تولید بار اول مزیت‌های زیادی برای تجارت خارجی و تراز تجاری کشور خواهد داشت. یکی از مزیت‌های مهم بومی‌سازی تجهیزات استراتژیک صنایع کشور به کمک سازکار تولید بار اول، کاهش ارزبری صنایع است. از سوی دیگر علاوه بر رفع نیاز تولید داخل و کاهش وابستگی به خارجی و کاهش ارزبری صنایع و صرفه‌جویی ارزی، به‌دلیل دستیابی به تکنولوژی بومی‌سازی، امکان صادرات و بازارسازی جدید برای تجهیزات بومی‌سازی شده وجود دارد که از این طریق موجب افزایش درآمدهای ارزی نیز خواهد شد. به این ترتیب تولید بار اول تجهیزات راهبردی صنعتی به حل مشکل کسری تراز تجاری کشور کمک خواهد کرد. صمت پیرامون اهمیت تولید بار اول برای کشور و مزیت‌های کلیدی آن در توسعه صنعتی کشور با برخی از صاحب‌نظران در این زمینه به گفت‌وگو پرداخته که در ادامه خواهید خواند.

اهمیت تولید بار اول در شرایط تحریم صنایع بزرگ کشور

توسعه زنجیره‌های ارزش صنعتی و دستیابی به فناوری‌ها و تجهیزات استراتژیک صنعتی از عناصر حیاتی در پیشرفت بخش‌های صنعتی است. این رویکرد که به «تولید بار اول» معروف است، در سال‌های اخیر به‌ویژه با اجرای قانون جهش تولید دانش‌بنیان توسط دولت سیزدهم اهمیت چشمگیری پیدا کرده است. تولید بار اول به همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع بزرگ برای اجرای استراتژی‌های بومی‌سازی اشاره دارد. با بومی‌سازی تجهیزات و فناوری‌های استراتژیک، صنایع می‌توانند وابستگی به واردات را کاهش و بازارهای صادراتی را توسعه دهند و به قطب‌های تولیدی اصلی تبدیل شوند. این فرآیند برای توسعه کلی صنعتی اساسی است، زیرا دانش و فناوری را برای افزایش قابلیت‌ها و رقابت‌پذیری به‌کار می‌گیرد.

اعمال تحریم‌های اقتصادی در سال ۲۰۱۸، تولید صنعتی ایران را با چالش‌های مهمی مواجه کرد. در این زمینه، تولید برای نخستین بار به‌عنوان یک استراتژی کلیدی برای جلوگیری از وقفه در تولید و کاهش اثیر تحریم‌ها ظاهر شد. به‌ویژه صنعت نفت و گاز با استفاده از تولید بار اول برای تضمین تداوم صادرات نفت خام و خنثی کردن اثرات نامطلوب تحریم‌ها، به پایگاهی برای کشور تبدیل شد.صنعت نفت و گاز در ایران موفقیت چشمگیری در اجرای استراتژی‌های تولید بار اول از خود نشان داده است. از طریق بومی‌سازی تجهیزات استراتژیک، این صنعت نه‌تنها عملیات خود را حفظ کرده، بلکه قابلیت‌های خود را نیز گسترش داده است. این موفقیت به ایران اجازه داد تا به سهامدار پالایشگاه‌های فراساحلی تبدیل شود و به رشد اقتصادی ملی کمک شایانی کند.

