باید اعتراف کنیم بعد از انقلاب کار خاصی در زمینه توسعه زیرساخت انجام نشده است، در صورتی که مجموعه‌های صنعتی که از زمان گذشته باقی مانده، به زیرساخت‌های لازم از جمله امکانات حمل‌ونقل مناسب (جاده‌ای، ریلی و دریایی) دسترسی دارند.

به‌عنوان مثال، معدن چادرملو، چغارت، سنگ‌آهن مرکزی بافق، معادن زغال‌سنگ و مانند آن همه به خطوط ریلی دسترسی دارند.

اما خطوط ریلی آنها هنوز همانی است که از ابتدا ایجاد شده بود و در این مدت دراز نه مورد بازسازی قرار گرفته و نه توسعه یافته است، در حالی که، این امکانات برای ظرفیت ۵۰ سال پیش طراحی شده است. بدیهی است اگر می‌خواهیم ظرفیت تولیدی یک مجموعه را افزایش دهیم، ابتدا باید زیرساخت‌های آن را مناسب و به‌روز کنیم.

از طرف دیگر، برای مجموعه‌های جدیدی هم که راه‌اندازی شده‌اند، هیچ‌گونه توسعه‌ای در زمینه حمل‌ونقل انجام نگرفته است.

البته این مشکل را می‌توان از منظر دیگری هم بررسی کرد. درست است که زیرساخت حمل‌ونقل در کشور ما توسعه چندانی نیافته، اما جانمایی صنایع و کارخانه‌ها هم به‌درستی انجام نشده است. به‌عنوان مثال، بخش عمده‌ای از کرومیت کشور ما در جنوب کرمان و شمال بندرعباس قرار دارد، اما کارخانه فروکروم در سبزوار احداث شده است (البته در استان خراسان هم ذخایر کرومیت وجود دارد، اما حجم آن زیاد نیست)، به این ترتیب، از زاهدان، بندرعباس و کرمان کرومیت را بار می‌کنند و به سبزوار می‌آورند تا در کارخانه به فروکروم تبدیل شوند و بعد محصول تولیدشده را برای صادرات دوباره به بندرعباس منتقل می‌کنند.

آیا می‌توان با این شرایط با نرخ جهانی رقابت کرد؟

در کشور ما جدا از اینکه زیرساخت مناسب برای توسعه تعریف نشده و فاصله زیادی تا دستیابی به جایگاه مناسب داریم، اما مشکل اصلی این است که بسیاری از صنایع ایجادشده هم در جایگاه مناسب خود قرار نگرفته‌اند.

کارخانه‌ای که باید در بندرعباس یا جنوب کرمان احداث می‌شد، به‌خاطر برخی فشارهای موجود در منطقه‌ای نامناسب جانمایی شده است و به این ترتیب بار معدن اسفندقه جنوب کرمان به خراسان منتقل می‌شود و بعد محصول تولیدشده را به هرمزگان منتقل می‌کنند. این رفت و برگشت‌ها تاثیر قابل‌توجهی روی نرخ تمام‌شده محصول دارد.

عیار کرومیت حتی اگر سوپر هم باشد، بیش از ۴۰ درصد نیست. وقتی ۱۰ تن از این بار به کارخانه فرستاده می‌شود، در بهترین حالت ۴ تن کرومیت دارد و مابقی آن خاک است. کرایه حمل این ۶ تن خاک، به آن ۴ تن اضافه می‌شود و با این شرایط آیا می‌توان با بازار بین‌المللی یا خارجی رقابت کرد؟

پس علاوه بر عقب‌افتادگی در زمینه توسعه زیرساخت‌ها، احداث کارخانه‌های هم مشکل دارد. امروزه باتوجه به اینکه سوخت در دنیا نرخ قابل‌توجهی دارد، برای کاهش هزینه حمل‌ونقل، برنامه‌ریزی دقیق و اقدامات متعددی انجام می‌گیرد، اما متاسفانه در ایران به‌دلیل اینکه همیشه سوخت ارزان در دسترس بوده، این موضوع اصلا موردتوجه قرار نگرفته و کارخانه‌ها جانمایی مناسبی ندارند، به این ترتیب، می‌بینیم دولت در مواردی مجبور می‌شود برای حفظ مجموعه‌هایی سوبسید پرداخت کند تا فرصت اشتغال کارگری حفظ شود.

امروزه دیگر نمی‌توان این مجموعه‌ها را جابه‌جا یا تعطیل کرد. به این ترتیب سود حاصل کاهش پیدا می‌کند و امکان رقابت بین‌المللی از بین می‌رود؛ چون در بازار جهانی برای «یک قران و دوزار» جنگ است، اما می‌توان برای مصارف داخلی از آن استفاده کرد.

تنها چاره این است باید به توسعه ریلی اهمیت بیشتری بدهیم تا بتوانیم نرخ تمام‌شده مخصولات خود را کاهش دهیم، در غیر این صورت، نمی‌توانیم با رقبای جهانی رقابت کنیم.

مسئولیت این عقب‌ماندگی را نمی‌توان تنها برعهده یک نهاد یا ارگان گذاشت؛ همه نهادهای ذی‌ربط از اداره راه گرفته تا منابع طبیعی، وزارت صمت و امثال آن. متاسفانه در این زمینه وزارتخانه‌ها با هم همراه و هماهنگ نیستند. برای مثال جایی که قرار است با همکاری وزارت راه و صمت توسعه ریلی انجام بگیرد، ناگهان وزارت جهاد کشاورزی بنا به دلایلی با آن مخالفت می‌کند.

به‌نظر می‌رسد در این زمینه باید عزمی ملی به‌وجود آید و دولت پای آن بایستد و وزارتخانه‌های مسئول را همراه و هماهنگ کند تا این اتفاق رخ دهد.

سخن آخر اینکه بعضی وقت‌ها تصمیمات سیاسی منافع جمعی را به‌خطر می‌اندازد و مجموعه‌ای که می‌تواند برای کشور ارزآوری داشته باشد، به مسیری سوق داده می‌شود که سرانجام خوشی ندارد. به‌گمان من، اگر تنها بر تصحیح همین رویه تمرکز شود، بسیاری از مشکلات حال حاضر صنعت و اقتصاد برطرف خواهد شد.