در ۴ سال گذشته عقب‌ماندگی‌های زیادی در زمینه توسعه حمل‌ونقل عمومی شاهد بودیم. برخی کارشناسان معتقدند فاصله معناداری در حوزه‌های گوناگون از واگن‌های مترو گرفته تا اتوبوسرانی و تعداد ون‌ها تا وضع مطلوب وجود دارد. بسیاری نیز تاکید دارند این عقب‌ماندگی در ناوگان حمل‌ونقل عمومی باعث نارضایتی کاربران در این حوزه شده است. از سوی دیگر، رشد شتابان جمعیت و افزایش تعداد خودروها، حجم سرسام‌آور ترافیک و به‌تبع آن، آلودگی نفس‌گیر در کلانشهر تهران، توسعه ناوگان مترو تهران را به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر بدل کرده است. آمارها نشان می‌دهد از سال ۸۴ تا ۹۶ ناوگان مترو تهران توسعه محسوسی داشته اما به‌یک‌باره و در ۴ سال گذشته روند توسعه (هلدینگ) به‌جز در تکمیل بخشی از خطوط و بهره‌برداری تعدادی ایستگاه متوقف شده است، به‌طوری‌که به اذعان مدیران وقت شهری حتی یک کیلومتر مترو هم در تهران احداث نشد. محمد علیخانی، نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی و از اعضای شورای پنجم شهر تهران با بیان اینکه تکمیل مترو فعلی تهران ۳۰۰ هزار میلیارد تومان بودجه نیاز دارد، معتقد است تامین این اعتبار به سرعت ممکن نخواهد بود. علیخانی در گفت‌وگو باصمت با تاکید بر اینکه برای ساخت هر کیلومتر مترو باید حدود ۱۲۰۰ میلیارد تومان هزینه شود، گفت: طبق برنامه اگر سالی ۱۲.۵ کیلومتر به خط مترو تهران اضافه شود، می‌توان در این بخش، عملکرد شهرداری را قابل‌دفاع دانست.

مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

اولویت‌های مدیریت شهری

ناگفته پیداست هرقدر دولت برای اجرای اولویت‌های مدیریت شهری در بازسازی و توسعه ناوگان، تکمیل و بهره‌برداری خطوط ایستگاه‌ها دخالت کند، به همان میزان، مدیریت شهری خواهد توانست سریع‌تر وارد فاز توسعه خطوط جدید و افزایش شبکه در نقاط گوناگون و توزیع عادلانه امکانات حمل‌ونقل عمومی و پاک کلانشهر شود. 

این رضایت‌بخش نیست که سهم ناوگان مترو تهران از کلانشهری با روزانه ۱۸ میلیون سفر، فقط ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار سفر باشد. بنابراین باید برای افزایش سهم مترو، همه نهادهای مسئول با تمام توان پشتیبان مدیریت شهری باشند.

ناگفته پیداست هرقدر دولت برای اجرای اولویت‌های مدیریت شهری در بازسازی و توسعه ناوگان، تکمیل و بهره‌برداری خطوط ایستگاه‌ها دخالت کند، به همان میزان، مدیریت شهری خواهد توانست سریع‌تر وارد فاز توسعه خطوط جدید و افزایش شبکه در نقاط گوناگون و توزیع عادلانه امکانات حمل‌ونقل عمومی و پاک کلانشهر شود. 

این رضایت‌بخش نیست که سهم ناوگان مترو تهران از کلانشهری با روزانه ۱۸ میلیون سفر، فقط ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار سفر باشد. بنابراین باید برای افزایش سهم مترو، همه نهادهای مسئول با تمام توان پشتیبان مدیریت شهری باشند.

مترو یکی از مهم‌ترین بخش‌های حمل‌ونقل عمومی به‌ویژه در کلانشهرها به‌شمار می‌رود. وضعیت مترو تهران را چگونه ارزیابی می‌کنید و برنامه‌های اعلام‌شده برای پیشرفت این صنعت را چقدر عملیاتی می‌دانید؟

قرار است تهران حدود ۵۰۰ کیلومتر مترو داشته باشد. این حجم از مترو، با تعریف خطوط جدید و اضافه کردن ایستگاه‌ها باید تا سال ۱۴۲۰ به بهره‌برداری برسد. مترو تهران از قبل از انقلاب، کار خود را آغاز کرد. در رژیم سابق مطالعات اولیه انجام و چند تونل در تپه‌های عباس‌آباد کشیده شده بود که با وقوع انقلاب این کار نیمه‌تمام رها شد.

