در سال‌های اخیر، رشد مصرف فولاد در کشورهای مختلف به‌شدت در رشد اقتصادی آنها موثر بوده است. تا جایی که گفته می‌شود هر یک درصد رشد مصرف فولاد در یک کشور، معادل رشد اقتصادی ۸۵درصدی آن کشور است.

افزایش آمار صادرات فولاد در 2 ماه گذشته نشان می‌دهد، تولیدکنندگان فولاد باوجود محدودیت‌ها و نگرانی‌های بسیار در زمینه تامین مواد اولیه، برق، گاز و... تلاش می‌کنند تا حضوری ادامه‌دار در بازارهای خارجی داشته و سهم قابل‌توجهی از صادرات غیرنفتی را به خود اختصاص دهند، اما ادامه‌دار بودن این رشد، نیازمند برخی اقدامات از سوی دولت است.

به‌گزارش صمت، صنعت فولاد در سال‌های اخیر تلاش کرده تا میزان صادرات خود را افزایش دهد. این موضوع باعث شد تا سهم این صنعت در ارزآوری کشور افزایش پیدا کند، با این همه مشکلات و نگرانی‌های تامین سوخت همچنان پابرجا است.

 صنعت فولاد ایران و جهان

در سال‌های گذشته میزان تولید و مصرف فولاد خام در جهان به‌صورت چشمگیری افزایش یافته است. در سال ۲۰۱۹ ، تولید فولاد خام در سرتاسر دنیا حدود ۱۸۷۰ میلیون تن بوده که نسبت به سال ۲۰۰۹ (10 سال پیش) حدود ۵۰ درصد افزایش یافته است.

کشور چین با تولید ۹۹۶ میلیون تن فولاد خام در سال ۲۰۱۹ ، بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد در جهان بوده است. این کشور علاوه بر رتبه یک تولید فولاد در جهان، رتبه اول در مصرف فولاد را نیز در اختیار دارد.  پس از چین و با اختلاف زیاد، هند (۱۱۱ میلیون تن) و ژاپن (۹۹ میلیون تن) بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فولاد در جهان هستند.

جالب است، بدانید که بیشتر از ۹۵ درصد تولید فلزات اساسی در جهان، مربوط به فولاد و آلیاژهای فولادی بوده و مصرف فلزات دیگری مثل آلومینیوم، سرب، روی و … کمتر از ۵ درصد است. پیش‌بینی می‌شود که در سال‌های آتی نیز روند رو به رشد تولید و مصرف فولاد به‌ویژه در اقتصادهای در حال توسعه ادامه‌دار باشد.

ایران نیز با تولید حدود ۳۲ میلیون تن فولاد در سال ۲۰۱۹ و با جهش ۴ رتبه‌ای نسبت به سال ۲۰۱۶ ، در رتبه دهم دنیا قرار گرفته است.

تولید فولاد ایران در سال‌های گذشته همواره روند افزایشی داشته و نسبت به 10 سال گذشته نیز حدود ۳ برابر شده است، همچنین صنعت فولاد در ایران توانسته علاوه بر تامین مصرف داخلی، در بین 10 کشور صادرکننده فولاد خام نیز قرار گیرد. بخش فروش داخلی فولاد خام و سایر محصولات فولادی تولیدشده در شرکت‌های داخلی بیشتر در بورس کالا انجام می‌شود.

علاوه بر تامین نیاز داخلی، افزایش تولید و فروش صادراتی در راستای تامین ارز موردنیاز کشور از محل صادرات غیرنفتی بسیار مورداهمیت است، بنابراین پیش‌بینی می‌شود که حمایت‌های ویژه دولتی از این صنعت در آینده نیز ادامه‌دار باشد.

به‌طورکلی آینده بازار جهانی فولاد را می‌توان مثبت ارزیابی کرد. تولیدکنندگان ایرانی فولاد در صورت اتخاذ استراتژی‌های مناسب می‌توانند از ظرفیت‌های موجود در بازارهای داخلی و خارجی و حمایت‌های دولتی استفاده کنند و علاوه بر سودآوری مناسب برای سهامداران، سهم ویژه‌ای در رشد و رونق اقتصادی کشور داشته باشند. پیش‌بینی می‌شود که طی سال‌های آینده روند تولید فولاد ایران همچنان رو به افزایش است و تا سال ۲۰۲۵ به بیش از ۵۰ میلیون تن در سال برسد.

اشتهای بالای چین

افزایش تقاضا در بازارهای جهانی و اشتهای بالای چین در سال‌های اخیر روند رو به رشدی را برای صنعت فولاد در پیش داشت و همین موضوع رقابت در بازارهای جهانی را افزایش داد. در این بین، صنعت فولاد در حالی که به‌دنبال تامین نیاز داخلی بود، تلاش کرد تا سهم خود در بازارهای جهانی را افزایش دهد.

