد: صعود نرخ دلار، خارج از انتظار و فراتر از پیش‌بینی نبوده و نیست. روند رو به رشد تورم حاکم بر اقتصاد ایران و همچنین کسری تراز تجاری از مهم‌ترین پیشران‌های نرخ دلار و به‌بیان‌دیگر سقوط ارزش ریال به‌شمار می‌روند. این اقتصاددان افزود: باتوجه به شرایط اقتصادی توصیف‌شده از کشور، حفظ ارزش پول ملی، نه‌تنها معنی ندارد، بلکه ممکن و شدنی هم نیست. در چنین موقعیتی حرکت به‌سمت کاهش ارزش ریال، شدنی نیست.

مولوی در پاسخ به سوالی مبنی بر دلایل افزایش شتاب نرخ دلار در ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۲ و همچنین در روزهای نخستین امسال، اظهار کرد: نگاه تاریخی به مسیر نرخ دلار در سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲، روشنگر شرایط نرخ ارز است. انتظار می‌رفت نرخ دلار در سال ۱۴۰۱، در محدوده قیمتی ۳۶ تا ۳۷ هزارتومانی نوسان کند. بااین‌وجود در برهه‌هایی از این سال، شاهد جهش قیمتی فراتر از انتظارات بودیم، تا جایی‌که بهای این اسکناس امریکایی در بازار آزاد از مرز ۶۰هزارتومانی نیز فراتر رفت. البته این صعود قیمتی پایدار نبود، اما در مجموع می‌توان این‌طور ادعا کرد که جهش نرخ دلار در سال ۱۴۰۱، فراتر از انتظارات بود. در ادامه، برای یک بازه زمانی به نسبت طولانی طی سال گذشته، نرخ دلار در بازار آزاد در محدوده حدود ۵۰ هزار تومانی، تثبیت شد. این تثبیت قیمتی نیز باتوجه به جهش زودتر از موعد دلار در سال ۱۴۰۱، قابل‌پیش‌بینی بود. در واقع به‌اعتقاد من، ما در سال ۱۴۰۲ با سرکوب قابل‌توجه نرخ دلار، روبه‌رو نبودیم، بلکه این ارز در مسیر طبیعی خود، نوسان داشت.

این اقتصاددان در پاسخ به سوالی مبنی بر صحت عملی اظهارت مقامات دولتی و بانک مرکزی در راستای تثبیت نرخ دلار طی سال گذشته و فروش آن برای یک بازه زمانی نسبتا طولانی در محدوده ۵۰ هزار تومانی، اظهار کرد: به‌اعتقاد من، بانک مرکزی در عمل، اقدام ویژه‌ای را برای کنترل یا سرکوب نرخ دلار، اجرایی نکرده است. البته این سیاست از سوی فعالان اقتصادی تایید می‌شود. گویا سیاستمردان حوزه پولی نیز، به بی‌اثری سیاست‌های کنترل نرخ ارز، واقف هستند.

وی بااشاره به انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات‌متحده در امسال اظهار کرد: انتخاب دوباره دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهوری امریکا، دور از ذهن نیست. در چنین شرایطی، بحث و گفت‌وگوهای بسیاری درباره ورود دوباره ترامپ به عرصه سیاست امریکا و اثرگذاری آن بر اقتصاد ایران مطرح می‌شود، به‌ویژه آنکه در دور نخست حضور ترامپ در مقام ریاست‌جمهوری ایالات‌متحده شاهد کاهش قابل‌توجه ارزش ریال بودیم، بنابراین در حال‌ حاضر نیز، این احتمال می‌رود که سیاست‌گذاران به‌دنبال مدیریت شرایط آتی و جلوگیری از بروز شوک‌های قیمتی دلار در ماه آذر هستند. یعنی این احتمال می‌رود سیاست فشرده‌سازی فنر دلار و آزادسازی ناگهانی آن در ماه‌های پایانی سال، تکرار نشود.

مولوی در پاسخ به سوالی مبنی بر راهکار تثبیت نرخ دلار و همچنین افزایش ارزش پول ملی گفت: کنترل تورم، تنها راهکار اصولی مقابله با این موقعیت است. تنها در شرایطی که تورم ایران به تورم امریکا برسد، ارزش ریال و دلار، برابری خواهد کرد. بنابراین باید این‌طور ادعا کرد که بهبود شرایط اقتصادی و رفع مشکلات کلان حاکم بر اقتصاد ایران، تنها راهکار مقابله با این شرایط است.