درس‌های آموخته‌شده و چشم‌اندازهای آینده

موفقیت تولید بار اول در صنعت نفت و گاز در ایران به‌عنوان یک درس ارزشمند برای سایر بخش‌هاست. توسعه و اجرای استراتژی‌ها برای دستیابی به بومی‌سازی و ارتقای فناوری و انتقال دانش برای پیشرفت یک صنعت حیاتی است. تجارب به‌دست‌آمده از صنعت نفت و گاز را می‌توان برای تکرار تلاش‌های موفق بومی‌سازی در سایر بخش‌ها، تقویت توسعه کلی صنعتی مورداستفاده قرار داد.تولید بار اول به‌عنوان یک رویکرد حیاتی در توسعه صنعتی، به‌ویژه در مواجهه با تحریم‌های اقتصادی پدیدار شده است. صنعت نفت و گاز در ایران از قدرت تولید برای نخستین بار برای بومی‌سازی تجهیزات و فناوری‌های استراتژیک استفاده کرده اکه تولید بی‌وقفه را تضمین می‌کند و رشد اقتصادی را پیش می‌برد. این موفقیت نه‌تنها توانایی‌های صنعت را تقویت می‌کند، بلکه به‌عنوان الگویی برای سایر بخش‌ها عمل می‌کند. با تقویت همکاری بین شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع بزرگ، کشورها می‌توانند به خودکفایی دست یابند، ذخایر ارزی را ذخیره کنند و به بازیگران مهمی در چشم‌انداز تولید جهانی تبدیل شوند. درباره اهمیت تولید بار اول، مزیت‌های زیادی برای تجارت خارجی و تراز تجاری کشور نیز خواهد داشت. یکی از مزیت‌های مهم بومی‌سازی تجهیزات استراتژیک صنایع کشور به کمک سازکار تولید بار اول، کاهش ارزبری صنایع است. از طرف دیگرعلاوه بر رفع نیاز تولید داخل و کاهش وابستگی به خارجی و همچنین کاهش ارزبری صنایع و صرفه‌جویی ارزی، به‌دلیل دستیابی به تکنولوژی بومی‌سازی، امکان صادرات و بازارسازی جدید برای تجهیزات بومی‌سازی شده وجود دارد که از این طریق موجب افزایش درآمدهای ارزی نیز خواهد شد؛ به این ترتیب تولید بار اول تجهیزات راهبردی صنعتی به حل مشکل کسری تراز تجاری کشور کمک خواهد کرد.

رقابت‌پذیری و صرفه‌جویی ارزی صنایع با تولید بار اول

علیرضا پاک‌فطرت، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در گفت‌وگو با صمت درباره تولید بار اول تجهیزات توسط شرکت‌های دانش‌بنیان، گفت: شرکت‌های دانش‌بنیان برای این تشکیل شدند که علم را تبدیل به ثروت کنند، چراکه دوران یاد گرفتن علم تئوری گذشته ا و امروز جامعه‌ای برنده است که علم را سریع‌تر به ثروت تبدیل کند، در غیر این صورت همه می‌توانند این کار را انجام دهند؛ بنابراین حفظ زمان اهمیت بسیاری دارد.

وی ادامه داد: به همین دلیل شرکت‌های دانش‌بنیان یکی پس از دیگری در کنار دانشگاه‌ها شکل می‌گیرند و قوانین خوبی برای آنها تدوین شده است. سال گذشته یک قانون ۲۰ ماده‌ای را برای شرکت‌های دانش‌بنیان تصویب کردیم که به آن ۲۰ ماده طلایی می‌گویند و مبنی بر این است که حتی اگر در گرفتار مسائل قضایی شوند چطور باید از آنها دفاع شود. اگر می‌خواهند وام بگیرند، وامهایشان کم‌بهره باشد و نیازی آنچنان به ضامن و... نداشته باشند. نماینده مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: دولت‌ها باید شرکت‌های دانش‌بنیانی که کالاهایی را که تا دیروز از خارج وارد می‌شد را تولید کردند، حمایت کنند تا آنها را به تولید انبوه برسانند. در مرحله بعدی وقتی این کالا به تولید انبوه رسید، در حقیقت فقط مقداری از آن نیاز داخل است و باید بتوانیم مازاد آن را صادر کنیم، چراکه شرکت دانش‌بنیان شاید نتوانند به بازار جهانی دست پیدا کنند؛ بنابراین در اینجا دولت باید با کمک افراد مبتکر این کالاها را به بازار جهانی معرفی و همچنین تضمین کند تا پول فروش این کالاها به‌حساب سرمایه‌گذار بازگردد.

وی ادامه داد: هر روز از اقصی نقاط کشور خبری می‌رسد که شرکت‌های دانش‌بنیان تولیدات بسیار ارزشمندی داشتند، اما تولید این کالاها، در واقع ابتدای راه است و شرکت‌های دانش‌بنیان برای اینکه تولیدات خود را صادر کنند، نیاز به حمایت دولت دارند و برای اینکه کار ما به نتیجه برسد باید صادرات داشته باشیم. صادرات یعنی ارز ما به کشور برگردد و قدرت پول ملی افزایش پیدا کند. زمانی هم که قدرت پول ملی افزایش یافت، یعنی اشتغال به‌وجود می‌آید. ایران قوی که ما شعار می‌دهیم، فقط به زبان نیست و در عمل هم خودش را نشان دهد، اما امروز وقتی می‌خواهیم وارد حوزه‌هایی مثل قطعه‌سازی شویم و به‌ویژه در صنایع بزرگ مانند صنعت‌های نفت و گاز یا صنایع برجسته و استراتژیکی همانند فولاد و فلزاتی که قابلیت رقابت جهانی دارند، امروز جوانان ایرانی می‌توانند همان قطعه‌سازی و سیستم‌های کارخانجات را از صفر تا صد انجام بدهند و بسیاری از این‌ها برای بار اول تولید می‌شود و می‌تواند قابل رقابت باشد.

وی در پایان گفت: تولید بار اول علاوه بر تحقق رقابت‌پذیری صنایع بزرگ کشور، موجب صرفه‌جویی ارزی در کشور شده و به این ترتیب تولید بار اول موجب تحول در تجارت خارجی و تراز ارزی کشور نیز خواهد شد.

ارزآوری و خودکفایی باتولید تجهیزات صنعتی

بهروز محبی‌نجم‌آبادی در گفت‌وگو با صمت با اشاره به رفع مشکلات خرید محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان و اقدامات معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری با ایجاد کار گروه تولید بار اول در راستای ترک تشریفات مزاحم در این بخش، گفت: شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند در برخی از محصولات خاص قرارداد لازم را با شرکت‌های دولتی منعقد و مقداری از پول را به‌حساب شرکت‌های دانش‌بنیان واریز کنند؛ لذا این موارد در قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان تصریح شده است.

وی بیان کرد: نهاد‌های دولتی باید قوانین لازم در این بخش را اجرایی کنند و اجازه ندهند شرکت‌های دانش‌بنیان در مضیقه قرار بگیرند یا به نحوی از انحا با واردات صورت گرفته زحمات و اختراعات آنها نادیده گرفته شود.

محبی نجم‌آبادی در ادامه با اشاره به اقدامات معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری پیرو ایجاد کارگروه «تولید بار اول» در راستای ترک تشریفات مزاحم، بیان کرد: این موارد هم مکمل اقدامات بوده و می‌تواند در حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان موثر و مفید باشد. این نماینده مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه ظرفیت‌های فوق‌العاده در حوزه دانش‌بنیان یک فرصت قلمداد می‌شود، تاکید کرد: در قانون جهش تولید دانش‌بنیان اشاره جدی به حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان شده است.

وی تاکید کرد: تمرکز بر موضوع راهکار «تولید بار اول» می‌تواند منجر به ترک تشریفات مزاحم و مناقصات بلند‌مدت در فروش محصولات دانش‌بنیان شود. البته ما باید در این بخش مراقبت کنیم تا انحرافاتی رخ ندهد، چراکه مخالفت با ترک تشریفات به این دلیل است که خدایی ناکرده رانتی رخ ندهد.

این نماینده مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: رویکرد تولید بار اول می‌تواند مزیت‌های اقتصادی خوبی برای شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا داشته باشد. صرفه‌جویی ارزی و همچنین خودکفایی در تجهیزات صنایع بزرگ کشور را به همراه خواهد داشت.

تولید بار اول، زمینه‌ساز حرکت به سمت تحول صنعتی

پرویز محمدنژاد، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با صمت درباره حمایت از تولیدات بار اول شرکت‌های دانش‌بنیان، گفت: حمایت‌های خوبی از شرکت‌های دانش‌بنیان شکل گرفته، اما آنچه در اصل مطرح می‌شود، فروش محصولاتی است که توسط این شرکت‌ها تولید می‌شود که این روند مستلزم سرمایه اولیه است در حالی‎که قالب شرکت‌های دانش‌بنیان، از این مزیت‌ها برخوردار نیستند و دولت هم از این جهت نمی‌تواند کاری بکند.

وی افزود: ضمن اینکه هر شرکتی که می‌خواهد در قراردادی مناقصه‌ای شرکت کند، آیتم‌هایی را برایش مشخص کرده‌اند که می‌تواند بر آن اساس در مناقصه شرکت کند. مثلا یکی از این مسائل، داشتن ابزارآلات کافی برای تولید است. متاسفانه این شرکت‌ها، چون از میان نخبگان و دانشمندان جوان هستند و از سرمایه اولیه برخوردار نیستند، خودبه‌خود دچار محدودیت‌هایی هستند و از این‌رو نتوانسته‌اند موفق شوند.

نماینده مردم لنگرود در مجلس شورای اسلامی گفت: ظرفیت قانونی ایجادشده که در فرآیند تولید بتوانند از حیث منابع در گردش به آنها کمک شود و هم سازمان‌ها و تشکیلات بتوانند از محصولات آنها با اولویت خریداری کنند و به این صورت چرخه تولید را به گردش در بیاورند.

وی ادامه داد: جوانانی که در این شرکت‌ها فعالیت می‌کنند با نگاه بومی‌سازی و مقابله با تحریم وارد این حوزه شدند و از حیث اینکه فناوری جدیدی داشته باشند، موفق هستند، اما بحث اصلی پشتیبانی‌های مالی از آنها است. برخی از آنهایی که می‌خواهند به‌عنوان «سرمایه‌گذار» وارد کار شوند به جهت اینکه این اطمینان‌خاطر را ندارند که این محصول چگونه خواهد بود؛ بنابراین عملکرد متفاوتی دارند. در کشورهای پیشرفته سرمایه‌گذار ۴۰ درصد ریسک یک اختراع را می‌پذیرد و سرمایه‌گذاری کافی در این کشورها وجود دارد و می‌دانند که با کمترین اصطلاک به محصول خوب می‌رسند، اما در کشور ما وضعیت به این صورت نیست و سرمایه‌گذاران ریسک ۷۰ و ۸۰ درصدی را نمی‌پذیرد. تولید بار اول علاوه بر حل معضل بازار شرکت‌های دانش‌بنیان، موجب خواهد شد صنایع بزرگ کشور به سمت بومی‌سازی تجهیزات راهبردی بروند و نکته مهم‌تر اینکه مسیر تحقق دانش‌بنیان شدن صنایع بزرگ از این طریق خواهد بود.

عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه در روند ساختاری دچار ایرادات و اشکالاتی هستیم، ادامه داد: روند اداری، فرآیندی بسیار سخت و سنگین دارد و یک کارگروه نمی‌تواند خارج از قانون تصمیم بگیرد فقط می‌تواند روند را تسهیل کند؛ بنابراین مشکل ما در فرآیند بروکراسی زیاد و پیچیده است. در این شرایط آنچه می‌تواند راهگشا باشد اعتماد میان سرمایه‌گذاران و بخش خصوصی است؛ بخش خصوصی می‌تواند نسبت به سود، جذابیت ایجاد کند اما این اعتمادسازی کمی زمان بر است. شرکت‌های دانش‌بنیان همین اندازه که برای تولید و بومی‌سازی محصولات وارد عمل شدند، کار بسیار بزرگی است و زمان نیاز دارد تا بخش خصوصی بتواند اعتماد کند و بر تولید انبوه اثرگذار باشد.

سخن پایانی

بنا بر این گزارش، اتخاذ رویکرد تولید بار اول در صنعت نفت و گاز مزایای متعددی را به همراه دارد. این رویکرد اولا، اتکا به تامین‌کنندگان خارجی را کاهش می‌دهد و در نتیجه از اختلالات احتمالی ناشی از تحریم‌ها یا عوامل ژئوپلتیک محافظت می‌کند. علاوه بر این، تولید داخلی به حفظ ذخایر ارزی کمک می‌کند، زیرا نیاز به واردات تجهیزات و فناوری کاهش می‌یابد. علاوه بر این، صادرات تجهیزات و فناوری‌های بومی‌سازی درآمد ارزی ایجاد می‌کند که باعث رشد اقتصادی و افزایش سهم صنعت در اقتصاد ملی می‌شود.