آمارها نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۰، ۱۱ میلیون و ۸۴ هزار تن صادرات از سوی صنعت فولاد انجام شده که رشدی ۲۳ درصدی نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۹۹ داشت.

این در حالی است که اگر محدودیت‌های برق و گاز وجود نداشت، بدون شک این عدد بیش از ۱۱ میلیون بود.

در سال ۱۴۰۰، کشورهای چین، عراق، اندونزی، تایلند و امارات 5 بازار کلیدی صادرات زنجیره فولاد ایران بودند که بیش از ۷۶ درصد کل صادرات کشور را شامل شدند.

بازارهای صادراتی ایران

چین ۲۷.۳ درصد از بازار صادرات زنجیره فولاد ایران را به خود اختصاص داده است. طی این مدت بیش از 3 میلیون و ۵۴۰ هزار تن محصول به ارزش 2 میلیون و ۲۱ هزار دلار به چین صادر شده که معادل ۳۰ درصد از حجم کل صادرات زنجیره فولاد ایران در مدت یادشده است.

همچنین عراق و اندونزی نیز به‌ترتیب با واردات یک میلیون و ۹۰۰ هزار تن (معادل یک میلیون و ۲۶۱ هزار دلار) و یک میلیون و ۶۹۷ هزار تن (معادل یک میلیون و ۹۳ هزار دلار) سهم ارزشی ۱۷ و ۱۴.۸ درصدی از مجموع صادرات زنجیره فولاد ایران را دارا بودند.

طی مدت یادشده، تایلند نیز سهم ارزشی ۱۰.۱ درصدی (یک میلیون و ۱۶۸ هزارتن) و امارات سهم ۷.۳ درصدی (۷۲۴ هزار و ۱۷۰ تن) را از مجموع صادرات زنجیره فولاد ایران به خود اختصاص دادند.

تغییرات در روند صادراتی

 روند صادراتی ایران در سال ۱۴۰۱ با تغییراتی همراه شد. این در حالی بود که واحدهای فولادسازی در پی هدف‌گذاری‌های انجام‌گرفته به‌دنبال افزایش تولید بودند و برنامه‌های خود را در این راستا تدوین کرده‌اند، اما عوامل بیرونی باعث شد تا آمارهای صادراتی در ۶ ماهه اول ۱۴۰۱ چندان خوشایند نباشد.

نخستین اتفاق و شاید مهم‌ترین دلیلی که توانست آمار صادراتی ایران در ۶ ماهه اول را کاهشی کند، تصمیم ناگهانی وزارت صنعت، معدن و تجارت مبنی بر وضع عوارض صادراتی بود. این اتفاق در حالی رخ داد که در پی حمله روسیه به اوکراین بازار کامودیتی‌ها با رشد نرخ همراه شد و فرصت طلایی برای صادرات شکل گرفت، البته این تصمیم چندان پایدار نبود و با افزایش اعتراض فعالان معدنی و صنایع معدنی لغو شد، اما همین مدت کوتاه توانست آمارهای صادراتی را تحت‌تاثیر قرار دهد.

از سویی دیگر، چین به‌عنوان نخستین مقصد صادراتی فولاد ایران در سال ۱۴۰۰، جایگاه خود را به عراق داد که بخشی از این موضوع به رکود اقتصادی در چین باز می‌گردد.

البته شرایط در بازار عراق هم چندان برای صادرکنندگان خوب نبود، زیرا تحرکات ترکیه رقابت در این بازار را سخت کرده و باعث شده بود تا ایران دومین واردکننده فولاد پس از ترکیه به عراق باشد.

انتشار آمار ۷ماهه

با انتشار آمار ۷ماهه، کاهش‌ها کمتر از آمار ۶ ماهه بود و این موضوع نشان می‌داد در ماه سپتامبر، اتفاقات خوبی در حوزه صادرات فولاد رخ داده است و کاهش‌ها به حدود ۷ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل رسیده بود.

اما حالا صنعت فولاد در ۲ ماه اخیر روند رو به رشدی را در صادرات ثبت کرده است که می‌تواند نور امیدی برای ماه‌های باقیمانده از سال باشد تا کاهش در ۲ فصل ابتدایی سال را جبران کند. براساس آمار منتشرشده از سوی گمرک، برای دومین ماه متوالی شاهد صادرات بالای یک میلیون تن فولاد در ماه هستیم.

عملکرد آبان ۱۴۰۱ ، نشان از صادرات ۱.۱۴۴ میلیون تن انواع محصولات فولاد به ارزش ۵۶۸ میلیون دلار دارد که بالاترین سطح تاریخ ماه آبان است.

