باتوجه به ‌ضرورت تداوم تولید در عرصه‌های مختلف از سیاست‌گذاران انتظار می‌رود مسیر تداوم تولید را در صنایع مختلف با راهکارهای متعدد هموار کنند؛ بنابراین باید امکانی برای تامین مالی صنایع فراهم شود. ارائه تسهیلات بانکی یکی از راهکارهای اساسی برای تامین نیاز مالی صنایع به نقدینگی محسوب می‌شود، بااین‌وجود بسیاری از صنعتگران با مشکلات اساسی در فرآیند دریافت تسهیلات بانکی مواجهند. بروکراسی پیچیده در فرآیند اخذ تسهیلات مانعی جدی در مسیر پرداخت وام به صنعتگران است. علاوه بر این بخش عمده‌ای از انتقادات فعالان صنعتی در فرآیند دریافت تسهیلات به سود قابل‌توجه تسهیلات بانکی بازمی‌گردد. این تولیدکنندگان معتقدند در شرایطی که سود تسهیلات تولید بالاتر از ۲۰ درصد و سودآوری صنایع کمتر از این مقدار است، عملا استفاده از این تسهیلات توجیه اقتصادی ندارد. در چنین شرایطی تولیدکنندگان می‌توانند با تکیه‌ بر معاملات اعتباری یا ال‌سی داخلی یا بهره‌مندی از ابزارهای نوین تامین مالی همچون اوراق گام و...، تامین مالی را ممکن کنند.

خطر توقف تولید جدی است

مجید سعیدیان، فعال صنعت فولاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: در نبود ثبات سیاسی و اقتصادی و همچنین باتوجه به رکود قابل‌توجهی که در اقتصاد کشور شاهد آن هستیم، تامین مالی به چالشی جدی برای صنعتگران بدل شده است. در این موقعیت عملا تامین نقدینگی برای احداث یک واحد صنعتی، اجرای طرح‌های توسعه، نوسازی یا بازسازی تجهیزات و حتی تامین مواد اولیه تولید به‌شدت دشوار شده است.

وی افزود: همزمان هزینه‌های تولید نیز به‌صورت روزافزون بیشتر می‌شود. با این حال تامین نقدینگی از بانک‌ها یا دریافت تسهیلات از آنها به معضلی فراگیر برای صنعتگران بدل شده، زیرا باتوجه به تورم روزافزون حاکم بر اقتصاد، نرخ بهره بانکی بسیار بالا برآورد می‌شود. این در حالی است که صنعتگران و فولادسازان کشور با چالش‌های دیگری نیز در روند فعالیت خود روبه‌رو هستند که سودآوری تولید آنها را بسیار محدود می‌کند. در چنین موقعیتی عملا تداوم تولید برای این صنعتگران بسیار دشوار و در مواردی حتی غیرممکن است.

سعیدیان گفت: تداوم تولید در صنایع به‌منزله رونق اقتصادی برای کشور است؛ بنابراین از سیاست‌گذاران انتظار می‌رود با تسهیل شرایط تولید و همچنین تسهیل روش‌های تامین نقدینگی صنایع، چالش‌های موجود در مسیر تداوم تولید را مرتفع کنند، چراکه این دست اقدامات در نهایت به نفع اقتصاد کشور و مردم خواهد بود.

وی افزود: تولید در حوزه‌های مختلف بخش معدن و صنایع وابسته به آن به‌منزله بهره‌مندی از ظرفیت‌های کشور برای کسب ارزش و ثروت‌آفرینی است. سرمایه‌گذاری برای بهره‌مندی از این ظرفیت‌ها منتهی به رشد تولید ناخالص داخلی و همزمان اشتغالزایی می‌شود. علاوه بر این باتوجه به آنکه اغلب ذخایر معدنی کشور در مناطق محروم و کمتر توسعه‌یافته واقع‌ شده‌اند، عملا بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها به‌منزله توسعه صنعتی و اجتماعی نیز خواهد بود. در نتیجه تامین الزامات اولیه برای تولید به نفع کل اقتصاد کشور خواهد بود.

