خاورمیانه؛ منطقه‌ای که هیچ‌گاه رنگ آرامش مطلق را ندیده و هر چند وقت یک بار تنشی را تجربه می‌کند، اما گاهی شدت برخی از تنش‌ها چنان زیاد است که ناآرامی‌های این منطقه را دوچندان می‌کند. به‌تازگی نیز با تجاوز رژیم صهیونیستی به کنسولگری ایران در دمشق و پاسخ ایران به این تجاوز، خاورمیانه وارد تنشی جدید شد که بی‌شک مراودات تجاری را درگیر خود خواهد کرد، این در حالی است که تجارت ایران اکنون نیز وضعیت خوبی ندارد و هر اتفاق ناخوشایندی می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به بدنه تجارت وارد کند. براساس آمار جدید گمرک در سال ۱۴۰۲ تراز منفی تجاری کشور به بالاترین حد رسیده و گمرک ایران با اعلام جزئیات صادرات و واردات در سال گذشته، کسری تجاری را نزدیک ۱۷ میلیارد دلار اعلام کرد؛ عددی غم‌انگیز برای تجار.  صمت در این گزارش به‌دنبال راهکارهایی برای بهبود وضعیت تجارت در ناآرامی‌های تمام‌نشدنی خاورمیانه است.

اهمیت بازارهای خاورمیانه

خاورمیانه به‌عنوان یکی از مناطق حیاتی برای تجارت جهانی شناخته می‌شود. این منطقه با داشتن منابع طبیعی غنی، مکان‌های جغرافیایی استراتژیک و بازارهای پررونق، یکی از مهم‌ترین مقاصد تجاری جهان است. در خاورمیانه، کشورهایی مانند ایران، عربستان سعودی، ترکیه، امارات متحده عربی و قطر بازارهای بسیار مهمی برای تجارت هستند. این کشورها به‌واسطه دارا بودن منابع نفت و گاز، اهمیت بسیاری در بازار جهانی دارند و تجارت نفت و گاز یکی از پایه‌های اقتصادی آنها است. علاوه‌براین، خاورمیانه یکی از مناطق پرجمعیت جهان است و بازار بزرگی برای محصولات و خدمات مختلف فراهم می‌کند. همچنین این منطقه دارای تاریخ و فرهنگ غنی است و تجارت با این منطقه، فرصتی برای آشنایی با فرهنگ و تجارت محلی ارائه می‌دهد. در مجموع، تجارت در خاورمیانه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی منطقه، اهمیت ویژه‌ای دارد و فرصت‌های بسیاری برای سرمایه‌گذاری در این منطقه وجود دارد. همچنین لازم به ذکر است که اهمیت صادرات و واردات برای هر کشور؛ به‌ویژه آنهایی که در حال توسعه هستند، بسیار است، زیرا مزایایی به‌دنبال دارد که در ادامه به آنها اشاره می‌شود.  تنوع درآمد: صادرات و واردات کشوری، امکان ایجاد تنوع در منابع درآمدی را فراهم می‌کند.

توسعه خدمات و محصولات: صادرات و واردات می‌توانند به توسعه صنایع داخلی کمک کنند. از طرف دیگر، واردات مواد اولیه و تجهیزات موردنیاز برای تولید، رونق کسب‌وکارهای داخلی را تشویق می‌کند.

رشد اقتصادی: افزایش تعداد و آمار صادرات می‌تواند به رشد اقتصادی کشور کمک کند. افزایش میانگین رشد اقتصادی، باعث ایجاد فرصت‌های شغلی بیشتر، افزایش تولیدات، درآمد و در نهایت بهبود شرایط معیشتی افراد می‌شود.

تبادل فرهنگی: صادرات و واردات باعث تبادل فرهنگی و تجاری بین کشورها می‌شود که تقویت ارتباطات بین‌المللی را به‌دنبال خواهد داشت.

تجارت آسیبی نمی‌بیند

کامبیز میرکریمی، نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران و روسیه درباره اتفاقات اخیر خاورمیانه و تاثیر آن بر تجارت به صمت گفت: تجارت ایران بیشتر تحت تاثیر عوامل داخلی است و اتفاقات خاورمیانه تغییر چندانی در وضعیت ایجاد نخواهد کرد.

حتی در صورت تشدید تحریم‌ها نیز، در شرایط تجارت تغییری ایجاد نخواهد شد، زیرا چند سالی است که تحت فشار تحریم‌ها هستیم و حالا هم تجارت ایران با راهکارهای گوناگون و برخی از توافقات توانسته به این روند عادت کند. با این حال هر تنشی اثرات مثبت و منفی دارد که باز هم ماندگار نیستند. برخی از مواد غذایی موردنیاز کشورها از طریق اوکراین تامین می‌شد، اما در شرایط فعلی دیگر امکان آن وجود ندارد که همین موجب ایجاد مشکلاتی در برخی از تولیدات شد.

