در حال ‌حاضر اقتصاد دنیا به سازمان تجارت جهانی یا WTO پیوسته‌ است. با این حال ایران و چند کشور از حضور در بزرگ‌ترین سازمان تصمیم‌گیر در زمینه فرآیندهای تجاری در جهان محروم هستند و حق تصمیم‌گیری و قدرت تصمیم‌سازی در ساختار اقتصادی جهانی را ندارند. امروزه سازمان تجارت جهانی یکی از پایه‌های جهانی‌شدن به‌ویژه در حوزه اقتصاد است. در نتیجه کشورهای مختلف نیز برای تسریع روند جهانی شدن‌شان و استفاده از منافع این سازمان بین‌المللی در تلاش هستند. به‌تازگی عباس علی‌آبادی، وزیر صنعت، معدن و تجارت درباره نشست وزرای گروه غیررسمی دولت‌های در حال الحاق به سازمان تجارت جهانی گفت: این اقدام گام مهمی در جهت تقویت همکاری میان کشورهایی است که در انتظار عضویت در سازمان تجارت جهانی هستند. در هر حال پس از گذشت چند سال از تمایل دولت‌ها به عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی و مسکوت ماندن پیگیری الحاق کشورمان به WTO، به‌تازگی وزیر صنعت، معدن و تجارت از پیگیری عضویت و الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی WTO و همکاری کشورهای در انتظار خبر می‌دهد. باید دید عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی ممکن است؟

نگاهی به سازمان تجارت جهانی

WTO مخفف عبارت انگلیسی world trade organization است که در واقع یک سازمان بین‌المللی است. وظیفه این سازمان تنظیم قوانین جهانی تجارت و حل و فصل اختلافات بین اعضا است. کشورهایی که موافقتنامه‌های این سازمان که تعدادشان حدود ۳۰ عدد است را امضا کرده‌اند، اعضای سازمان تجارت جهانی هستند. مقر سازمان تجارت جهانی ژنو سوئیس است. لازم به ذکر است که تعداد کشورهای عضو این سازمان تا سال ۲۰۲۰، ۲۵۶ کشور بوده و از جدیدترین اعضای این سازمان می‌توان افغانستان را نام برد.

اهدافی که سازمان تجارت جهانی برای خود تعریف کرده شامل ارتقای سطح زندگی، تامین اشتغال کامل در کشورهای عضو، توسعه تولید و تجارت و بهره‌وری بهینه از منابع جهانی، دستیابی به توسعه پایدار با بهره‌برداری بهینه از منابع، حفظ محیط‌زیست و افزایش سهم کشورهای درحال‌توسعه و کمترتوسعه‌یافته از رشد تجارت بین‌المللی است. عضویت در سازمان تجارت جهانی مستلزم پذیرفتن اصول و معاهدات متعددی است که موردقبول کشورهای عضو قرار گرفته ‌است. مراحل عضویت در این نهاد نیز شامل تقاضای عضویت، پذیرش درخواست الحاق به‌عنوان عضو ناظر، تدوین گزارش سیاست‌های تجاری کشور، تشکیل گروه کاری الحاق و در نهایت مذاکرات دوجانبه و چندجانبه‌ به‌منظور تعیین شرایط عضویت و حصول توافق برای الحاق است.

رشد تولید و اشتغالزایی، حاصل عضویت در سازمان تجارت جهانی

مسعود دانشمند، فعال تجاری با اشاره به تلاش دولت سیزدهم برای عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی به صمت گفت: بی‌شک عضویت ایران در این سازمان به صلاح اقتصاد و تجارت است. در واقع مزایای بسیاری برای اعضای WTO وجود دارد که کشورهای دیگر از این مزایا محروم هستند و زیان می‌کنند. یکی از مهم‌ترین مزیت‌های این سازمان برای اعضا تعرفه پایین مبادلات است، در حالی که کشورهای غیرعضو برای مبادلات تجاری با اعضای سازمان تجارت جهانی باید تعرفه بالاتری بپردازند؛ در نتیجه برای رقابت در این بازار باید از سود خود بکاهند. بر همین اساس تمام کشورهای دنیا در WTO عضو هستند و تنها چند کشور انگشت‌شمار در آن حضور ندارند.

