مهم‌ترین این کنوانسیون‌ها، «کارنه تیر» بوده که خوشبختانه ایران در آن عضویت قدیمی و جدی دارد. کنوانسیون تیر یکی از متداول‌ترین رویه‌ها برای جابه‌جایی کالا تحت نظام یکپارچه است. سرعت جابه‌جایی بالا، هزینه کم، فرآیند گمرکی سریع و تضمین بین‌المللی و حوزه امنیت گمرک در این رویه موردتوجه است و ایران نیز به مزایای این کنوانسیون تمرکز جدی دارد. تا حدی که چندی پیش ایران توانست رتبه نخست «کارنه‌تیر» در دنیا را به خود اختصاص دهد. از سوی دیگر دیده شده مقامات دولتی و همچنین اتاق‌های مشترک بازرگانی تمرکز جدی برای ایجاد «تیر الکترونیک» با سایر کشورهای همسایه و منطقه داشته و تمامی این تلاش‌ها، از اهمیت عضویت و توجه به کنوانسیون‌های بین‌المللی حمل‌ونقل حکایت دارد. استفاده از کنوانسیون‌هایی که در حال‌ حاضر ایران به عضویت آنها درآمده، مسئله مهمی است، اما علت عضو نبودن در سایر کنوانسیون‌ها و موافقتنامه‌های بین‌المللی حمل‌ونقل، از نکاتی است که باید به آن توجه شود. صمت در این گزارش، به بررسی نتایج ارزشمند حضور در کنوانسیون‌های بین‌المللی حمل‌ونقل، تاثیر آنها بر تجارت خارجی و علت‌های عضو نبودن ایران در برخی کنوانسیون‌ها پرداخته و در این‌باره با کارشناسان و فعالان تجاری گفت‌وگو کرده است.

دستاوردهای ایران از کنوانسیون تیر

کشورها براساس نوع تجارتی که با سایر جهان برقرار می‌کنند، به معافیت‌ها، تسهیلات و سایر موارد روان‌کننده در امر تجارت نیاز دارند و مجامع مختلف تجاری به این منظور شکل گرفته‌اند. کنوانسیون‌های حمل‌ونقل بین‌المللی از مهم‌ترین مجمع‌های شکل‌گرفته برای تسهیل فعالیت‌های تجاری بوده و ایران نیز در این مدت تلاش کرده تا به این کنوانسیون‌ها توجهی ویژه داشته باشد. در حمل‌ونقل بین‌المللی بالغ بر ۶۰ کنوانسیون، موافقتنامه و پروتکل وجود دارد که کشورهای حاضر در تجارت جهانی، بنا بر نیاز خود هر یک در کنوانسیون‌های مختلفی به‌عضویت درآمده‌اند. از مهم‌ترین این کنوانسیون‌ّها، می‌توان به کنوانسیون تیر ‌(TIR) اشاره کرد که ایران جزو اعضای قدیمی آن است.

 ایران در چند سال اخیر تلاش کرد تا با کشورهای منطقه و همسایه مانند پاکستان و هند، تیر الکترونیک را اجرایی کند. با اجرای موفقیت‌آمیز این سند در تجارت، حال ایران قصد دارد تا روابط خود با کشورهای منطقه تحت سند تیر الکترونیک را توسعه دهد. تیر الکترونیک سند بین‌المللی ترانزیت زمینی است که مطابق با مقررات کنوانسیون تیر تدوین شده و کشورها می‌توانند براساس آن از مزایای عنوان‌شده در کنوانسیون تیر بهره‌مند شوند. به‌گزارش ایلنا، ایران در سال ۱۳۹۷ پروژه تیر الکترونیک را برای نخستین‌بار در جهان با قزاقستان اجرایی کرد و این مسئله را می‌توان جزو دستاوردهای ترانزیتی ایران در عرصه‌های بین‌المللی دانست.

