نگاه فله‌ای به طلای سرخ
قدر زر زرگر شناسد...
آمارها حاکی از آن است که ۹۲ درصد زعفران جهان در ایران تولید میشود، اما متاسفانه سهم ما از بازار ۸ میلیارد دلاری این محصول کمتر از ۲۰۰ میلیون دلار است. به‌عقیده برخی فعالان حوزه این محصول مسائلی چون تحریم، مشکلات بازگشت ارز، کمبود صنایع تبدیلی و تکمیلی، خام‌فروشی و نبود برند مناسب دلایل سهم ناچیز ما از بازار صادراتی زعفران است؛ در واقع داستان تجارت زعفران به‌نام ایران و به کام ازمابهتران است. ماجرا جایی تلخ‌تر میشود که بدانیم مدتی است نام افغانستان به‌عنوان صادرکننده زعفران در کشورهای دنیا به گوش می‌رسد. حال سوال این است که کجای این مسیر صادراتی اشتباه بوده که مدت‌هاست از این ظرفیت گرانبها استفاده نمی‌شود؟ چه کسانی پشت پرده این ماجرا هستند؟ صمت در این گزارش به ابهامات موجود در تجارت زعفران پرداخته است.
طلای سرخ فله‌ای برای شیرین‌کامی رقیبان
زعفران محصول استراتژیک کشاورزی ایران است و به حدود ۶۰ کشور جهان صادر میشود، اما متاسفانه تاکنون از این ظرفیت استفاده مطلوبی نشده است. ایران بیش از ۹۵ درصد زعفران مورداستفاده دنیا را تامین می‌کند و به‌عنوان قطب تولید این محصول در دنیا شناخته میشود. زعفران یکی از محصولات اصلی صادراتی است که به‌عقیده برخی فعالان این حوزه به‌دلیل نقص در نوع بسته‌بندی صادراتی سهم ناچیزی از بازار صادراتی دارد. نکته مهم این است که طی سال‌های گذشته در حالی که ایران بدون‌توجه به برندسازی در حوزه تولید زعفران فعالیت می‌کرد، اسپانیا با برنامه‌ریزی، موقعیت خود را در بخش فروش، توزیع و معرفی خود به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده زعفران جهان محکم کرد، اما اکنون ما همچنان صادرکننده فله‌ای زعفران باقی مانده‌ایم. حال سوال این است که برای نقش‌آفرینی بیشتر در بازار جهانی محصولی به این باارزشی چرا هیچ قدمی برداشته نمی‌شود؟ براساس آمار گمرک، اتریش، اردن، آرژانتین، اسپانیا، استرالیا، افریقای جنوبی، افغانستان، آلمان، امارات متحده عربی، اندونزی، انگلستان، ایتالیا، ایالات متحده امریکا، ایرلند، بحرین، بلژیک، پاکستان، پرتغال، تایلند، تایوان، ترکیه، جمهوری آذربایجان، جمهوری چک، چین، دانمارک، زامبیا، ژاپن، سریلانکا، سنگاپور، سوئیس، سوئد، صربستان و مونته‌گرو، عراق، عمان، فدراسیون روسیه، فرانسه، فیلیپین، قزاقستان، قطر، کامبوج، کانادا، کرواسی، کره جنوبی، کنیا، کویت، گرجستان، لبنان، مالزی، مجارستان، مصر، موریس، نروژ، نیجریه، نیوزلند، ویتنام، هلند، هند، هنگ‌کنگ و یونان ۵۹ مشتری زعفران ایرانی هستند. در این میان، امارات با خرید بیش از ۵۴ هزار کیلوگرم زعفران به ارزشی بالغ بر ۶۱ میلیون و ۷۳۹ هزار دلار بزرگ‌ترین مشتری زعفران ایرانی به‌شمار می‌رود و پس از آن اسپانیا با خرید بیش از ۳۵ تن زعفران به ارزشی بالغ بر ۳۸ میلیون دلار در جایگاه دوم و چین با خرید بیش از ۲۸ تن با ارزشی بالغ بر ۳۲ میلیون دلار در جایگاه سوم خریداران این محصول کشاورزی صادراتی باارزش ایران قرار دارند.