 در چنین وضعیتی روسیه که بسیاری از کالاهای صادراتی‌اش مشابه ایران است، کالاهای خود را با نرخ پایین‌تری صادر کرده و بازار ما را در ترکیه گرفته است. با این حال به‌دلیل موقعیت جغرافیایی بسیار خوب ایران در منطقه، ظرفیت مناسبی داریم که باید از آن بهره ببریم.

وی کرونا را اصلی‌ترین عامل خارجی تاثیرگذار بر تجارت خارجی کشورها دانست و افزود: شاید بروز اپیدمی کرونا را بتوان مهم‌ترین و تاثیرگذارترین عامل خارجی موثر بر بازارها و تجارت دانست و با عبور از بحران کرونا دیگر سایر مسائل خارجی تاثیر چندانی بر تجارت خارجی نخواهند داشت. شرایط اخیر تنها مقداری موجب افزایش هزینه حمل کالا شده و در کل این دست از واکنش‌ها موقت و گذرا هستند.

موافقنامه تجارت آزاد با اوراسیا

میرکریمی با اشاره به دستاوردهای حوزه تجارت در سال ۱۴۰۲ بیان کرد: تنها اتفاق مثبت در تجارت طی سال‌های اخیر امضای موافقنامه تجارت آزاد با اوراسیا است که از نیمه سال ۱۳۹۸ و به‌دنبال امضای موافقتنامه موقت، تلاش‌های بسیاری برای آن صورت گرفت و از اوایل سال ۱۴۰۱ نیز در زمینه امضای توافقنامه نهایی آن امیدواری‌هایی داده شد که در نهایت در سال ۱۴۰۲ به نتیجه رسید. به همین واسطه باوجود همه اتفاقات؛ از کرونا گرفته تا تنش‌های موجود از سال ۹۸ تاکنون، تجارت روند افزایشی داشته و شاهد رشد ۴ برابری صادرات از سال ۹۸ تا ۱۴۰۳ بوده‌ایم.

نگران نرخ ارز هستیم

نایب رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه نسبت به افزایش نرخ دلار در بازار آزاد ابراز نگرانی کرد و افزود: روند افزایش تجارت خارجی ادامه دارد و تنها نگرانی ما از نرخ ارز است. فاصله بین نرخ ارز رسمی با غیررسمی معضلات بسیاری برای تجار و کارآفرینان ایجاد کرده است.

 تفاوت بسیار بین نرخ ارز رسمی و بازار آزاد یا همان بازار غیررسمی به بی‌میلی نسبت به کار در بازرگانانی منجر شده که به‌صورت قانونی کار می‌کنند، زیرا صادرکنندگانی که با کارت‌های دیگران فعالیت می‌کنند و غیررسمی در بازارهای مختلف حضور دارند به‌دلیل اینکه با نرخ ارز آزاد تجارت می‌کنند، نسبت به صادرکنندگان قانونی درآمد قابل‌توجه‌تری دارند؛ بر همین اساس برای اینکه این رقابت به زیان صادرکنندگان رسمی نشود، باید فاصله قیمتی بین نرخ ارز آزاد و بازار رسمی به‌شدت کاهش پیدا کند یا اینکه نرخ ارز نیمایی افزایش یابد و به نرخ ارز در بازار آزاد نزدیک شود. برمبنای آنچه گفته شد تفاوت میان ارز نیمایی و آزاد باید به کمترین حد ممکن برسد. باید کمی نرخ ارز نیمایی بالاتر برود، زیرا این موضوع به نفع صادرات است و از سوی دیگر تقاضای ارز آزاد را کمی کاهش می‌‌دهد و از فشار بازار آزاد می‌کاهد.

تحقق شعار سال

میرکریمی درباره تحقق شعار سال گفت: برای تحقق شعار سال ۱۴۰۳ باید قوانینی که از تسهیل کسب‌وکارها و رشد و جهش تولید حمایت می‌کنند، اجرایی شوند. تصویب قوانین در صورتی مهم است که به‌درستی اجرا شوند.

 باید زیرساخت‌های لازم در راستای جهش تولید با مشارکت مردم فراهم شود و قانون به‌صورت کامل، نه به‌صورت سلیقه‌ای و دلخواه اجرا شود. جهش تولید با مشارکت مردم موضوع بسیار مهمی است. شعار سال نشان می‌دهد که رهبر معظم انقلاب راه پیشرفت و توسعه اقتصاد کشور را جهش تولید با مشارکت مردم، یعنی ورود و حضور سرمایه‌ها و استعدادهای مردم به بخش مولد می‌دانند؛ بنابراین نه‌تنها دولت، بلکه تمام نظام باید در خدمت تحقق این شعار باشند تا در این مسیر تمامی کاستی‌ها برطرف شود.