مزیت‌های تجاری معاهدات بین‌المللی

سیده فاطمه مقیمی، فعال تجاری و حوزه حمل‌ونقل در گفت‌وگو با صمت ابتدا به اهمیت عضویت کشورها در کنوانسیون‌های بین‌المللی پرداخت و گفت: در حوزه حمل‌ونقل، کنوانسیون‌ها و توافقنامه‌های متعدد بین‌المللی وجود داشته و هدف هر یک از آنها، تسهیل ترانزیت در بخش‌های مختلف است. برخی از این کنوانسیون‌ها بر حمل‌ونقل ریلی توجه داشته و برخی دیگر کاهش موانع در حمل‌ونقل زمینی را موردتوجه خود قرار داده‌اند. تسهیل حمل بار از طریق دریایی نیز هدف دسته‌ای دیگر از کنوانسیون‌ها بوده و ترانزیت هوایی نیز از این قاعده مستثنا نبوده است. بسیاری از کشورهای جهان به‌ویژه کشورهایی که به مسئله تجارت بین‌المللی خود توجه زیادی دارند، بهبود و تسهیل حمل‌ونقل را در دستور کار اصلی خود قرار می‌دهند و عضویت در کنوانسیون‌های مختلف را فرصت مهمی برای توسعه تجارت می‌دانند. این فعال تجاری تصریح کرد: براساس ماهیت و دلیل منعقد شدن کنوانسیون، مفادی برای تسهیل ترانزیت وضع شده و کشورهای عضو، به آن وفادار هستند. کنوانسیون‌ها به مسائلی مانند بازرسی‌های گمرکی، ترددهای مرزی، تعرفه‌های حمل‌ونقل و سایر موارد این‌چنینی توجه داشته و در راستای تسهیل و تسریع نقل‌وانتقالات بارهای تجاری تدوین شده‌اند، بنابراین عضویت در هر یک از این کنوانسیون‌ها می‌تواند نتایج مثبت زیادی برای کشورها به‌همراه داشته باشد.

اهمیت اجرای تیر الکترونیک

مقیمی به مزایای عضویت ایران در کنوانسیون تیر اشاره کرد و درباره پیامدهای این کنوانسیون توضیح داد: ایران در سال‌های گذشته به عضویت برخی کنوانسیون‌های بین‌المللی حمل‌ونقل درآمده و از مهم‌ترین آنها می‌توان به کنوانسیون تیر اشاره کرد. کنوانسیون تیر بر حمل‌ونقل زمینی کالاها تمرکز داشته و اساس آن بر تسهیل و تسریع جابه‌جایی بار در عرصه‌های بین‌المللی است؛ به‌طوری‌که کشورهای عضو این کنوانسیون می‌توانند بارهای خود را از کشورهای مختلف بدون بازرسی یا سایر پروتکل‌های گمرکی بگذرانند. وی تصریح کرد: به این منظور، کشورهای عضو با یکدیگر، عهدنامه کارنه‌تیر را به امضا و اجرا می‌رسانند. در توضیح عملکرد عهدنامه کارنه‌تیر خوب است،بدانیم این موافقتنامه بین‌المللی، عبور سریع کالا از کشور ثالث برای رسیدن به کشور مقصد را تضمین می‌کند، در واقع این عهدنامه، سند بین‌المللی ترانزیت زمینی است که مطابق با مقررات کنوانسیون تیر، نام گمرک‌های مجاز مبدأ و مقصد و راه‌های مجاز عبور کالای ترانزیتی توسط مسئولان گمرک از قبل مشخص شده و محموله در هنگام عبور از کشورهای مختلف در مسیر، نیاز به تشریفات گمرکی و بازرسی ندارد.

 این فعال تجاری ادامه داد: هرچند ایران سال‌ها است، به عضویت کنوانسیون تیر درآمده، اما در چند مدت اخیر تلاش دارد تا با کشورهای همسایه، روند تیرالکترونیک و تبادلات اسنادی در بستر آنلاین با سایر کشورها را اجرایی کند که این خود اقدامی مثبت و رو به جلو است. براساس این کنوانسیون، تردد کالاها از کشورهای عضو کنوانسیون تیر با وقفه و بازرسی‌های مکرر مواجه نشده و همین امر موجب سرعت بخشیدن به فعالیت‌های تجاری می‌شود. این کنوانسیون به‌ویژه در حمل و صادرات کالاهای فسادپذیر نقشی مهم و موثر داشته و آن را می‌توان جزو مهم‌ترین عهدنامه‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی در حوزه حمل‌ونقل دانست.

عضویت ایران در کنوانسیون‌های جهانی

مقیمی در ادامه صحبت‌های خود به منافع مختلف اجرای عهدنامه‌های بین‌المللی در مسئله حمل‌ونقل مانند تیرالکترونیک اشاره کرد و در این‌باره گفت: تردد سریع و تسهیل حرکت کالاها در مسیر کشورهای اروپایی و همین‌طور کشورهای منطقه، از جمله مزایایی است که کنوانسیون تیر برای ایران به‌همراه داشته است. علاوه بر آن، اگر مشکلی در بحث صاحب کالا، حمل بار، پیشامد تخلفات در امر تجارت، تصادفات ترانزیتی یا حتی کسری کالاها رخ دهد، کشورهای عضو کنوانسیون‌های مختلف راحت‌تر به این مسائل رسیدگی خواهند کرد.