پس از آن مرحوم هاشمی رفسنجانی برای آغاز به‌کار دوباره پروژه‌های مترو تلاش کرد و در نهایت توانست کار را شروع کند. از آن زمان تاکنون حدود ۲۵۰ کیلومتر مترو را به بهره‌برداری رسانده‌ایم؛ به زبان ساده‌تر نتیجه حدود نیم‌قرن تلاش، ۲۵۰ کیلومتر مترو بوده؛ پس چندان منطقی نیست که در ۴ سال، کاری معادل ۵۰ سال انجام شود.

در عین حال باید به این نکته هم توجه کنیم که گرچه حدود نیمی از مترو تهران به مرحله بهره‌برداری رسیده اما از تمام ظرفیت این مترو استفاده نمی‌شود. به‌دلیل مشکلاتی که هم‌اکنون وجود دارد، حدود ۴۰ درصد از ظرفیت واقعی مترو پایتخت مورداستفاده قرار می‌گیرد، زیرا نه قطار به‌اندازه کافی داریم و نه واگن.

 به‌همین دلیل، باوجود اینکه استاندارد جهانی فاصله عبور دو مترو از یک ایستگاه، حدود ۲ دقیقه است، در تهران ۴ تا ۵ دقیقه میان عبور قطارهای گوناگون فاصله می‌افتد.

برای اینکه از تمام ظرفیت مترو پایتخت استفاده کنیم، چه امکاناتی باید فراهم آید؟

قبل از هر چیز باید بدانیم ناوگان فعلی قطار شهری فرسوده است و تعداد واگن‌ها کم؛ به‌بیان دیگر خط کافی در برخی بخش‌ها ایجاد کرده‌ایم اما هنوز نتوانسته‌ایم قطار و واگن کافی برای آنها فراهم کنیم، به‌همین دلیل از زیرساخت فعلی نیز به‌نحو احسن استفاده نمی‌شود.

 پرواضح است برای اینکه تمام ظرفیت‌های فعلی بالفعل شوند، نیاز به بودجه و سرمایه‌گذاری بیشتری است که در شرایط فعلی کشور، معقول به‌نظر نمی‌رسد.

برای استفاده از تمام ظرفیت خطوط فعلی مترو پایتخت، چقدر سرمایه‌گذاری نیاز است؟

هم‌اکنون نیاز به ۳ هزار واگن جدید داریم. اگر هر واگن را براساس نرخ دلار بازار آزاد حساب کنیم، تامین آن حدود ۳۰ میلیارد تومان هزینه دارد. 

حال باید توجه شود که هر قطار ۷ واگن دارد؛ یعنی باید برای هر قطار ۲۱۰ میلیارد تومان بودجه مربوط به تامین واگن کنار گذاشته شود.

حالا اگر قرار باشد ۳۳ هزار واگن موردنیاز همین امروز تامین شود، باید حدود ۹۰ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری شود، در حالی‌که بودجه سال آینده شهرداری حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان است. 

چطور کسی می‌تواند ادعا کند در ۴ سال و با این بودجه می‌تواند پروژه مترو تهران را تکمیل کند؟ به‌نظر من، با این وضعیت، حتی امکان استفاده کامل از ظرفیت بالقوه هم وجود ندارد.

وعده را نمی‌توان تحلیل کرد. قول دادند ۴ میلیون واحد مسکونی بسازند. امیدوارم موفق شوند اما در دوره احمدی‌نژاد با آن درآمدهای افسانه‌ای، در مجموع ۸ سال فقط ۸۵۰ هزار واحد مسکونی، با آن استاندارد نازل آماده شد. چطور در شرایط فعلی می‌توان سالی یک میلیون واحد مسکونی ساخت؟ این را نمی‌دانم.

 پس شهروندان تهرانی باید قید استاندارد شدن حمل‌ونقل عمومی را به‌دلیل مشکلات شهرداری و مدیران شهری بزنند؟

اشتباه نکنید، مسئول توسعه حمل‌ونقل شهرها، دولت‌ها هستند و در این زمینه قوانین هم وجود دارد اما دولت به‌دلیل مشکلاتی مانند تحریم‌ها، کسری بودجه، تورم، اشتغال، مسائل امنیتی و دفاعی و... توجهی به این موضوع ندارد.