گوش‌های ناشنوای مسئولان در برابر تجار طلای سرخ
غلامرضا میری، رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی درباره قاچاق زعفران به صمت گفت: زعفران یک محصول خاص و قاچاق آن نسبت به دیگر محصولات آسان است. متاسفانه هر زمانی که پیشنهادی در زمینه صادرات بهینه این محصول ارائه شد ازسوی مسئولان مربوطه شنیده نشد. وقتی صادرات یک کیلو زعفران حدود ۸ میلیون تومان هزینه سربار دارد، قاچاقچی از این موقعیت سوءاستفاده می‌کند. از سوی دیگر محدودیت‌های ایجادشده برای صادرات زعفران باعث شد قاچاق زعفران به کشورهای همسایه رونق پیدا کند.
وی در ادامه با اشاره به عوامل دخیل در افزایش قاچاق زعفران اظهار کرد: متاسفانه ما در حال از دست دادن بازارهای صادراتی هستیم. وقتی صادرکننده بار خود را در بازارهای جهانی عرضه می‌کند و همزمان قاچاقچی محصول خود را در همان بازار ۲۰ تا ۳۰ درصد ارزان‌تر می‌فروشد، صادرکننده نمی‌تواند کار کند. دولت برای ۰.۵ درصد آب مجازی مورداستفاده در فرآیند تولید زعفران نیز عوارض تعیین کرده، در حالی که این مورد برای صادرات سایر محصولات کشاورزی معافیت دارد. در نتیجه شرایط یادشده صادرکنندگان ما که کارآفرینی می‌کنند، متضرر می‌شوند و به‌تدریج در حال خانه‌نشین شدن هستند، چراکه صادرکننده توان رقابت با قاچاقچیان را ندارد.
هیچ‌کس به فکر چاره نیست
میری ضمن تاکید بر اینکه همه این مشکلات بیان میشود، اما هیچ‌کس به فکر حل آنها نیست، افزود: بیشتر تولیدکنندگان زعفران صورت خود را با سیلی سرخ نگه داشتند تا کارگران بیکار نشوند، اما با وضعیت فعلی نمی‌شود ادامه داد و سرمایه‌گذاری ریسک بالایی دارد. در سال گذشته ۲۲۵ تن زعفران صادر کردیم که حدود ۴۰ درصد این میزان قاچاق شده است. راهکارهای مقابله با این موضوع بسیار ساده است، اما گوش شنوایی نیست. وقتی سالانه حدود ۴۰ تن زعفران از طریق قاچاق از کشور خارج میشود، یعنی چندهزار دلار به کشور بازنمی‌گردد و اشتغالزایی نیز نخواهد داشت، این در حالی است که بارها به مسئولان گوشزد کرده‌ایم که اگر محدودیت‌های صادرات برطرف شود، این مقدار زعفران از مبادی قانونی از کشور خارج و در نتیجه باعث اشتغالزایی و ورود ارز به کشور میشود که این موضوع به نفع دولت است.
وی ضمن انتقاد از عدم برخورد با قاچاقچیان اظهار کرد: دولت همیشه مدعی است که با قاچاق کالا مبارزه می‌کند، اما واقعیت این است که قاچاق زعفران به‌طور روزانه در کشور انجام میشود. این موضوع با در نظر گرفتن آمار ۴۰ تنی خروج زعفران به‌صورت قاچاق از کشور، عیان‌تر میشود. برای مثال قبل از قطع ارتباط با عربستان سعودی ۴۰ تن از زعفران ایران به این کشور صادر می‌شد؛ در دوران قطع ارتباط این زعفران از چه طریقی تامین می‌شد؟
با دنیا ارتباط نداریم
میری با اشاره به کاهش میزان صادرات زعفران در سال ۱۴۰۱ بیان کرد: زعفران محصولی است که نرخ آن بالا است و امکان صادرات آن بدون ال‌سی در حجم بالا وجود ندارد که در نهایت به سبب تحریم جلوی صادرات گرفته شده است. مقدار صادرات این محصول در سال ۱۴۰۰، ۲۶۸ تن بوده که در سال گذشته به ۲۲۵ تن نیز نرسیده است. اکنون ایران به ۷۰ کشور جهان زعفران صادر می‌کند. وقتی آمار صادرات باوجود افزایش تولید، کاهشی است، نتیجه می‌گیریم با افزایش قاچاق روبه‌رو هستیم. اگر ادامه مسیر را با همین روش طی کنیم قطعا سال آینده با کاهش چشمگیر صادرات زعفران روبه‌رو خواهیم شد. همچنین علاوه بر اسپانیا، ترکیه و افغانستان شاهد ورود کشورهای دیگر به کشت زعفران خواهیم بود. متاسفانه ما با دنیا ارتباط نداریم و همین موضوع باعث بی‌اعتمادی طرف مقابل در روابط تجاری میشود.
