به باور کارشناسان حوزه معدن دولت ضعیف‌ترین عملکرد را در حوزه اکتشاف داشته است و نه تنها نقش حمایتی خود را ایفا نکرده که وظایفش را نیز نادیده گرفته است و در حداقل سطح ممکن پیگیری کرده است.گواه این ادعا خودداری از پرداخت بودجه‌های سنواتی است که برای این بخش در نظر گرفته شده است. این بودجه‌ها هرچند بسیار ناچیز است، اما باز هم به درستی پرداخت نمی‌شود.در گزارش امروز صمت آخرین اظهار نظرهای کارشناسان معدن درباره موضوع اکتشاف را مرور کردیم.

تولید ثروت و پایش مخاطرات

رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی با تاکید بر اینکه اگر به ذخایر آهن کشور توجهی نشود، تا ۱۴ سال آینده دیگر سنگ‌آهن نخواهیم داشت، گفت: بر اساس برآوردها تا سال ۲۰۳۰ ذخایر معدنی به پایان می‌رسد؛ ازاین‌رو باید به سمت اکتشافات عمقی حرکت کنیم.

علیرضا شهیدی گفت: فعالیت‌های این سازمان دانش‌محور است و زمینه فعالیت‌ها در حوزه‌هایی چون مخاطرات زمین‌شناسی، اکتشافات معدنی و ژئوتوریسم است.وی آغاز فعالیت این سازمان را از سال ۵۶ ذکر کرد و ادامه داد: شناسایی مواد معدنی برای تولید ثروت ملی و ارزیابی و پایش مخاطرات باهدف جلوگیری از زیان‌های اجتماعی از ماموریت‌های این سازمان است.

تهیه نقشه خاورمیانه

شهیدی، مشارکت در طرح‌های بین‌المللی در حوزه‌های مختلف علوم زمین را از دیگر فعالیت‌های این سازمان نام برد و یادآور شد: کمیسیون بین‌المللی تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی دنیا (CGMW) کره زمین را به ۹ سازمان زمین‌شناسی تقسیم کرده و ریاست تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی خاورمیانه در این کمیسیون بین‌المللی بر عهده ایران است.به گفته وی، در این راستا تاکنون از سوی ایران نقشه‌هایی تهیه‌شده و به تأیید این کمیسیون رسیده است.

رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، تهیه نقشه‌های پایه را از ماموریت‌های این سازمان دانست و بابیان اینکه برای این منظور نسبت به تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی در مقیاس یک بیست‌وپنج هزارم اقدام شده است، ادامه داد: علاوه بر این طرح تحول زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی باهدف ایجاد تحول در حوزه اکتشافات معدنی، تعریف و از سال ۹۹ اجرای آن آغازشده است. وی دستاورد این طرح را تقسیم‌کار در حوزه اکتشاف معادن دانست و خاطرنشان کرد: بخش پی‌جویی و شناسایی معادن بر عهده سازمان زمین‌شناسی است.

شهیدی با اشاره به چالش‌های موجود در بخش ذخایر معدنی، گفت: ایران دارای ۶۸ نوع ماده معدنی است و نیاز است تا توجه بیشتری به این حوزه صورت گیرد. یکی از نیازهای این حوزه تهیه نقشه‌های پایه است و در صورتی که به این حوزه توجهی نشود، در آینده معادن معدنی کشور دچار بحران خواهد شد.

وی اضافه کرد: نمونه آن معدن آهن است و در صورتی که به آن توجه نشود تا ۱۴ سال آینده دیگر سنگ آهن نخواهیم داشت.

رئیس سازمان زمین‌شناسی با تاکید بر ضرورت توجه به اکتشافات معدنی عمیق، افزود: دنیا به سمت اکتشافات عمقی حرکت کرده است، چراکه بر اساس برآوردها تا سال ۲۰۳۰ ذخایر معدنی به پایان می‌رسد.

ناکارآمدی اقتصاد معدن

جاویدان حاجی آقا محسنی فعال و کارشناس معدنی گفت: توسعه‌نایافتگی معدن در ایران ناشی از ناکارآمدی اقتصاد معدن است.

محسنی اضافه کرد: اکتشافات در کشور نباید به عنوان یک بخش مجزا از فرآیند معدنی دیده شود. وی بیان داشت: یکی از معضلات ما این است که فرآیند اکتشافات در ایران بخشی جداگانه است و حتی سازمان مشخصی مثل سازمان زمین‌شناسی برای آن به وجود آورده‌ایم.