در هر صورت، این هدف شوراهای شهر است که حمل‌ونقل عمومی را گسترش دهند و همواره، توسعه حمل‌ونقل عمومی جزو اهداف مدیران شهری بوده است اما این مهم بدون حمایت کافی ازسوی دولت‌ها نتیجه‌ای نخواهد داشت. 

در عین حال با توجه به مشکلات موجود شاید این انتظار که دولت به مشکلات ناوگان حمل‌ونقل شهری بپردازد را درست ندانند. دولت، امروز با مشکلات و اعتراضات گوناگون طبقه کارگر و اقشاری مانند معلمان و بازنشستگان مواجه و قوه مجریه درگیر تامین هزینه‌های خود است.

تهران شهری است با انبوه مشکلات که در آن معضل حمل‌ونقل شهری به‌خوبی خود را نشان می‌دهد. مشکلات کنونی حمل‌ونقل شهری، باوجود انواع وسایل حمل‌ونقل عمومی، ناشی از چیست؟

اخیرا مشکلات را جناحی و سیاسی تفسیر می‌کنند اما اگر بخواهم کارشناسی حرف بزنم و واقعیات را بیان کنم، باید تصریح کنم مشکلات شهری تهران، محصول یک دوره تاریخی از انباشت نیازها و پاسخ ندادن به آنهاست. به‌طورکلی در روند توسعه شهرها در جهان، پیش از هر چیز به توسعه زیرساخت‌ها و نیازهای یک شهر اندیشیده 

می‌شود.

یک شهر برای اینکه شهر باشد باید اماکن گوناگون و موردنیاز شهروندان خود را داشته باشد که از مراکز درمانی گرفته تا ورزشی و آموزشی را در برمی‌گیرد. در این میان، حمل‌ونقل یکی از مهم‌ترین ارکان یک شهر است و بدون داشتن یک سیستم حمل‌ونقل همگانی استاندارد، شهری به‌وجود نخواهد آمد.

تهران، شهری با حدود ۳۰۰ سال قدمت است که ابتدا بسیار کوچک بود و به‌تدریج وسعت یافت. این رشد سبب شد تهران به حاشیه‌ها و روستاهای اطراف خود متصل و از یک شهر کوچک به یک ابرشهر تبدیل شود.

چه مواردی مانع توجه به ملزومات توسعه شهری تهران شده است؟

مسئله اصلی این بود که توسعه شهری سریع‌تر از توسعه زیرساخت‌ها انجام می‌شد. مثلا پروژه‌ای تعریف می‌شد که بنا بود با اجرایی‌شدن آن بخشی از نیازها برطرف شود اما پیش از اینکه پروژه به مرحله بهره‌برداری برسد، شهر رشد کرده و نیازهای دیگری به‌وجود آمده بود. 

در واقع امکانات به‌کُندی تامین می‌شد اما نیازها روزافزون رشد می‌کرد.

مسئولان جدید شهر تهران مدعی هستند با سرعت می‌توانند مشکلات آن را حل کنند. آیا واقعا می‌شد مترو تهران را ۴ ساله تکمیل کرد و در دوره‌های گذشته به آن بی‌توجهی شده است؟! 

فکر می‌کنم این ادعاها بیش از اینکه بیانگر پیشتاز بودن یک مدیر یا شهردار باشد، نشان‌دهنده ناآشنایی او با مدیریت شهری است.

 بگذارید این را مورد تاکید قرار دهم که مسئله من دفاع از عملکرد شورای شهر پنجم نیست و دعوای جناحی و سیاسی هم با کسی، به‌ویژه شهردار و اعضای شورای شهر جدید ندارم و اگر هم روزی وعده‌هایی که می‌دهند عملی شود، خوشحال خواهم شد و باید از آنها قدردانی کرد.

اگر از نظر کارشناسی به مسئله بنگریم، ادعای تکمیل ۴ ساله مترو تهران یا ساخت سالانه یک میلیون واحد مسکونی را نباید جدی گرفت. وعده‌ها باید تناسب درستی با توانایی‌ها و امکانات داشته باشند. 

بنا بر برنامه‌های تعیین‌شده، مترو تهران باید تا سال ۱۴۲۰ تکمیل شود، حال اگر مدیران جدید ادعا می‌کنند می‌توانند تا ۱۴۰۴ آن را تکمیل کنند، چاره‌ای نیست، جز اینکه ۴ سال صبر کنیم تا در عمل مشخص شود، این حرف‌، چقدر کارشناسی است و چقدر سیاسی.