درخواستی از مسئولان
در میان اخبار
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی با بیان درخواستی از مسئولان گفت: ما برای بازگرداندن ارز مشکلی نداریم و ارز را به کشور برمی‌گردانیم، اما درخواست ما این است که به صادرکننده اجازه دهند ارز خود را در بازار به نرخ ارز آزاد بفروشد یا آن را به برخی از واردکنندگان بدهد. سال گذشته با پیگیری‌های بسیار و برگزاری جلسات متعدد به مدت ۲ روز اجازه دادند که صادرکنندگان زعفران ارز خود را به واردکنندگان موبایل بدهند تا از این طریق نفعی ببرند اما این مجوز تنها ۴۸ ساعت دوام آورد که هنوز چرایی آن را نمی‌دانیم.
برای حمایت از صادرات زعفران چه کردید؟
فرشید منوچهری، دبیر شورای ملی زعفران درباره افزایش میزان قاچاق زعفران به صمت گفت: قاچاقچی زعفران، این محصول را با همان نرخی که صادرکننده رسمی می‌پردازد، از بازار می‌خرد، اما دیگر هزینه‌هایی چون عوارض آب مجازی، اخذ مجوز صادرات از سازمان استاندارد، تعرفه گمرکی در کشور مقصد و... را مانند صادرکننده رسمی نمی‌پردازد. از سوی دیگر صادرکننده موظف است ارز حاصل از صادرات خود را در سامانه عرضه کند، اما قاچاقچی می‌تواند ارز خود را در بازار آزاد بفروشد.
وی با اشاره به عوامل تاثیرگذار بر افزایش قاچاق زعفران اظهار کرد: اشتباهات بانک مرکزی در زمینه صادرات زعفران یکی دیگر از مشکلات است. بی‌ثباتی نرخ زعفران نیز در قاچاق این محصول موثر است. همچنین به‌واسطه تحریم بانکی، صادرکنندگان زعفران ناچارند ارز را از طریق صرافی‌ها وارد کشور کنند که این خود هزینه بیشتری را برای صادرکنندگان رسمی ایجاد می‌کند، اما قاچاقچیان از این دست هزینه‌ها ندارند. قاچاقچی زعفران، این محصول را با همان نرخی که صادرکننده رسمی می‌پردازد، از بازار می‌خرد، اما دیگر هزینه‌هایی چون عوارض آب مجازی، اخذ مجوز صادرات از سازمان استاندارد، تعرفه گمرکی در کشور مقصد و... را که صادرکننده رسمی می‌پردازد، پرداخت نمی‌کند. قاچاقچیان در صورت صادرات زعفران از کشورهای همسایه از معافیت‌های ورودی نیز برخوردارند و ارز حاصل از صادرات را هم با نرخ بازار عرضه می‌کنند.
بودجه‌ها کجا می‌رود؟
منوچهری با بیان اینکه شورای ملی زعفران برند ملی دارد، افزود: حدود ۶ سال است که شورای ملی زعفران برند جغرافیایی زعفران ایرانی را در داخل ثبت کرده، اما ما هیچ برند ملی زعفران نداریم. هیچ کس تا امروز حاضر نشده دیناری در این راه هزینه کند. حتی در سال‌های گذشته که هزینه ثبت برند ملی کمتر از ۲۵۰ میلیون تومان بود نیز حاضر به این کار نشدند. باید این موضوع را از مسئولان جویا شد که بودجه‌های آنها برای چه موارد مهم‌تری صرف شده است؟ در واقع شورای ملی زعفران برند ملی دارد و برای ثبت بین‌المللی آن در تلاش است اما کسی از این برند حمایت نمی‌کند.