این کارشناس اقتصادی در پاسخ به سوالی مبنی بر اثرگذاری تنش‌های سیاسی اخیر بر صعود نرخ دلار، اظهار کرد: حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در سوریه یا در حالت کلی، بروز تنش‌های سیاسی، زمینه‌ساز جهش‌های قیمتی دلار است. اما این جهش‌های قیمتی ناشی از شوک‌های سیاسی، عموما مقطعی هستند و عامل اصلی صعود پایدار نرخ ارز در بازار، همان تورم است.

مولوی در پیش‌بینی نرخ دلار تا پایان امسال افزود: براساس سناریو خوشبینانه بانک مرکزی، انتظار می‌رود تورم حاکم بر اقتصاد کشور در سال ۱۴۰۳، به ۳۰ درصد برسد. چنانچه این هدف، محقق شود، به‌منزله آن است که از ارزش ریال حدود ۲۷ درصد کاسته خواهد شد. حال چنانچه متوسط نرخ دلار در سال ۱۴۰۲ برابر ۵۲ هزار تومان فرض شود، انتظار می‌رود متوسط نرخ دلار در سال آتی به ۶۵ تا ۶۷هزار تومان برسد. البته نرخ این اسکناس امریکایی با تلورانسی ۱۰ درصدی در این محدوده، نوسان خواهد کرد.

این کارشناس اقتصادی گفت: در سناریو بدبینانه، دونالد ترامپ دوباره به‌عنوان رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده، انتخاب خواهد شد. در چنین موقعیتی باتوجه به تورم حاکم بر اقتصاد ایران و آینده فروش نفت کشور و به‌دنبال آن ارزآوری حاکم بر اقتصاد، نرخ دلار، در مسیر صعود حداکثری پیش می‌رود. البته نباید فراموش کرد که اقتصاد همچون ظرف دربسته‌ای نیست و از متغیرهای مختلف اقتصادی، تاثیر می‌پذیرد.

مولوی در پاسخ به سوالی مبنی بر تاثیر شرایط توصیف‌شده بر سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی احتمالی در کشور گفت: تشکیل سرمایه در اقتصاد ایران به‌شدت محدود شده است. در شرایط کنونی، رشد اقتصادی کشور در امسال حدود ۲ تا ۳ درصد و رشد نقدینگی ۲۵ تا ۳۰ درصد پیش‌بینی می‌شود. در همین حال، شاهد خروج مستمر سرمایه از ایران هستیم. بدون تردید تا زمانی که مسیر خروج سرمایه از کشور مسدود نشود، نمی‌توان به سرمایه‌گذاری جدید برای بهبود شرایط اقتصادی امید داشت.

وی افزود: بخش بزرگی از چالش‌های حوزه سرمایه‌گذاری و تولید در ایران از تکانه‌های اقتصادی که در کشور شاهد آن هستیم، نشأت می‌گیرد. در چنین فضایی، عملا جذب سرمایه ممکن نیست، بنابراین رفع تورم در مقام بزرگ‌ترین آفت اقتصاد ایران، راهکاری اساسی برای رفع مشکلات است.

دورنمای مثبت دلار

شایان کرمی، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با صمت در ارزیابی روند صعودی نرخ دلار و رکوردشکنی آن اظهار کرد: در تاریخ 14 فروردین‌، شاهد عبور نرخ دلار از رکورد تاریخی ۶۳ هزارتومانی بودیم. تایید دونالد ترامپ برای حضور در انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا و همچنین بروز تنش‌های سیاسی در منطقه که به‌دنبال حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق، شدت گرفت، از مهم‌ترین دلایل صعود و رکوردشکنی دلار در کوتاه‌مدت هستند. موارد یادشده به تحریک تقاضا برای خرید دلار منتهی شده و بازار این اسکناس را بیش‌ازپیش داغ‌ کرده است.