وی تاکید کرد: به‌طبع کشورهایی که عضو پیمان‌ها و توافقنامه‌های تجاری بین‌المللی هستند، با چالش‌های ایجادشده در مسیر تجارت با شیوه بهتری مواجه می‌شوند و راحت‌تر مشکلات را برطرف خواهند کرد، اما عدم‌عضویت کشورها در کنوانسیون‌ها ضمن حذف آنها از مزایای تجارت تسهیل‌شده، می‌تواند معضلات و سختی‌های حمل‌ونقل کالا را برای آنها بیشتر کند، از این‌رو انجام تجارت در بستری امن و مطمئن، از فواید کنوانسیون‌های بین‌المللی و همچنین انعقاد تفاهمنامه‌های تجاری مانند تیرالکترونیک میان کشورها است.

این فعال تجاری به عضویت ایران در تعداد محدودی از کنوانسیون‌های بین‌المللی اشاره کرد و گفت: ایران در بسیاری از کنوانسیون‌های بین‌المللی حمل‌ونقل عضو نیست، اما در سال‌های اخیر تلاش‌های مثبتی در راستای بهبود این شرایط شده است.  به‌عنوان مثال، ایران توانست در کنوانسیون «کارنه دوپاساژ» که کنوانسیونی گمرکی درباره ورود موقت وسایل نقلیه شخصی است، طی چند سال گذشته عضو شود؛ این اتفاقات تاثیری مثبت در روند تجارت ایران تا به امروز داشته است.

اهمیت‌روابط دیپلماتیک

این عضو هیات‌رئیسه اتاق بازرگانی تهران در پایان به دلایل عدم‌عضویت ایران در مهم‌ترین تفاهمنامه‌ها و کنوانسیون‌های تجاری بین‌المللی پرداخت و در این‌باره گفت: موارد مختلفی را می‌توان به‌عنوان علت عدم‌عضویت ایران در تفاهمنامه‌ها و قراردادهای اقتصادی بین‌المللی  عنوان کرد، اما مهم‌ترین آنها، وجود چالش‌های دیپلماتیک میان ایران و سایر کشورها است. بسیاری از تنش‌های سیاسی، مانع توسعه تجارت ایران بوده و به این دلیل نتوانسته‌ایم در بسیاری از مجامع اقتصادی جهانی حضور پررنگ داشته باشیم. برای مثال، مسائل مربوط به FATF و تحریم‌های بانکی، سبب شده تا نتوانیم به عضویت سازمان تجارت جهانی درآییم.

مقیمی تصریح کرد: چالش‌های سیاسی مانع از حضور ایران در بسیاری از معاهدات اقتصادی بین‌المللی شده و با محدود کردن گستره ارتباطات، رشد تجاری کشور را تحت‌تاثیر قرار داده‌اند. علاوه بر این، فراهم نبودن بسترهای لازم از موانع عضویت ایران در کنوانسیون‌های تجاری بین‌المللی به‌شمار می‌روند. 

نبود همراهی لازم مقررات گمرکی ایران با قوانین سازمان جهانی گمرک، تطابق نداشتن تعرفه‌های تجاری ایران با چارچوب‌های جهانی، نبود ثبات نرخ ارز و سایر موارد این‌چنینی، باعث شده‌اند تا ایران نتواند به عضویت معاهده‌ها و کنوانسیون‌های تجاری بین‌المللی درآید، بنابراین برای بهبود شرایط فعلی در امر تجارت، توجه به روابط دیپلماتیک و اصلاح ساختارهای قانونی براساس چارچوب‌های بین‌المللی، از ضرورت‌های ویژه محسوب می‌شود.