این فعال صنعت فولاد افزود: بانک‌ها یکی از بنیان‌های اصلی تامین مالی بخش تولید محسوب می‌شوند. با این‌ وجود با مشکلات اقتصادی که در کشور به چشم می‌خورد، این نهادهای مالی نیز عموما توان پرداخت تسهیلات و تامین نقدینگی موردنیاز صنایع را ندارند. علاوه بر این چنانچه یک صنعتگر بتواند تسهیلات موردنظر خود را از بانک‌ها دریافت کند، در نهایت باید سود قابل‌توجه بیش از ۲۰ درصدی را به‌ازای دریافت این تسهیلات پرداخت کند، این در حالی است که سود بسیاری از فعالیت‌های تولیدی در ایران به ۲۰ درصد نمی‌رسد؛ بنابراین تامین نقدینگی هم در نهایت به متضرر شدن صنایع منتهی می‌شود. تحمیل خسارت‌های اینچنینی به تولیدکنندگان آن‌هم با محدودیت‌هایی که در روند فعالیت این صنعتگران به چشم می‌خورد، به‌شدت اشتباه است. تحمیل فشار مضاعف به صنعت به‌منزله تیر خلاص به تولید است.

سعیدیان گفت: مشکلات صنایع به نرخ بهره بانکی محدود نمی‌شود، بلکه صنعتگران با چالش‌های دیگری نیز در روند فعالیت خود روبه‌رو هستند. تحریم و نبود تعاملات اثرگذار و سازنده میان ایران با سایر کشورها، دشوار شدن هرروزه صادرات و واردات کشور، نبود ارتباطات بانکی میان ایران و سایر کشورها، قوانین و مقررات متضاد، غیرثابت و غیرکارشناسی، نبود ثبات در شرایط اقتصادی کشور و همچنین تامین نشدن انرژی موردنیاز تولیدکنندگان، بزرگ‌ترین چالش‌هایی هستند که عملا روند فعالیت این واحدهای تولیدی را تحت تاثیر منفی قرار می‌دهند و از میزان سود آنها می‌کاهند.

وی گفت: برای رفع مشکلات یادشده می‌توان با گسترش معاملات اعتباری یا ال‌سی داخلی میان تولیدکنندگان در حلقه‌های بالادستی و پایین‌دستی زنجیره فولاد، بخشی از مشکلات صنعتگران برای تامین نقدینگی را مرتفع کرد. البته چنین تعاملی میان تولیدکنندگان در شرایطی حاصل می‌شود که ارتباطات در این زنجیره مثبت و سازنده باشد. علاوه بر این منفعت کلی زنجیره بر کسب سود لحظه‌ای برخی صنایع اولویت داشته باشد.

وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز می‌تواند با توسعه ابزارهای نوین سرمایه‌گذاری مسیر تامین مالی را تسهیل کند. انتشار اوراق گام یکی از همین روش‌های نوین است. در حال حاضر از این اوراق می‌توان برای خرید مصالح ساختمانی، انبوه‌سازی، تجهیزات و ماشین‌آلات، خودروسازی، قطعات، شیمیایی، پتروشیمی، فلزات اساسی، لوازم‌خانگی و... استفاده کرد. امید می‌رود با گسترش روش‌های یادشده بخشی از مشکلات این حوزه مرتفع شود.

تامین مالی غیرمستقیم

عادل ابراهیم‌زاده، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: صنایع برای تامین نقدینگی موردنیاز خود با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستند.

 این چالش‌ها برای صنایع کوچک و متوسط به‌مراتب جدی‌تر هستند، زیرا این صنایع عموما از تاب‌آوری پایین‌تری برخوردارند.