با این اوصاف، انتظار تغییرات کیفی زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی شهر تهران، بجا نیست. فکر می‌کنید مدیران فعلی می‌توانند توجه دولت را جلب کنند؟

اگر بتوانند خوب است. البته ما در این کار ناموفق بودیم و در نهایت از ما حمایت کافی نشد. در مجموع اگر وعده‌هایی که می‌دهند را مبنا قرار دهیم، باید گفت آنها هنوز نسبت با این حوزه آشنایی ندارند و باید زمان بگذرد تا متوجه شوند موضوع چیست.

دستاورد دوره پنجم شورای شهر در حوزه حمل‌ونقل را چه می‌دانید؟

موضوع دستاوردهای ما نیست. ما همه تلاش خود را کردیم تا تعداد مشخصی اتوبوس و مینی‌بوس به ناوگان حمل‌ونقل شهری اضافه کنیم. در همین راستا در نیمه نخست سال گذشته ۲ بار و هر بار ۲۰۰ دستگاه خودرو به حمل‌ونقل شهری افزوده شد. سعی کردیم این ناوگان را نوسازی کنیم، چون فرسودگی اتوبوس‌ها در کشور خیلی زیاد است.

 البته در نهایت دوستان این را هم برنتابیدند و می‌گویند ما این اتوبوس‌ها را ظرف ۲ ماه آماده کرده‌ایم. امیدواریم در مدت ۲ ماه بقیه مشکلات را هم حل کنند.

تهران به چه تعداد اتوبوس جدید نیاز دارد؟

حدود ۶ هزار اتوبوس. البته تلاش کردیم ۳ هزار اتوبوس آن را در دوره پنجم شورا تامین کنیم.

عملکرد دوره پنجم شورای شهر تهران در تکمیل مترو چگونه بود و چه انتظاری را از مدیران این دوره، معقول می‌دانید؟

اگر ادعاها کنار گذاشته شود، بهتر می‌شود به هم کمک کرد. شاید دوستان از پشت‌پرده خبر دارند و مطمئن هستند سرمایه بزرگی قرار است به کشور سرازیر شود که این وعده‌ها را می‌دهند.

 به این نکته باید توجه کنیم که بودجه پیشنهادی شهرداری برای سال آینده حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان است. در مقابل، ساخت هر کیلومتر مترو، با تونل، ریل و واگن با استاندارد بالا ۱۵۰۰ میلیارد تومان و با استاندارد پایین، ۱۲۰۰ میلیارد تومان هزینه دارد. 

با این حساب، برای تکمیل ۲۵۰ کیلومتر باقیمانده، شهرداری به ۳۰۰ هزار میلیارد تومان بودجه نیاز دارد؛ به‌زبان ساده‌تر، تحقق وعده شهردار، نیاز به ۶ سال سرمایه شهرداری دارد که در مدت ۴ سال فقط در مترو هزینه شود.

برای تکمیل این پروژه طبق برنامه، یعنی تا سال ۱۴۲۰ باید سالانه ۱۲.۵ کیلومتر مترو ساخته شود. این رقم مناسب و به‌نسبت معقولی است. البته در زمان ما هم این محقق نشد و در ۴ سال دوره پنجم شورا در نهایت ۴۰ کیلومتر مترو ساخته شد.

 البته کلنگ بخشی از آن، در گذشته خورده بود و در دوره ما به بهره‌برداری رسید. به‌هر حال خود دچار عقب‌ماندگی بودیم. مدیران حاضر اگر سالی ۱۲.۵ کیلومتر مترو با وضعیت فعلی بسازند، باید موردتقدیر قرار بگیرند.

ضمن اینکه مترو تهران در نهایت باید بتواند شهرهای اقماری را به پایتخت وصل کند. بخش مهمی از کارگران شهری، در حاشیه‌های شهر زندگی می‌کنند، چراکه مسکن آن‌قدر گران شده که این کارگران امکان تامین خانه ندارند. 

حداقل انتظاری که آنها دارند تامین حمل‌ونقل ایمن و ارزان عمومی است تا حداقل خود را راحت‌تر سرکار 

برسانند. اگر مترو تهران به شهرهای اقماری نرسد، دوباره باید افراد به خودروهای شخصی تکیه کنند و این امر به افزایش تلفات جاده‌ای منجر خواهد شد.