در سال‌های گذشته وقوع سیلاب و طغیان رودخانه‌ها گریبانگیر اهالی غرب مازندران شده است. این موضوع در یک دهه اخیر روند صعودی به خود گرفته و شدت بیشتری یافته، به‌نحوی که خسارت‌های متعددی به ساکنان شهرها و روستاهای منطقه به‌ویژه در روستاها و مناطق بالادست ییلاقی وارد کرده است.

برآیند بررسی‌ها و اخبار مرتبط با سیل‌های گذشته بیانگر سیل‌خیز بودن غرب مازندران بوده و خفته بودن خطر سیل را برای ساکنان مناطق مختلف به‌ویژه روستاها به‌عنوان یک تهدید مستمر گوشزد می‌کند و ششم مرداد امسال در حوزه غرب استان به‌ویژه در چالوس وقوع سیل، خسارت جانی و مالی فراوانی برجا گذاشت.

به‌گفته کارشناسان، طرح‌های آبخیزداری می‌توانست از وقوع چنین خسارت‌هایی جلوگیری کند.

وقوع سیلاب بامداد ۷ مرداد امسال در بخش ییلاقی و کوهستانی مرزن‌آباد ـ چالوس در مجموع حدود ۱۲۰۰ میلیارد تومان خسارت به بخش زیرساخت‌ها از جمله: محورهای ارتباطی و تخریب ۷ دستگاه پل برجا گذاشت.

 واسپول، مچر، دز ماکتی، نوکرس، الیت، انگوران، پولادکوه، علی‌آباد، گیجان، پولادکوه سر و چهارباغ جزو روستاهای کوهستان غرب بخش مرزن‌آباد چالوس هستند که در حادثه سیل اخیر بیشترین خسارت را دیدند.

 سیلاب باعث تخریب ۱۰۰ درصدی، ۴۳ واحد مسکونی و خسارت به ۲۶۳ بنای مسکونی از ۲۰ درصد تا ۷۰ درصد شد و خرابی‌های برجای‌مانده به‌حدی است که در بعضی از نقاط روستایی از جمله واسپول و پولادکوه آثاری از سکونتگاه اهالی باقی نمانده است.

ضرورت اجرای طرح آبخیزداری در کاهش خسارت سیلاب‌ها و طغیان رودخانه‌ها در غرب مازندران و نگاه ویژه دولت در یک‌سال گذشته سبب شد تا دولت ۲۰ میلیارد تومان اعتبار موردنیاز برای اجرای ۱۴ سازه آبخیزداری با حجم عملیات ۴ هزار و ۶۹۱ مترمکعب برای این منطقه تامین کند، همچنین برای امسال نیز بیش از ۳۲ میلیارد تومان مصوب شد تا هرچه زودتر طرح‌های آبخیزداری به سرانجام برسد. معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران ـ نوشهر به سیل اخیر در حوضه چالوس اشاره کرد و گفت: به‌دلیل شدت بارندگی، شیب زیاد و فقر پوشش گیاهی، عمده بارش در بالادست رخ داده و تبدیل به رواناب و بروز سیل اخیر چالوس شده است.

 محمدرسول رجبی در گفت‌وگو با ایرنا یادآور شد: باتوجه به اقدامات آبخیزداری انجام‌شده در این حوضه، خسارت‌های وارده حداقلی بوده است، اما در آبراهه اصلی زیر حوضه روستای دلیر چالوس علاوه بر شکل‌گیری رواناب ناشی از بارندگی و آب شدن بخشی از یخچال طبیعی واقع در بالادست به‌دلیل گرمای هوا، منجر به افزایش حجم قابل‌توجه رواناب شد.

وی بر لزوم اجرای طرح‌های آبخیزداری در محدوده ۱۶ رودخانه از ۳۴ رودخانه غرب مازندران تاکید کرد و گفت: به‌دلیل اجرا نشدن طرح‌های آبخیزداری و تجاوز به حریم و بستر آبراهه اصلی در مسیر رودخانه در دلیر و انگوران شاهد خسارت انسانی و مالی بودیم.

وی خاطرنشان کرد: در 5 سال گذشته، بیش از ۷۳ میلیارد تومان اعتبار از محل‌های صندوق توسعه ملی و استان، برای اجرای عملیات ۲۰۰ طرح آبخیزداری در حدود ۵۰۰ هزار هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی غرب مازندران اجرا شد که شامل بندهای سنگی ملاتی و سنگی کابیونی و دیوار سنگی ملاتی هستند که بیش از ۳۱۵ هزار هکتار از منابع طبیعی منطقه را شامل می‌شوند.

وی ادامه داد: از این تعداد، 6 پروژه شامل سازه بندهای مشبک بتنی موسوم به سرشاخه‌گیر روی رودخانه‌های مهم منطقه از جمله رودخانه‌های کرکرودسر و خیرود نوشهر، تیروم‌رود تنکابن و چالکرود و پلنگ‌رود و میجران رامسر با ۸۴ هزار و ۶۴۰ هکتار، عرصه‌های منابع طبیعی منطقه را پوشش می‌دهند.

معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران ـ نوشهر بااشاره به در حال اجرا بودن سازه‌های سنگین بندهای مشبک بتنی موسوم به سرشاخه‌گیر در ۶ رودخانه این منطقه، خواستار تامین اعتبارات قابل‌توجه ملی و استانی برای اجرای این پروژه در ۱۰ رودخانه فاقد بندهای سرشاخه گیر منطقه شد. با اجرای طرح‌های آبخیزداری، علاوه بر کاهش خطرهای ناشی از سیل می‌توان بخش زیادی از فرسایش خاک را کنترل و موجب توسعه و تقویت پوشش گیاهی در شیب‌های ناپایدار و تامین آب برای تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی شد.

جلوگیری از سیلاب و فرسایش خاک

به‌گفته کارشناسان، فقر پوشش گیاهی به‌دلیل شرایط توپوگرافی و عمق کم خاک و چرای بیش از ظرفیت پوششی منطقه، وجود یخچال‌های طبیعی در بالادست زیرحوضه‌های کوهستانی به‌عنوان یکی از ظرفیت‌های بالقوه شکل‌گیری سیل در فصول گرم، پراکندگی روستاهای منطقه و وجود محورهای ارتباطی غیراستاندارد در مناطق کوهستانی که منجر به قطع شدن آبراهه‌های فرعی و اصلی شده است و از سوی دیگر، تجاوز به حریم و بستر رودخانه‌ها، منشأ سیل و دلایل بروز آن محسوب می‌شود.

براساس آمار رسمی در زمان حاضر، اجرای طرح آبخیزداری در ۹۰ میلیون هکتار از اراضی کشور ضروری است که به‌گفته مسئولان ذی‌ربط، برای اجرای ۱۸ میلیون هکتار طرح آبخیزداری در کشور به ۵۰ هزار میلیارد تومان بودجه و اعتبار نیاز است.

همچنین به‌دلیل از بین رفتن لایه مفید و موثر خاک، روند تجدید حیات گونه‌های مختلف گیاهی در بیشتر مناطق جنگل‌ها و مراتع با مشکل مواجه شده است و این وضعیت به‌سبب افزایش و شدت میزان بارندگی در غرب مازندران از شدت بیشتری برخوردار است که افزایش سیل در این منطقه در چند سال اخیر، این موضوع را تایید می‌کند.  به تاکید صاحب‌نظران و دست‌اندرکاران امر، سالانه ۱۶ تن در هکتار فرسایش آبی و ۳۰ تن در هکتار فرسایش بادی در کشور رخ می‌دهد که حجم زیادی از خاک کشور را از دسترس خارج می‌کند که با اقدامات موثر آبخیزداری می‌توان فرسایش آبی را به ۹ تن در هر هکتار کاهش داد. براساس آمار موجود، به‌طور میانگین هر سیلاب حدود ۴۰ میلیارد ریال خسارت در بردارد و طی دهه اخیر، شاهد وقوع بیش از7 هزار و ۸۰۰ سیلاب در کشور بودیم که به ایجاد ۲۰۰ میلیون مترمکعب رسوب در مخزن سدها منجر شده است و این رسوبات علاوه بر کاهش عمر سدها، سبب پر شدن مخزن آن می‌شود که پروژه‌های آبخیزداری ۷۰ درصد خسارت ناشی از سیل را در کشور کاهش می‌دهد و باعث می‌شود در هر هکتار، هزار مترمکعب آب به سفره‌های آب زیرزمینی نفوذ کند.

سخن پایانی

باتوجه به‌نظر کارشناسان منابع طبیعی در سیل اخیر بارش‌ها به‌صورت رگباری و در مدت زمان کوتاه رخ داد که منجر به وقوع سیل به‌صورت جریان واریزه‌ای بوده که به انسداد پل‌ها و ابنیه فنی احداث‌شده در مسیر آبراهه‌ها و خروج از مسیر آبراهه منجر شده است.

مهم‌ترین نکته اینکه، خسارت سیل در مناطقی که از اقدامات آبخیزداری در سنوات گذشته بهره برده‌اند، کمترین میزان بوده،اما بیشترین خسارت‌های ایجادشده در مناطقی رخ داده است که از اقدامات آبخیزداری بی‌بهره بوده‌اند. تاثیر تخریبی سیل در بالادست زیرحوضه‌ها کم و در خروجی این زیرحوضه‌ها در پایین‌دست بیشترین خسارت ثبت شده است.

این در حالی است که به‌نظر کارشناسان این حوزه، این رخداد نشأت گرفته از اجرا نشدن طرح‌های آبخیزداری در این منطقه است و با اجرای طرح‌های آبخیزداری، می‌توان از طغیانی شدن رودخانه‌ها که هر ساله خسارت سنگین چند هزار میلیارد تومانی برجای می‌گذارد، جلوگیری کرد. با نگاهی به مساحت ۶۴۰ هزار هکتاری حوضه آبخیزداری که در زیر پوشش اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران ـ نوشهر قرار دارد و غرب مازندران را با ۳۱۳ هزار هکتار عرصه جنگلی و ۱۹۷ هزار هکتار مرتع از رامسر تا رویان، زیرپوشش دارد، اهمیت اجرای طرح‌های آبخیزداری باتوجه به وسعت زیرپوشش و جمعیت ثابت و شناور آن بیشتر احساس می‌شود.