وی افزود: بسیاری از صنایع کوچک و متوسط برای تداوم فعالیت تولیدی خود و تامین هزینه مواد اولیه، هزینه انرژی، پرداخت دستمزد و... اقدام به دریافت وام بانکی می‌کنند تا به‌این‌ترتیب از پس هزینه‌های روزمره بر آمده و پس از تولید و فروش محصول در بازار، این وام را تصفیه کنند.

 بااین‌وجود دریافت تسهیلات بانکی به‌شدت دشوار است. باتوجه به مشکلات مالی بانک‌ها و کمبود اعتبار در این نهادهای مالی، بروکراسی حاکم برای دریافت تسهیلات به‌مراتب پیچیده‌تر شده است.

ابراهیم‌زاده گفت: علاوه بر این باتوجه به سود قابل‌توجه تسهیلات بانکی، تامین مالی از این روش در نهایت می‌تواند منتهی به متضرر شدن صنایع شود.

وی افزود: در چنین شرایطی سیاست‌گذار برای کاهش چالش تامین مالی صنایع تکمیلی نسبت به تعریف اوراق گام اقدام کرده است. در واقع اوراق گام آخرین ابزار تامین مالی در شرایط کنونی است. در این روش به‌نوعی تامین مالی صنایع تکمیلی برای دریافت مواد اولیه ازسوی صنایع مادر انجام می‌شود. ابراهیم‌زاده گفت: در شرایطی که از دولت انتظار می‌رود به پایه پولی توجه ویژه‌ای داشته باشد تا با موج تورمی روبه‌رو نشویم، استفاده از ابزارهای نوین مالی که تامین نهایی آن به‌شکل مستقیم برعهده سیستم بانکی نباشد، اهمیت ویژه‌ای دارد؛ بنابراین اوراق گام شرایطی را مهیا می‌کند که صنایع بزرگ بالادستی، به تامین مالی صنایع پایین‌دستی بپردازند.

پاشنه آشیل صنایع

هوشنگ گودرزی، فعال صنعت آلومینیوم در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: تامین سرمایه یکی از ضرورت‌های اصلی صنایع برای تداوم تولید است. با این‌ وجود در سال‌های اخیر باتوجه به روند رو به رشد تورم در اقتصاد کشور و همچنین سایر چالش‌های اقتصادی که در کشور شاهد آن هستیم، این مهم به چالشی جدی و فراگیر برای صنایع بدل شده است.

وی افزود: تامین سرمایه با اهداف‌ مختلفی از جمله اجرای طرح‌های توسعه، خرید تجهیزات جدید، تامین مواد اولیه، تامین سرمایه در گردش و... انجام می‌شود. در شرایطی که شاهد روند رو به رشد تورم و به‌دنبال آن نرخ مواد اولیه تولید هستیم، نقدینگی صنعتگران حتی کفاف خرید مواد اولیه آنها را نمی‌دهد؛ بنابراین بسیاری از فعالان صنعتی با دریافت تسهیلات بانکی، مسیر تولید را ادامه می‌دهند. با این‌ وجود سود قابل‌توجهی که به تسهیلات بانکی اختصاص می‌یابد و فرآیند پیچیده دریافت آن، بار مضاعفی را به بخش تولید تحمیل می‌کنند.