تاثیرات مثبت معاهدات بین‌المللی بر اقتصاد

سیدجلال ابراهیمی، فعال تجاری در گفت‌وگو با صمت، نسبت به مزایای کنوانسیون‌های بین‌المللی در تجارت واکنش نشان داد و گفت: امروز هر کشوری که نگاهی ویژه به تجارت جهانی خود داشته باشد، در تلاش است تا ضمن بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود، روابط تجاری خود با سایر کشورها را توسعه بخشد. در این میان، توافقنامه‌های بین‌المللی مسیر تجارت را تسهیل کرده و به این منظور بیشتر کشورها خواهان پیوستن به معاهده‌های موجود اقتصادی هستند. اگر نگاهی به کشورهای منطقه بیندازیم، خواهیم دید بیشتر کشورها از جمله ترکیه، تمرکزی ویژه بر کنوانسیون‌های بین‌المللی دارند و تلاش‌شان بر این است که نهایت منافع را از این فرصت کسب کنند. وی ادامه داد: معاهدات و کنوانسیون‌های ترانزیت بین‌المللی، بر کاهش هزینه‌های تعرفه‌ای و تسریع حمل‌ونقل کالا تمرکز دارند و از این‌رو نتایج مثبت زیاد تجاری برای کشورها به‌همراه خواهند آورد. فراموش نکنیم که انتقال مناسب کالاها، همواره جزو مسائل مهم تجارت و برای صادرات کالاهای فسادپذیر،دارای اهمیت دوچندان است. باوجود عضویت ایران در کنوانسیون‌های مختلف تجاری، نقل‌وانتقال بارهای ایرانی و خارجی با تاخیر زیاد همراه است. ابراهیمی افزود: علت اصلی زمانبر بودن حمل‌ونقل کالاها، وجود قوانین و مقررات سختگیرانه گمرکی چه برای بارهای داخلی و چه تردد کامیون‌های خارجی است. به‌دلیل زمانبر بودن فعالیت ترانزیت، در حال ‌حاضر بسیاری از کشورها ترجیح می‌دهند بارهای صادراتی خود را از مسیری غیر از ایران عبور دهند که این مسئله، زنگ هشداری جدی برای کشور است.

ایران زمان توقف را کاهش دهد

ابراهیمی در ادامه صحبت‌های خود ضمن تاکید بر موقعیت ژئوپلتیکی ایران و تاثیر آن بر تجارت خارجی، به ضربه‌های جدی مقررات مانع‌آفرین گمرکات ایران اشاره کرد و گفت: مسیر ترانزیتی ایران نه‌تنها برای کشورهای منطقه، بلکه برای کشورهای اروپایی نیز آشنا است، چون سال‌ها از مسیر انتقال ایران استفاده کرده‌اند و برای آنها گذر از این معبر آسان‌تر است، از این‌رو باید تمام موانع فعلی که نتایج بازدارنده‌ای را برای سایر کشورها دارند، رفع کنیم و به‌دنبال افزایش نقش ایران در توسعه‌های تجاری بین‌المللی باشیم. در حال‌ حاضر موانع برای ترانزیت بار کشورهای مختلف از ایران زیاد است و همین امر باعث شده تا به‌دنبال مسیر به‌عنوان جایگزین ایران باشند. وی ادامه داد: برای مثال، ترکیه کشوری قدرتمند و فعال در حوزه صادرات است و روابط تجاری گسترده‌ای با ایران دارد. این کشور از ایران به‌عنوان یکی از مسیرهای مهم تجاری خود استفاده کرده و تریلرها و کامیون‌های این کشور از مرز خاکی غرب کشور می‌توانند وارد ایران شوند.

در نهایت نیز، این تریلرها از مرزهای شرقی خارج و به سایر کشورهای مقصد در خاور دور دست ‌یابند، اما باوجود محدودیت‌های مختلف و زمانبر بودن روندهای اداری انجام فعالیت‌های ترانزیتی، ترکیه ترجیح داده از مسیر دیگری استفاده کند. ابراهیمی تاکید کرد: در شرایطی که زیرساخت‌های قانونی و لجستیکی مانع توسعه‌های تجاری کشور شده، باید اصلاحات مهمی در ساختارها و رویکردهای بخش تجارت کشور انجام گیرد. کاهش مدت زمان و تعداد توقف‌های کامیون‌های ترکی، کاهش مدت زمان انجام بازرسی‌ها و اعلام آزمایش‌های گمرکی و سایر موارد این‌چنینی، می‌تواند همچنان ایران را به‌عنوان یکی از مسیرهای مهم تجاری به جهان معرفی کند. از سویی دیگر، این اقدامات در ادامه برای تجار ایرانی نیز دستاوردهای جدی و مهم خواهند داشت.

سخن پایانی

همان‌طور که در گزارش عنوان شد، کشورها به‌منظور دستیابی به شرایطی تسهیل‌شده، کنوانسیون‌ها و معاهده‌های تجاری بین‌المللی مختلفی را وضع کرده و عضویت ایران در هر یک از آنها می‌تواند مسیر توسعه تجارت را برای بازرگانان هموارتر کند. در شرایطی که تحریم‌ها درهای تجارت جهانی را برای ایران بسته، استفاده از ظرفیت‌های این‌چنینی می‌تواند پیامدهای مثبت اقتصادی بی‌شماری برای ما به‌همراه داشته باشد.