تجارت، بی‌توجه به سیاست

مسعود دانشمند، فعال تجاری نیز در رابطه با تنش‌های اخیر خاورمیانه و تاثیر آن بر تجارت به صمت گفت: تجارت در برخی از مواقع از تنش‌های موجود در منطقه آسیب می‌بیند، اما باید تا حد امکان زمان این تنش‌ها را کاهش داد تا به این واسطه طرف‌های تجاری کمترین آسیب را ببینند. در کل تنش‌های فعلی اثرات کوتاه‌مدتی دارند، زیرا تجار معاملات خود را متوقف نخواهند کرد. تنش‌های فعلی بازار تا حدود ۱۵ روز دیگر از بازار خارج خواهد شد.

وی در بیان راهکاری برای ارتباط بهتر با کشورهای خاورمیانه و تنوع بازارهای هدف افزود: تجار باید ارتباط میان دو ملت را در نظر بگیرند که کاملا متفاوت از روابط دولت‌ها است. این ملت‌ها هستند که قصد تجارت با یکدیگر را دارند. هر اندازه که تجار تجارت را مستقل از تنش‌های موجود ببینند، به نفع مراودات تجاری خواهد بود.

بهم‌ریختگی تجارت جهانی

دانشمند با اشاره به درگیری‌های میان غزه و اسرائیل و اوکراین و روسیه و تاثیر آن بر تجارت جهانی، افزود: جنگ روسیه و اوکراین یکی از دلایل عمده عدم‌دستیابی به رشد اقتصادی مناسب در سال ۲۰۲۳ بود، زیرا اوکراین تامین‌کننده عمده مواد غذایی یعنی ذرت، گندم و روغن‌های خوراکی جهان است. البته جنگ غزه و اسرائیل نیز در ماه‌های پایانی ۲۰۲۳ رخ داد و به‌طورقطع سهمی در بهم‌ریختگی تجارت جهانی خواهد داشت؛ در نتیجه با آتش‌بس میان این کشورها، می‌توان شاهد اتفاقات خوبی در تجارت جهانی بود، اما در صورتی که جنگ‌های اشاره‌شده امسال نیز ادامه پیدا کند، در سال ۲۰۲۴ وضعیت بدتر خواهد شد. البته در صورت اتمام جنگ، باید هزینه زیادی صرف بازسازی مناطق تخریب‌شده شود که خود این امر در تجارت جهانی و اقتصاد خرد تاثیرگذار خواهد بود.

وی با اشاره به توافقاتی که در سال ۱۴۰۲ به‌منظور بهبود تجارت ایران صورت گرفت، اظهار کرد: توافقات و عضویت‌های مختلف در سال گذشته اتفاقات خوبی است، اما این روند به‌معنای دسترسی آسان به بازارهای هدف نیست. ورود به بازارهای مختلف نیازمند آشنایی تجار با بازارهای هدف و افزایش توان صادرات است.

دانشمند درباره افزایش نرخ ارز و تاثیر آن بر صادرات اظهار کرد: در حال‌ حاضر نرخ ارز در محدوده قیمتی ۶۴ تا ۶۶ هزار تومان در نوسان است. نوسانات اخیر نیز ناشی از عرضه و تقاضا نیست، بلکه ناشی از هیجاناتی است که به بازار تزریق شده است. در کل با افزایش نرخ ارز محبوبیت صادرات کالای ایرانی نیز افزایش پیدا می‌کند، زیرا خرید کالا برای کشورهای هم‌مرز با نرخ پایین‌تری تمام می‌شود. در نتیجه با افزایش نرخ ارز فرصت خوب صادراتی ایجاد می‌شود. البته این موضوع آسیب زیادی به تولیدکننده و کشور وارد می‌کند، زیرا کالایی با هزینه تولید بالا با نرخ بسیار پایین‌تری در سایر کشورها به فروش می‌رسد و ارزآوری پایین‌تری دارد.

پیش‌بینی تجارت ۱۴۰۳

این کارشناس تجارت در پیش‌بینی خود از تجارت ایران در سال ۱۴۰۳ اعلام کرد: تجارت خارجی وابسته به صادرات است تا به‌واسطه آن، ارز لازم برای واردات مواد اولیه به‌دست آید، اما باتوجه به شواهد موجود، شرایط تجارت خارجی در سال ۱۴۰۳ بهتر از سال ۱۴۰۲ خواهد بود.

سخن پایانی

براساس نظرات فعالان حوزه تجارت تنش‌های اخیر خاورمیانه تاثیر چندانی بر روابط تجاری نگذاشته و تنها منجر به افزایش هزینه حمل‌ونقل شده است. در نتیجه آنچه تجارت ایران را بیش از هر چیز دیگری تحت تاثیر قرار می‌دهد، موانع داخلی است. بر همین اساس امیدواریم در سال ۱۴۰۳ شاهد کاهش قوانین دست‌وپا گیر و عدم تاخیر در تخصیص ارز باشیم.