در مجموع ۸ ماه نخست امسال، ایران ۶.۷۴ میلیون تن فولاد و محصولات پایین‌دست به ارزش ۳.۷ میلیارد دلار صادر کرده که از نظر وزنی، حدود ۸ درصد کمتر از سال قبل بوده، اما باتوجه به شتاب رشد صادرات و فروش‌های فولادسازان بزرگ در ماه جاری، انتظار رشد صادرات در مجموع امسال، محتمل است.

یک پالس مثبت به مسئولان

اما افزایش صادرات فولاد می‌تواند یک پالس مثبت به مسئولان دولتی باشد، زیرا در شرایطی که کشور در تامین ارز با محدودیت مواجه است، افزایش صادرات غیرنفتی از جمله فولاد می‌تواند راهگشای این مشکل باشد. از سویی دیگر، تولیدکنندگان فولاد برای افزایش سهم صادراتی خود باید میزان تولید را افزایش دهند تا علاوه بر تامین نیاز داخل، درآمدهای صادراتی‌شان افزونی یابد.

از طرف دیگر، رشد روزافزون نرخ ارز نیز می‌تواند، طرفداران بازار سرمایه به خرید نمادهای فولادی را افزایش داده و جایگاه این شرکت‌ها را در بورس ارتقا دهد، اما تحقق چنین موضوعی نیازمند تولید باکیفیت و حضور مستمر در بازارهای هدف و همچنین نیازمند برنامه‌ریزی برای ورود به بازارهای جدید است.

در 2بخش کیفیت و برنامه‌ریزی برای ورود به بازارهای جدید، فولادسازان کشور برنامه‌های مهم و کارشناسی را در دستور کار دارند و امروز محصولات برخی شرکت‌های فولادی در بازارهای صادراتی یکه‌تازی می‌کنند. این موضوع نتیجه سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه و افزایش همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان در راستای تامین نیاز به تکنولوژی و قطعات است، اما در بخش حضور مستمر امروز، صنعت فولاد با چالش‌هایی همراه است که می‌تواند این فاکتور مهم را تحت‌تاثیر قرار و توان رقابتی را کاهش دهد.

 مشتریان حاضر در بازارهای جهانی به‌دنبال خرید مداوم هستند تا بتوانند برنامه‌ریزی در تولید و فروش محصولات خود داشته باشند. در این بین، اما وضع برخی قوانین و مقررات بدون در نظر گرفتن اهمیت این موضوع، حضور فولادی‌ها را دستخوش تغییر می‌کند.

مشکلات تامین مواد اولیه

از سویی دیگر، مشکلاتی در بحث تامین مواد اولیه و همچنین انرژی (گاز ـ برق) از موضوعاتی است که با تغییر برنامه‌های تولید می‌تواند صادرات را هم نشانه گرفته و ارزآوری شرکت‌های فولاد را کاهش دهد.

هرچند امروز صنعت فولاد در ماه مهر و آبان، رشد مثبتی در صادرات را ثبت کرد، اما با شروع محدودیت‌های گازی نگرانی‌های زیادی در زمینه تامین نیاز داخلی و به‌دنبال آن حضور در بازارهای صادراتی وجود دارد. توجه وزارت نفت در بحث تخصیص گاز به بخش خانگی، صنعت را دچار مشکل می‌کند و این در حالی است که تکنولوژی صنعتی همچون فولاد برپایه گاز طراحی شده است.

محدودیت‌های گازی در فصل زمستان می‌تواند آماری را که حالا با تلاش فولادی‌ها مثبت شده، در پایان سال نسبت به سال قبل کاهشی کند.

اما در کنار این موضوع، مصوبه جدید دولت برای صنایعی‌ همچون فولاد، پتروشیمی، آلومینیوم، مس، روی و سرب برای عرضه ۱۰۰ درصدی ارز حاصل از صادرات در سامانه نیما هم می‌تواند شرایط را برای فولادها دشوار کند، زیرا هزینه‌های تولید با ارز آزاد محاسبه می‌شود و اختلاف ارز نیمایی و آزاد هم به حدود ۱۰ هزار تومان رسیده است. این تصمیم می‌تواند آمار صادرات در برخی واحدها را تغییر دهد.

سخن پایانی

رشد صادرات فولاد در 2 ماه اخیر، حاکی از آن است که فولادسازان براساس برنامه‌ریزی دقیق و کارشناسی اقدامات را پیش می‌برند و می‌توانند سهم صادرات غیرنفتی را افزایش دهند، اما تحقق این موضوع مستلزم حمایت دولت در بحث تامین زیرساخت و رفع موانع موجود در تولید است تا علاوه بر رشد صادراتی، به رشد تولید و اشتغالزایی نیز کمک کند. در غیر این صورت، واحدهای تولیدی نمی‌توانند با قدرت بالایی در بازارهای جهانی حضور داشته باشند و به‌نوعی بازار را به رقبا می‌سپارند.