کرمی افزود: باوجود دلایل مطرح‌شده که محرک نرخ دلار در کوتاه‌مدت و به‌شکل جهش‌های قیمتی مقطعی هستند، شرایط اقتصادی کشور تاثیر بنیادین بر صعود نرخ دلار دارد. در واقع محرک‌های سیاسی موردبحث، جهش قیمتی دلار را در مقاطع زمانی مختلف، تشدید می‌کند. این کارشناس اقتصادی گفت: دولت سیزدهم از ابتدای فعالیت خود کوشیده است با اجرای سیاست‌های انقباضی، بازارهای مختلف از جمله روند خریدوفروش دلار را کنترل کند؛ اما همچنان تحریم و محدودیت در تعاملات جهانی، اقتصاد ایران را تهدید می‌کند. در چنین بستری عملا چشم‌انداز ارزآوری در اقتصاد کشور مبهم و محدود است. در همین حال، هزینه‌های دولت به‌شدت بالا است و کسری بودجه هرساله تشدید می‌شود. در چنین موقعیتی، دولت برای اجرای سیاست انقباضی، اقدام به افزایش نرخ بهره بانکی و به‌دنبال آن، چاپ پول بدون پشتوانه برای رفع تعهدات خود می‌کند.

وی افزود: تولید در اقتصاد ایران در قیاس با رشد نقدینگی، محدود است، در نتیجه طرف عرضه، بسیار محدود است. در این شرایط پول بدون پشتوانه منتشرشده از سوی دولت، جذب بازارهای موازی از جمله دلار، طلا، سکه و... خواهد شد. کرمی گفت: از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که سیاست انقباضی اتخاذشده از سوی دولت، از ابتدا، شکست‌خورده بوده و این سیاست تنها به تعمیق رکود در بازارهای مولد منتهی شده است. تورم همچنان در اقتصاد ما پابرجا است و مشکلات اقتصادی هر روز عمیق‌تر می‌شوند. این کارشناس بازار کالایی در پاسخ به سوالی مبنی بر راهکار غلبه بر این چالش‌ها گفت: رفع مشکلات اقتصادی موردبحث، نیازمند افزایش سطح تولید ناخالص داخلی است. یعنی باید در سیاست‌های کلان اقتصادی کشور، بازنگری شود. رفع تحریم، بازنگری دولت در بودجه و صرفه‌جویی در مصارف خود و به‌دنبال آن تغییر در سیاست‌های انقباضی بدون نتیجه و چاپ پول بدون پشتوانه، تنها راه غلبه بر این مشکلات و کنترل نرخ ارز است. وی افزود: اما در شرایط کنونی، چشم‌انداز دلار صعودی و رو به رشد، پیش‌بینی می‌شود. در همین‌حال بروز تنش‌های سیاسی نیز رشد نرخ دلار را تشدید خواهد کرد. کرمی بااشاره به رکوردشکنی در بازار سکه و طلا گفت: باوجودی که بانک مرکزی قصد ضرب سکه‌های جدید دارد، اما چندی پیش و با هدف کنترل نرخ سکه و طلا، اقدام به فروش سکه از طریق معاملات حراج از طریق بانک ملی کرد؛ اما این سیاست، تاثیر مثبتی بر کنترل نرخ طلا و سکه نداشت، کمااینکه شاهد تداوم روند صعودی در این بازارها

 هستیم. این کارشناس بازار کالایی تاکید کرد: بازاری‌ها اصطلاحی دارند مبنی بر اینکه نرخ دلار را سکه تعیین می‌کند. حال که باوجود تمام تلاش انجام‌گرفته توسط بانک مرکزی برای کنترل حباب سکه، همچنان شاهد رشد بهای آن در بازار هستیم، بدون تردید دورنمای نرخ ارز نیز، مثبت پیش‌بینی می‌شود.

سخن پایانی

ساعاتی پس از حمله اسرائیل به کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در سوریه، شاهد رکوردشکنی تاریخی دلار بودیم. این رکوردشکنی در شرایطی است که بازار در نخستین روز کاری پس از تعطیلات دوهفته‌ای نوروز است و عملا تقاضای موثری در بازار، شکل نگرفته است. در چنین موقعیتی، نرخ دلار در بازار آزاد از مرز ۶۳ هزارتومان نیز فراتر رفت. همزمان در معاملات روز سه‌شنبه 14 فروردین مرکز مبادله طلا و ارز ایران، دلار امریکا به ۴۳ هزار و ۴۶۲ تومان و نرخ حواله دلار نیز به ۴۰ هزار و ۵۴۲ تومان رسید. در چنین شرایطی، نرخ دلار از سوی فعالان و کارشناسان اقتصادی، طی امسال، رو به رشد پیش‌بینی می‌شود، چراکه از یک‌سو تورم حاکم بر اقتصاد ایران قابل‌توجه است و پیروی نرخ ارز از این تورم، ذات بازار است. از سوی دیگر نیز، تنش‌های سیاسی بیش از قبل ایران را تهدید می‌کند و همین موضوع محرکی هرچند مقطعی برای نرخ دلار است.