محسنی ادامه داد: در جهان چنین نگاهی وجود ندارد، بلکه به عنوان یک کل و بخشی از «اقتصاد معدن» به آن نگاه می‌کنند.وی اضافه کرد: بر این اساس، اکتشافات جزئی مجزا از استخراج و فناوری نیست، بلکه یک مفهوم به‌هم‌پیوسته است و هم‌زمان با اکتشافات، طراحی معدن برای استخراج و در ادامه فرآوری اتفاق می‌افتد.

 محسنی تصریح کرد: در این صورت است که هم اکتشافات هدفمند شده، مؤثر و بهره‌ور می‌شود و می‌دانیم اکتشافی که انجام می‌شود، با چه بهایی و منتج به چه نتیجه‌ای خواهد شد؟

محسنی گفت: اگر در اکتشافات از عنوان «ژئومتالوژی» استفاده می‌شود، یعنی از ابتدا که به دنبال ماده معدنی هستیم، بدانیم که چگونه کارخانه نهایی تولید محصول را سروشکل دهیم؛ با این حال چنین نگاهی به طور مشخص در حاکمیت و دولت وجود ندارد و ساختار بوروکراتیک نهادی ما نشان می‌دهد که چنین نگاهی نیست و نهادهای سرمایه‌گذار ما نیز این طور به مساله نگاه نکرده‌اند. وی اظهار داشت: ما هنوز نتوانسته‌ایم موضوع اقتصاد معدن را در کشور جا انداخته و مهندسی معدن را بخشی پیوسته اقتصاد معدن ببینیم.

لزوم فهم درست از اقتصاد معدن

محسنی همچنین تصریح کرد: این گزاره که برخی عنوان می‌کنند «ما در معدن به توسعه دست نیافتیم، چون به عمق نرفتیم» اشتباه است و درست آن است که بگوییم «چون اقتصاد معدن را توسعه ندادیم و فهم درست از آن نداشتیم، به رشد و توسعه کافی دست پیدا نکردیم.»

وی به مقایسه دو کشور ایران و استرالیا پرداخت و افزود: به طور مثال در استرالیا سالیانه به طور متوسط یک‌میلیون کیلومتر حفاری انجام می‌شود، اگر هزینه هر متر طول حفاری در کشورمان را ۶ میلیون تومان در نظر بگیریم، آنگاه در مقیاس کشوری همچون استرالیا به ۶ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز خواهیم داشت؛ اما آیا این قدر سهل الوصول است و ما معطل ۶ همت برای توسعه معدنی هستیم؟!

وی افزود:‌ امروز مشکل ما این است که به دنبال عملیات سهل الوصول برای کسب منافع رفتیم و از کسب حداکثر بهره‌برداری از آنچه در اختیار داریم غفلت کردیم، بر این اساس بخش قابل توجهی از ذخایرمان را از دست دادیم.

وی تاکید کرد: عدم توسعه معدن در ایران ناشی از عدم کارکرد اقتصاد معدن است و متاسفانه تبدیل به یک اقتصاد کارآمد نشده است، بلکه آنچه می‌بینیم تبدیل‌شدن آن به یک «اقتصاد نفتی» است.

فولادسازان و اکتشاف

محسنی در ادامه درخصوص ورود فولادسازان به مقوله اکتشافات افزود: ورود فولادسازان به اکتشافات، الزاماً منجر به کشف ذخایر جدید و خلق ارزش‌افزوده نخواهد شد.

وی گفت: فولادسازان عطش شدیدی برای تأمین سنگ آهن موردنیاز خود دارند و این دلیل اصلی ورود آنها به مقوله اکتشافات است و فکر می‌کنند که توانند زنجیره را کامل کنند.

این فعال حوزه معدن خاطرنشان کرد: مروری بر برخی تجارب جهانی در این زمینه حاکی از آن است که حتی ورود فولادسازان بزرگ جهانی به عرصه اکتشافات و تکمیل زنجیره نیز نهایتاً تا مرحله کنسانتره پیش رفته است و حتی نتوانستند وارد مرحله گندله‌سازی شوند.

سخن پایانی

کشور پهناور ما نیازمند آن است که با عزمی جزم برای جبران عقب‌ماندگی در حوزه اکتشاف اقدام شود و با جذب سرمایه‌گذار در این حوزه، بتوانیم علاوه بر اکتشاف ذخایر سطحی از ذخایر عمقی، که از آن تاکنون غافل بوده‌ایم، بهره‌مند شویم.