وی با تاکید بر اینکه ایران با دست خود شانس‌های عضویت در سازمان تجارت جهانی را از بین می‌برد، افزود: آغاز بحث جدی برای الحاق به WTO در ایران مربوط به دولت آقای ‌ها‌‌‌‌‌شمی رفسنجانی است. البته در آن دوره هنوز این سازمان تحت عنوان گات مطرح بود. گات از سال ۱۹۹۵ به WTO تبدیل شد. البته ایران در گات حضور داشت و بعد از تبدیل به WTO اعلام شد همه اعضای گات به WTO بیایند. در این زمان، ایران دیگر حاضر به عضویت در این سازمان نشد، اما پس از قدرتمندی این نهاد ۲۲ بار درخواست عضویت داده و رد شد.

در دوره خاتمی نیز فرصتی شش‌ساله به ایران داده شد که متاسفانه سوخت شد. تاکنون ایران موفق نشده به عضویت این سازمان در آید، زیرا الحاق به سازمان مذکور نیازمند موافقت کلیه اعضای سازمان است. در هر حال ما قصد عضویت در WTO را داریم؛ پس باید عزم خود را جزم کنیم، زیرا دیگر فرصت عضو ناظر نیز از بین رفته است.

برابری وجود ندارد!

دانشمند با اشاره به عضویت ایران در گروه بریکس و شانگهای نیز اظهار کرد: این ۲ گروه چه نتایج مثبتی برای اعضای خود داشتند؟ شانگهای و بریکس یک دورهمی است که هیچ‌گونه نتیجه مثبتی برای ایران نداشتند و تنها کالاهای بی‌کیفیت کشورها نصیب ایران شد. در گروه بریکس هیچ صندلی برابری برای ایران وجود ندارد.

کاهش بیکاری

این فعال تجاری با اشاره به نتایج مثبت عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی گفت: افزایش تجارت با افزایش تولید شکل خواهد گرفت و عضویت ایران در این سازمان نیز دسترسی بهتر و ارزان‌تر به مواد اولیه را ممکن خواهد کرد. در نتیجه افزایش تجارت منجر به افزایش اشتغال و سرانه درآمد خواهد شد.

منتظر اتفاق مثبتی نباشید

مرتضی افقه، کارشناس اقتصاد درباره تاثیر عضویت ایران در گروه‌هایی چون بریکس و شانگهای به صمت گفت: عضویت در گروه‌های همکاری مانند بریکس و شانگهای مزایای بسیاری برای کشورهایی با اقتصاد روبه‌رشد دارد، اما باتوجه به اینکه کشورهای دیگر قوی‌تر از ایران هستند، حداقل در مراحل اولیه امتیازات چشمگیری برای ایران نخواهد داشت. تا زمانی که اقتصادی ضعیف‌تر از سایر کشورها داریم، شرایط تغییر پیدا نخواهد کرد و باز هم باید به صادرات مواد خام بپردازیم.

وی با اشاره به تلاش ایران برای عضویت در سازمان تجارت جهانی بیان کرد: سازمان تجارت جهانی که همان گات سابق و یک سازمان بین‌المللی اقتصادی است، کار آن سیاست‌گذاری و وضع قوانین در زمینه تعرفه و تجارت و اعمال مجازات علیه کشورهای عضو خاطی است. بسیار بعید است که باتوجه به شرایط ایران، سازمان تجارت جهانی عضویت ما را بپذیرد، اما اصلی‌ترین مشکل تحریم و FATF است که آنها را می‌توان مقدمه تمام مراودات تجاری با جهان دانست، زیرا اغلب سازمان‌های بین‌المللی تحت سیطره کشورهایی چون امریکا و اروپا هستند و باتوجه به تحریم ایران ورود به این نهادها هم هیچ تاثیر مثبتی برای ما نخواهد داشت. در مجموع هرچند عضویت در سازمان تجارت جهانی به‌صورت بالقوه امتیازاتی دارد، اما در شرایط تحریمی این امتیازات منجر به نتایج مثبتی نخواهد شد.