هیچ وقت به زعفران به‌طور جدی نگاه نشد
دبیر شورای ملی زعفران با انتقاد از نبود حمایت ازسوی مسئولان گفت: سوالی که وجود دارد این است که ما برای حمایت از صادرات زعفران چه کردیم؟ بخش خصوصی دنبال کسب سود خود است، اما بخش دولتی که سیاست‌گذار اقتصاد کشور است چه کرده است؟ توسعه و ماندگاری در بازار جهانی زعفران نیاز به حمایت دارد، اما متاسفانه هیچ فعالیتی ازسوی مسئولان صورت نگرفت. همه عوامل یادشده موجب میشود در بازارهای جهانی حرفی برای گفتن نداشته باشیم و همیشه زعفران را به‌گونه‌ای بفروشیم تا زودتر به پول برسیم. با این رویکرد به صادرات زعفران به‌صورت فله می‌پردازند یا بخشی از زعفران ایران به‌صورت غیرقانونی و قاچاق وارد کشورهای دیگر میشود و سپس این محصول با نام و برند ملی همان کشورها به بازارهای هدف می‌رسد. با شرایط حاکم چگونه توقع دارید که نام ایران روی این محصولات باشد؟ هیچ وقت به زعفران به‌طور جدی و به‌عنوان یک محصول استراتژیک نگاه نشده است؛ کالایی که با مصرف کم آب و میزان تقاضای بالا در بازارهای جهانی می‌تواند ارزش افزوده بالا و ارزآوری خوبی برای کشور داشته باشد. زعفران تنها کالایی است که ما می‌توانیم در آن مزیت مطلق صادراتی داشته باشیم.
پول صادرات زعفران ایرانی برای افغانستان
منوچهری ورود افغانستان به حوزه صادرات زعفران ایران را تایید کرد و افزود: بخشی از زعفران ایران به‌صورت غیرقانونی و قاچاق وارد کشور افغانستان میشود. سپس این محصول با نام و برند ملی این کشور به بازارهای دیگر می‌رسد. افغانستان در نمایشگاه‌های اروپایی به‌خوبی حضور دارد، این در حالی است که به‌دلیل افزایش و بی‌ثباتی نرخ ارز ایران توانایی مالی شرکت در چنین نمایشگاه‌هایی را ندارد. البته جای شکر دارد که از این طریق زعفران به کشورهای دیگر می‌رسد؛ در غیر این صورت تولیدات نیز روی دست کشاورز می‌ماند. اگر به همین روال پیش برویم بازارهای دیگر را نیز از دست خواهیم داد، زیرا تاجیکستان و ازبکستان که شناختی از زعفران نداشتند، اکنون زعفران کشت می‌کنند.
سخن پایانی
متاسفانه براساس اطلاعات به‌دست‌آمده بیش از ۹۰ درصد زعفران ایرانی به‌صورت فله‌ای از کشور خارج میشود؛ این بدان معناست که تنها ۱۰ درصد زعفرانی که از کشور خارج میشود، نام و برند ایرانی دارد. با شنیدن صحبت‌های فعالان حوزه زعفران این سوال در ذهن ایجاد میشود که چرا فرصت‌سوزی می‌کنید؟ حال که چرخ اقتصاد مدت‌هاست رمقی برای چرخش ندارد به چه منبع درآمدی تکیه شده که نگاه‌ها از چنین محصول ارزآوری دریغ میشود؟ سال‌هاست گله‌هایی ازسوی صادرکنندگان زعفران بیان میشود اما گوش شنوایی برای آن نیست. کاش مسئولان به‌جای صرف بودجه‌های سنگین در موارد غیرضروری چاره‌ای کنند برای این همه بیچارگی! هرچند که باید گفت «گوش اگر گوش تو و ناله اگر ناله من آنچه البته به‌جایی نرسد فریاد است.»
نویسنده:
