بیمه را می‌توان جزو شاخصه‌های توسعه‌یافتگی هر کشوری در بازارهای جهانی دانست که سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای نیز برای آن انجام شده است. امروزه وجود خدمات و ضمانت‌های بیمه‌ای جزو جدایی‌ناپذیر مبادلات طرف‌های تجاری است و بدون آنها این مبادلات امکان‌پذیر نمی‌شود. در کشور ما نیز تجارت یکی از بنیان‌های اصلی شکل‌گیری اقتصاد ضروری است. بر همین اساس، وجود این خدمات بیمه‌ای در تجارت امر حیاتی به شمار می‌رود. اما با توجه به اینکه در حال ‌حاضر ایران در تحریم اقتصادی است و امکان برقراری ارتباط‌ با شرکت‌های بیمه بین‌المللی و شناخته شده را ندارد، وضعیت این رکن تجاری چندان قابل‌قبول نیست، به همین دلیل دست‌اندرکاران و فعالان حوزه تجارت در کنار رفع تحریم‌ها گوشه چشمی به مناسبات بیمه‌ای پس از مذاکرات فعلی دارند. گزارشصمت درباره نقش بیمه در تجارت کشور را بخوانید: 

بیمه در تجارت یک اصل است

محمد حسن‌نژاد، کارشناس اقتصاد و استاد دانشگاه شهید بهشتی درباره نقش بیمه‌ها در تجارت بین‌المللی در گفت‌وگو باصمت عنوان کرد: تجارت بین‌المللی کشور یک موضوع تک‌وجهی ‌نیست و زوایای مختلف آن نقش خاص خود را در توسعه تجاری دارد. بنابراین باید همه وجوه به‌درستی مورد توجه قرار گیرد که بیمه‌ها نیز از این قاعده مستثنا نیستند.

وی تصریح کرد: بیمه یکی از وجوه بسیار مهم و حیاتی در تجارت است و کشورهای پیشرفته بر همین اساس مبادلات تجاری خود را شکل می‌دهند. در ساده‌ترین شکل آن کسی که کالایی را از ایران خریداری می‌کند می‌خواهند حمل‌ونقل بار خود را بیمه کند تا از سرقت و آسیب‌های احتمالی در امان باشد. 

برای این کار خریداران یا باید بیمه‌های داخلی کشور ما را قبول داشته باشند یا اینکه بیمه‌های بین‌المللی را برای این کار انتخاب کنند که در شرایط تحریم استفاده از هیچ‌یک از این دو شیوه برای صاحب کالا و خریدار امکان‌پذیر نیست. ضمن اینکه بیمه برخی از کالاها به دلیل ارزش بالا از توان بیمه‌های داخلی خارج است.

حسن‌نژاد توضیح داد: در تجارت دریایی به‌عنوان عمده‌ترین شکل تجارت بین‌المللی وقتی کشتی‌های بزرگ باری قصد پهلو گرفتن در اسکله را دارند، برای مواردی مثل آسیب ناشی از صدمه کشتی، بار و اسکله به استفاده از بیمه اقدام می‌کنند.

 بنابراین اگر چنین امکانی به دلیل تحریم‌ها وجود نداشته باشد، نمی‌توانیم شاهد حضور کشتی‌های بزرگ قاره‌پیما در بنادر خود باشیم و به این ترتیب تجارت خارجی تحت تاثیر بیمه‌ها قرار می‌گیرد. 

این کارشناس اقتصاد درباره موارد دیگر کاربرد بیمه در تجارت بین‌الملل کشور بیان کرد: بیمه در نقل و انتقالات بانکی نیز تاثیرگذار است. بیمه و تضمین ال‌سی از رایج‌ترین موارد کاربرد بیمه‌ها در تجارت است. بنابراین نمی‌توان از نقش بیمه‌ها در تجارت صرف‌نظر کرد و در رفع تحریم‌‌ها نیز این موضوع باید مدنظر دولتمردان باشد.

حسن‌نژاد بیمه‌ها را پس از نقل و انتقالات پولی، یکی از مهم‌ترین موضوعات در تجارت خارجی ایران دانست و تاکید کرد: 

در بحث شرکت‌های بیمه داخلی کشور دو موضوع مهم را باید در نظر گرفت؛ نخست اینکه حجم بیمه‌های داخلی تا چه حد است؟ وقتی کل دارایی یک شرکت بیمه داخلی ۱۰۰ میلیارد است، طبیعتا نمی‌تواند ۱۰۰۰ میلیارد را بیمه کند و خود نیاز به بیمه اتکایی دارد. بنابراین برای این بیمه اتکایی نیز نیاز به ارتباط با شرکت‌های بیمه بین‌المللی وجود دارد که در تحریم نمی‌توان به آن دست یافت.

وی در این باره افزود: موضوع دیگر در این زمینه مقبولیت بیمه‌های داخلی است. آیا شرکت‌های خارجی -حتی در صورت توان مالی بیمه‌های داخلی- آن را قبول دارند؟ وقتی به دلیل تحریم توانایی انتقال بانکی نداریم، در صورت نیاز بیمه‌های داخلی چگونه می‌خواهند وجه شرکت‌های خارجی را برای آنها واریز کنند؟ بنابراین باز هم می‌بینیم موضوع بیمه با تحریم‌ها در هم تنیده هستند.

این کارشناس اقتصاد درباره نقش رفع تحریم‌ها در بهبود وضعیت بیمه‌های تجاری در کشور نیز عنوان کرد: پس از رفع تحریم‌ها شرکت‌های بزرگ و بین‌المللی بیمه اتکایی برای کسب منافع بیشتر، خود از عقد قرارداد با بیمه‌های داخلی استقبال می‌کنند.

 بنابراین رفع تحریم‌ها می‌تواند علاوه بر شکوفایی تجارت به رونق بیمه‌های تجاری در کشور نیز کمک کند.

صندوق ضمانت تجاری جای بیمه را نمی‌گیرد

سپهر عبدالله‌پور، کارشناس اقتصاد درباره وضعیت خدمات بیمه‌ای در حوزه تجارت کشور در گفت‌وگو باصمت عنوان کرد: فعالان اقتصاد کشور به دلیل قرار گرفتن کشور در وضعیت تحریم قابلیت استفاده از بیمه‌های بین‌المللی را ندارند و به همین دلیل مجبور هستیم از شرکت‌های بیمه داخلی برای انجام امور مربوط به بیمه‌های حوزه تجارت استفاده کنیم که طبیعتا در مقایسه با شرکت‌های بین‌المللی بیمه ظرفیت‌های کمتر و خدمات محدودتری را ارائه می‌دهند.

وی درباره اهمیت بیمه در تجارت بیان کرد: موضوع بیمه‌های تجارت در مبادلات بین‌المللی یک نیاز واضح است و به همین دلیل از گذشته نیز از مطالبات هیات‌های ایرانی چه در مذاکرات برجام و چه گفت‌وگوهای اخیر بوده است زیرا با تداوم تحریم‌های اقتصادی امکان عقد قرارداد با شرکت‌های بیمه بین‌المللی مثل بیمه ساچه -بیمه صادراتی ایتالیا- یا بیمه هرمس آلمان که به‌طور سنتی طرف قرارداد بازرگانان ما بودند هم وجود نخواهد داشت.

عبدالله‌پور در این باره خاطرنشان کرد: به‌طور قطع اگر مذاکرات و توافقات مربوط به بازگشت برجام به شکل مطلوبی پیش برود و امکان استفاده از خدمات بیمه‌های بین‌المللی برای تجارت ایران به وجود بیاید شرایط بخش تجارت در حوزه بیمه در آینده نزدیک بسیار مطلوب‌تر از وضعیت فعلی خواهد بود.

این کارشناس اقتصاد درباره ضرورت وجود بیمه‌های تجاری در وضعیت کنونی نیز گفت: در هر حال در شرایط فعلی نیز نیاز داریم فعالیت‌های تجاری خود به‌ویژه در حوزه صادرات را برای فعالان اقتصاد نسبت به ریسک‌هایی مثل ریسک بازگشت پول و ریسک‌های موجود در قراردادهای تجاری که در کشورهای مقصد وجود دارد بیمه کنیم. در حال‌ حاضر برای انجام فعالیت‌های تجاری و بیمه‌های مربوط به آن، صندوق ضمانت تجاری را داریم که البته متاسفانه چندان که باید و شاید در جایگاه مناسب خود قرار ندارد و معمولا تا امروز در فرآیند تجارت نقش حاشیه‌ای داشته ‌و به صورت جدی به آن توجه نشده است.

وی در این باره تاکید کرد: البته نباید از این نکته غافل بود که خود فعالان اقتصاد و بازرگانان کشور نیز اطلاع چندانی از نقش این صندوق ق به‌عنوان یک ابزار بیمه‌ای در نظام تجارت ندارند، چون فعالیت چندانی درباره شناساندن آن تا امروز انجام نشده است.