تحریم‌ و FATF

این کارشناس اقتصاد با تاکید بر ضرورت رفع تحریم‌ها و حل موضوع FATF بیان کرد: مهم‌ترین موضوع برای اقتصاد ایران، فراهم شدن امکان مراودات پولی یا همان خروج از لیست سیاه FATF است که مسئولان باید این شرایط را فراهم کنند. تاکنون ۳ بار برای پذیرش FATF به ایران فرصت داده شد، اما هر بار شروط توسط ایران پذیرفته نشد. این در حالی است که با ادامه این روند اوضاع معیشتی بدتر از وضعیت فعلی خواهد شد. در واقع راهکار رفع مشکلات اقتصادی در کوتاه‌مدت رفع مشکلات FATF است تا به این وسیله بتوانیم با کمترین هزینه مراودات مالی خود را انجام دهیم. بی‌تردید پیش‌نیاز بهبود اوضاع اقتصادی، پیگیری موضوع تحریم‌ است. در غیر این صورت بسیار بعید است که شاخص‌های اقتصادی روند رو به رشدی داشته باشند.

وعده‌ها محقق نشد

این کارشناس اقتصاد با تاکید بر نقش موثر تحریم‌ها در رشد منفی اقتصادی و مشکلات موجود در کشور گفت: قرار بود طی دو سال نخست فعالیت دولت سیزدهم یک میلیون مسکن ساخته شود، بیکاری کاهش یابد، تورم تک‌رقمی شود و... اما الان پس از گذشت نزدیک به 3 سال نه‌تنها هیچ کدام از این وعده‌ها محقق نشده، بلکه وضعیت معیشت و سفره‌های مردم بسیار آشفته شده و اکثریت سفره‌هایی خالی دارند.

رفع تحریم‌ها یکی از موثرترین عوامل در بهبود وضعیت اقتصادی است. اگر اعلام شود مذاکرات برای احیای برجام آغاز می‌شود، قطعا همین خبر بلافاصله باعث کاهش نرخ ارز می‌شود؛ هرچند حرکت در مسیر بهبود نیاز به پیش‌زمینه‌هایی دارد که باید همزمان با رفع تحریم‌ها قابلیت اجرا پیدا کند.

فشار بر دهک‌های آسیب‌پذیر

افقه با پیش‌بینی وضعیت اقتصاد در سال ۱۴۰۳ گفت: تحولات منطقه، افزایش تحریم، انتخابات امریکا و... از جمله پارامترهایی به‌شمار می‌آیند که همزمان با تصمیم دولت بر افزایش درآمدهای مالیاتی باوجود کسادی کسب‌وکارها، باعث می‌شوند همچنان فشار بر دهک‌های آسیب‌پذیر جامعه افزایش یابد و قطعا اگر این روند ادامه یابد، سال سختی را پیش رو خواهیم داشت. هدف دولت این است که بودجه خود را با افزایش نرخ انواع مالیات‌ها و افزایش کمتر از نرخ تورم حقوق‌ها و دستمزدها تامین کند که به‌نظر می‌رسد با شرایط حاکم چنین امری میسر نمی‌شود.

دولت می‌داند

این کارشناس اقتصاد با تاکید بر اینکه دولت بر مشکلات کشور واقف است، افزود: بی‌شک پس از ۲ سال دولت فهمیده که تا وقتی مشکل تحریم برطرف نشود، نتایج مثبتی در هیچ‌یک از روابط تجارت خارجی رخ نخواهد داد. این در حالی است که اقتصاد کشور به تجارت خارجی وابسته است، اما متاسفانه دولت به‌جای حل مشکلات تنها با روش‌هایی اینچنینی مردم را سرگرم کرده است.

سخن پایانی

کشورهای راه‌یافته به سازمان تجارت جهانی، همزمان با کاهش تعرفه‌ها‌‌‌‌‌، کالاهای ارزان‌تری را نیز تولید و بر این اساس، قدرت رقابت بیشتری در فضای بین‌المللی پیدا می‌کنند؛ بنابراین می‌توان عضویت در سازمان تجارت جهانی را راهی برای رقابتی شدن اقتصاد کشور دانست. قطعا با گشوده شدن بازارهای جهان، تولیدکنندگان نیز ناگزیر از تولید کالاهای رقابت‌پذیر خواهند بود.