گودرزی گفت: این دست مشکلات حتی می‌تواند به خالی ماندن بخشی از ظرفیت تولید فعالان صنعتی به‌دلیل تامین نشدن مواد اولیه کافی منتهی شود. تولید با ظرفیت پایین‌تر از ظرفیت اسمی هر واحد به‌منزله افزایش هزینه و افت بهره‌وری در یک مجموعه صنعتی است. در واقع باتوجه به خالی ماندن بخشی از ظرفیت‌های تولید، هزینه تمام‌شده تولید بیشتر می‌شود که این موضوع در نهایت به ضرر صنایع پایین‌دستی خواهد بود، چراکه بازار داخلی توان رشد بیش ‌از اندازه قیمت محصولات نهایی را ندارد. بازار جهانی نیز عموما یک فضای رقابت بین‌المللی است؛ بنابراین تولیدکننده‌ای که نتواند محصول باکیفیت استاندارد را با قیمت رقابتی تولید کند، از این بازار حذف می‌شود. این فعال صنعت آلومینیوم گفت: در شرایطی مشابه آنچه بیان شد راهکارهای جایگزینی برای خرید اعتباری مواد اولیه مطرح می‌شود. خرید مواد اولیه توسط تولیدکننده صنایع پایین‌دستی از صنایع مادر و بالادستی عموما با اعتباراتی که بانک‌ها ارائه می‌دهند، متداول است؛ هرچند باتوجه به کمبود منابع مالی بانک‌ها، امکان استفاده از این ابزار به‌شدت محدود شده است.

وی گفت: چنانچه امکانی برای تعامل مستقیم میان تولیدکنندگان صنایع بالادستی و پایین‌دستی فراهم شود، این مشکل مرتفع خواهد شد. علاوه بر این مدتی است که از انتشار اوراق گام به‌عنوان راهکاری برای تامین مالی صنایع استفاده می‌شود. این اوراق، اوراق بهاداری است که به عاملیت و ضمانت مؤسسات اعتباری (بانک) صادر می‌شود. این اوراق بانام، غیرکاغذی و در قطعات استاندارد باارزش اسمی یک‌میلیون ریال، صادر می‌شود. صنایع پایین‌دستی که خواهان استفاده از اوراق گام هستند باید به بانک عامل موردنظر مراجعه و مقدار اعتبار بانکی خود را در جهت صدور اوراق گام، اعتبارسنجی کنند. در ادامه بانک واحدهای تولیدی را که قصد خرید مواد اولیه از صنایع بالادستی را دارد به این تولیدکنندگان عامل معرفی کند. در مرحله بعد شرکت تولیدکننده مواد اولیه از بانک درخواست می‌کند در مقابل دریافت اسنادی که نشان می‌دهد بابت فروش ماده اولیه از شرکت خریدار طلبکار است، نسبت به صدور اوراق گام اقدام کند.

گودرزی در پایان گفت: بهره‌مندی از روش‌های نوین تامین مالی در حوزه‌های مختلف از تامین سرمایه در گردش تا تامین سرمایه موردنیاز برای توسعه و... در موقعیت کنونی نیازمند تعریف ابزارهای جدید و تکیه ‌بر پتانسیل‌های نوین است. بدین ترتیب امکانی برای رفع مشکلات حاکم بر بخش تولید مهیا می‌شود.

سخن پایانی

نظام پولی و بانکی کشور امکانی برای تامین نقدینگی و سرمایه در گردش موردنیاز صنعتگران را فراهم می‌کند؛ با این حال انتقادات گسترده‌ای به روند اعطای تسهیلات بانکی به صنعتگران وجود دارد که بخش بزرگی از این انتقادات نظام اقتصادی کشور را نشانه می‌گیرد. در شرایطی که تورم حاکم بر اقتصاد بیش از ۴۰ درصد برآورد می‌شود، سود بیست‌وچند درصدی وام‌های بانکی، رقم عجیب‌وغریبی نیست، اما همین سود تسهیلات باتوجه به مشکلاتی که تولیدکنندگان با آن مواجهند و در قیاس با هزینه‌های تولید و سودآوری آنها قابل‌توجه است. علاوه بر این باید تاکید کرد تحت تاثیر شرایط نابسامان اقتصادی از توان نظام بانکی برای پرداخت تسهیلات کاسته شده است. در چنین موقعیتی می‌توان با سایر روش‌های نوین تامین مالی، امکانی برای تداوم تولید فراهم کرد. هرچند باید اقرار کرد رفع اصولی چالش‌های یادشده راهکاری صحیح و کارشناسی‌شده می‌طلبد.