وی تصریح کرد: اکنون میزان خدمات ارائه‌شده توسط بیمه‌های داخلی در امور تجارت در مقایسه با شرکت‌های بیمه خارجی چندان گسترده و مطلوب نیست و وجود آن بیشتر به این دلیل است که این حوزه بدون پوشش بیمه‌ای نباشد؛ به این ترتیب برای رسیدن به نقطه مطلوب در این زمینه باید منتظر گشایش‌های حاصل از رفع تحریم‌ها باشیم.

این کارشناس اقتصاد درباره راهکارهای بهبود وضعیت فعلی در بخش بیمه‌های تجاری تاکید کرد: یک پیشنهاد به‌نسبت قدیمی و البته کارگشا در این باره که کارشناسان اقتصاد داخلی بر آن تاکید داشته‌اند این است که از ادغام بانک توسعه صادرات ایران و صندوق ضمانت صادرات ایران بتوانیم یک اگزیم‌بانک تشکیل دهیم و بسیاری از مشکلات مبادلات و بیمه‌های تجاری را از این طریق برطرف کنیم. این بانک‌ می‌تواند هم وظیفه تامین مالی صادرات را برعهده بگیرد و هم امور بیمه‌ای این فعالیت‌ها را پوشش ‌دهد.

عبدالله‌پور در پایان گفت: به نظر می‌رسد یکی از اقداماتی که باید در وزارت صنعت، معدن و تجارت در دولت سیزدهم مورد توجه قرار بگیرد همین موضوع است که به تغییر ساختار در این حوزه منجر می‌شود زیرا این طریق می‌توان هم به تامین مالی صادرکنندگان پرداخت و هم ضمانت بیمه‌های مورد نیاز آنها را تامین کرد.

تجارت ما کوچک شده است

عبدالله احمدی، یکی دیگر از کارشناسان اقتصاد کشور درباره نقش بیمه‌های تجاری در تجارت در گفت‌وگو باصمت عنوان کرد: یکی از مواردی که اکنون درباره بیمه‌های تجاری در تجارت خارجی ایران مطرح می‌شود مربوط به ناکارآمدی و خدمات نامناسب این بیمه‌ها نسبت به همتایان بین‌المللی و خارجی آنهاست؛ البته در این موضوع باید موارد متعددی را نیز مدنظر قرار داد. اگر با یک دید بی‌طرفانه به موضوع بیمه‌های حوزه تجارت در کشور نگاه کنیم، خواهیم دید که این بیمه‌ها نسبت به آنچه امروز به‌عنوان صادرات کشور به آن می‌پردازیم چندان فاصله‌‌ای ندارند.

وی با اشاره به حجم تجارت خارجی کشور تصریح کرد: اقتصاد ما یک اقتصاد متصل به زنجیره تولید جهانی نیست. به همین دلیل نمی‌توانیم پازل‌های مربوط به ارائه خدمات جهانی را نیز به بحث صادرات به‌درستی شکل دهیم. برای ارائه خدمات در سطوح بین‌المللی نیاز است تا تولید و تجارت در ‌مقیاس‌های بزرگ انجام شود، قیمت‌گذاری بر مبنای معیارهای جهانی صورت گیرد و در بحث هزینه‌های تولید و تجارت همپا و همگام با کشورهای پیشرو در این زمینه قدم برداریم.

این کارشناس اقتصاد در ادامه افزود: می‌توان گفت چون از ابتدا دغدغه ما در حوزه تجارت، اتصال به زنجیره جهانی تولید نبوده است، برای پوشش بیمه و خدمات آن در تجارت نیز چندان فعالیت نکرده‌ایم و پوشش‌های بیمه‌ای و خدمات این حوزه فقط به اندازه خود تجارت در این سال‌ها رشد کرده است.

احمدی تاکید کرد: تجارت خارجی حال حاضر کشور البته درگیر مسائل حاشیه‌ای و چالش‌های بین‌المللی مثل تحریم‌ها و کاهش ارزش پول ملی و کم شدن دسترسی به منابع ارزی است و با این وضعیت تجارت بیش از آنکه به‌عنوان یک علم و رکن اقتصادی مطرح باشد به شکل سنتی و خرید و فروش کالا ادامه حیات داده است؛ طبیعی است که از چنین ساختاری نمی‌توان چارچوب‌های بیمه‌ای تجاری همسطح با تجارت روز دنیا را انتظار داشت.

احمدی در پایان گفت: اگرچه این خدمات هرگز در حد و اندازه‌های رقیبان بین‌المللی خود در تجارت جهانی نبوده‌اند ولی اندازه و عیار آنها در قیاس با ساختارهای تجاری و صادراتی کشور متناسب بوده است. اگر نیازمند گسترش فعالیت‌ها و پوشش‌های بیمه‌ای در حوزه تجارت هستیم باید گفت این اقدامات در سایه شکل‌گیری چارچوب‌های استوار تجارت شکل خواهد گرفت.

بیمه بخشی از پکیج تحریم است

مجیدرضا حریری، کارشناس و فعال حوزه تجارت درباره نقش بیمه‌ها در تجارت امروز ایران گفت: بیمه‌های تجاری امروز دیگر به‌عنوان یک مزیت در تجارت به شمار نمی‌رود و نیاز تجارت بین‌المللی امروز هستند. اما نکته‌ای که در این باره وجود دارد این است که در تجارت امروز کشور، بیمه‌ها هم بخشی از تحریم‌ها هستند و عملکرد خود را در تجارت ما از دست داده‌اند.

حریری در این زمینه عنوان کرد: همان‌طور که امروز نمی‌توانیم به دلیل تحریم‌های اقتصادی از سیستم بانکی استفاده کنیم، در استفاده از بیمه‌ها -که ارتباط زیادی با بانک‌ها دارند- نیز دچار مشکل هستیم. بنابراین برای رفع مشکلات بیمه تجارت نیاز است تا تحریم‌ها برطرف شوند.

وی در این باره گفت: امروز در حمل‌و‌نقل کالا و ضمانت‌های بانکی بدون وجود بیمه‌های تجاری نمی‌توانیم عملکرد مطلوبی داشته باشیم. اهمیت این موضوع تا حدی است که حتی اگر کشتیرانی کشور به‌عنوان یکی از بسترهای تجارت هم از تحریم خارج شود، هیچ اسکله‌ای بدون داشتن بیمه، اجازه پهلو گرفتن به کشتی‌های ما نخواهد داد. یا ساده‌ترین شکل نقش این موضوع را درباره ورود سیستم VAR سیستم نظارت بر یازی فوتبال شاهد هستیم. یکی از دلایل ناموفق بودن ورود این سیستم به کشور این است که کمپانی اجاره دهنده آن بدون بیمه این کار را انجام نمی‌دهد.

این کارشناس و فعال اقتصاد در ادامه گفت: در هر حال مشکلات بیمه‌های تجاری در اقتصاد کشور در یک پکیج در موضوع تحریم‌ها مطرح هستند و به همین دلیل نیز گروه ایرانی در مذاکرات خواهان لغو تمام تحریم‌ها هستند؛ البته پس از رفع تحریم‌ها نیز موضوع همکاری با شرکت‌های بزرگ بین‌المللی همچنان مطرح است زیرا این شرکت‌ها حتی در دوره اول برجام نیز به دلیل مشکلات بانکی، حاضر به همکاری با تاجران ایرانی نبودند. حریری در پایان تاکید کرد: ‌برای استفاده از بیمه‌های تجاری و اتصال شرکت‌های بیمه داخلی به شرکت‌های بین‌المللی‌ -آن‌طور که پیش از تحریم‌ها شاهد آن بودیم- نیاز است گروه مذاکره‌کننده ایرانی با اشراف کامل به موضوع وارد شود و سند جامعی را برای حوزه‌های مختلف تدوین کند.

سخن پایانی

رفع تحریم‌ها که با توجه به مذاکرات اخیر چندان دور از دسترس به نظر نمی‌رسد، می‌تواند راه‌های تجارت کشور را دوباره باز کند اما برای اینکه مبادلات تجاری ایران با سایر کشورها وارد یک چرخه متداول و منطقی شود، علاوه‌بر تبادل کالا باید درباره موضوعاتی مثل FATF و رابطه با شرکت‌های بین‌المللی بیمه تجارتی راهکارهایی اندیشیده شود. در هر حال اگر می‌خواهیم ساختارهای بیمه تجاری کشور به شکل مطلوب طراحی و اجرا شود نیازمند توجه به اتصال به زنجیره تولید و تجارت جهانی هستیم و تنها زمانی که این نیروی محرکه شکل گرفت قابلیت‌های رشد درباره شرکت‌های بیمه بین‌المللی اجرایی خواهد شد.