در هفته گذشته شدت گرما موجب سوختن ۱۰ کنتور برق در شهرستان دهلران شد. شدت گرما به حدی بود که حتی کولرها نیز منازل را خنک نکردند و این امر موجب مشکلاتی برای شهروندان شد. با این وجود، هفته جاری در بیشتر مناطق کشور جوی پایدار پیش‌بینی می‌شود که به‌تدریج رو به افزایش دما خواهد رفت.

به‌گفته فریبا گودرزی، کارشناس سازمان هواشناسی از بعدازظهر شنبه و طی روز یکشنبه مجددا شرایط برای خیزش گرد و غبار در کشور عراق مهیا شده، این گرد‌وخاک به مناطق غربی کشور منتقل می‌شود و به‌دنبال آن کیفیت هوا کاهش می‌یابد. همچنین از بعدازظهر یکشنبه تا اواخر هفته در نیمه شرقی و مرکزی کشور وزش بادهای شدید و خیزش گرد‌وخاک رخ خواهد داد. تا اواسط هفته جاری نیز در اکثر مناطق کشور افزایش دما را خواهیم داشت و هوا در بیشتر نقاط گرم‌تر می‌شود.

با توجه به اینکه کارشناسان هواشناسی از فروردین سال جاری پیش‌بینی افزایش دما نسبت به میانگین بلندمدت را کرده بودند، نیاز به آمادگی در مقابل گرمایش هوا و ایجاد سازکارها و بستری برای افزایش تاب‌آوری بود. با این وجود به غیر از یک‌سری شرکت‌های دولتی، غالب مشاغل تعطیل نشدند و فشار مضاعفی به‌ویژه در مناطق غربی و جنوب‌غربی به کارگران وارد شد. از جمله اقدامات موردنیاز در این شرایط آب‌وهوایی تعطیلی مشاغل، کاهش ساعات کاری، افزایش شیفت‌های کاری و افزایش حقوق است که به آن بی‌توجهی می‌شود و کارگران را در سخت‌ترین شرایط از جمله وقوع حوادث جانی قرار می‌دهد.

افزایش دما فراتر از میانگین بلندمدت

حسین اردکانی، پیشکسوت صنعت هواشناسی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: در ابتدای فروردین امسال پیش‌بینی ماه‌های فروردین، اردیبهشت و خرداد را کرده بودم و اشاره‌ای هم به وضعیت آب‌وهوایی تابستان داشتم که میانگین دمای هوای تابستان امسال کمی گرم‌تر خواهد بود و مثلا در خوزستان حتی به ۵۲ تا ۵۳ درجه خواهد رسید. متاسفانه در هفته گذشته خوزستان به این دمای بالا رسید، گرچه به رکورد ماکسیمم که ۵۴ درجه است، نخواهد رسید. در ماه‌های تیر و مرداد نیز ممکن است دمای تهران تا حدود ۴۲ هم برسد. متاسفانه هفته گذشته هوای گرمی در خوزستان حاکم شد که البته بعد از آن برای چند روز هوا کمی خنک می‌شود اما موقتی است و مجددا دما به حدود میانگین ۴۹ تا ۵۰ درجه می‌رسد.

وی اضافه کرد: دلیل خنکی موقتی هوا توفان خاکی است که در سوریه و عراق شکل گرفته و به سمت استان‌های غربی و جنوب غربی می‌رود. اما پس از اینکه این توفان گردوغبار عبور کرد دما از ۴۷ تا ۴۸ درجه به حدود ۵۲ درجه برمی‌گردد. دمای هوای تهران هم در این هفته ممکن است در حدود ۴۰ تا ۴۱ درجه باشد. به‌طور کل تابستان امسال نسبت به میانگین یک تا ۲ درجه گرم‌تر خواهد بود.

بی‌توجهی به هشدارها

اردکانی گفت: متاسفانه به پیش‌بینی‌های آب‌وهوایی کارشناسان توجه نمی‌شود. نهاد‌ها و سازمان‌ها باید نسبت به پیش‌بینی‌ها آگاه باشند تا بتوانند وضعیت را به‌درستی مدیریت کنند. این مدیریت برای شهرهایی که دمای آن به بالای ۵۰ درجه می‌رسد باید به صورت ویژه‌تری باشد و مثلا در این شهرها ساعت‌های کاری محدود شود اما در حال حاضر مدیریت به صورتی است که وقتی با بحران مواجه شدیم به فکر مدیریت می‌افتیم. در صورتی که مدیریت اصلی باید از قبل و با هدف پیشگیری انجام می‌شد. متاسفانه در بیشتر سازمان‌ها چنین رویکردی حاکم است.

وی با اشاره به نقش موثر تالاب‌ها در شرایط آب‌وهوایی گفت: تالاب‌ها در هر سطحی سیراب، نیمه‌خشک یا خشک باشند تاثیر به‌ویژه در وضعیت آب‌وهوایی دارند. البته در حال حاضر بیشتر تالاب‌های ما به مساحت ۵۰ میلیون هکتار که برابر ۵۰ هزار کیلومتر مربع در خاورمیانه می‌شود، خشک است. خشکی تالاب‌ها در فصل تابستان بسیار اهمیت دارد. به‌طور کل اگر هیچ‌گونه مرتعی وجود نداشته باشد و با کمبود آب روبه‌رو باشیم، مقدار گرمایی که از زمین بازتاب پیدا می‌کند، بسیار زیاد خواهد شد و درنتیجه می‌تواند اتمسفر را شدیدا گرم کند. این عوامل تاثیر بسیار زیادی در گرمای قسمت‌های غرب و جنوب غرب ایران داشته است.

اردکانی اضافه کرد: بخش وسیعی از مراتع و جنگل‌های ایران از بین رفته و اگر واقعا در مقابل جنگل‌زدایی و مرتع‌زدایی کاری می‌کردیم هیچ‌گاه چنین وضعیتی حاکم نمی‌شد. به همین دلیل، سریعا باید برای احیای تالاب‌ها و تخصیص حقابه‌ها اقدام کنیم. اگر تالاب‌ّها و منابع آبی کشورهای سوریه، عراق و ایران سیراب باشد، تاثیر زیادی در آب و هوای منطقه خواهد داشت.

مقابله منطقه‌ای با تغییر اقلیم

وی با اشاره به اینکه تغییر اقلیم جهانی بستگی به تغییر اقلیم منطقه‌ای دارد، گفت: اگر هر منطقه‌ای در جهان بتواند اقلیم خود را کنترل کند تمام مجموعه مناطق می‌توانند تغییر اقلیم جهانی را کنترل کنند. به‌عنوان مثال در کنفرانس‌های تغییر اقلیم سازمان ملل کشور پاکستان ادعا کرده بود هر سال یک میلیون درخت در مناطق خشک قرار می‌دهد که اگر این اتفاق بیفتد تاثیر بسزایی خواهد داشت. اما آیا اجرا می‌شود؟ آیا ایران در منطقه جنوب و جنوب‌غرب خود یا منطقه سیستان و بلوچستان می‌تواند مثلا درختکاری کنیم یا مرتع‌زایی کند؟

وی افزود: ما نیاز به اقدام عاجل برای این مسائل داریم اما تا کنون کار به خصوصی که بتواند تغییر مشخصی ایجاد کند انجام ندادیم. اگر چنین اقداماتی انجام شود، ممکن است حتی بارندگی مناطق ایران نیز بیشتر شود و گرد وغبار هم کاهش پیدا کند. در دهه ۴۰ شمسی نیز در ایران گردوغبار وجود داشت اما بسیار کمتر از چیزی بود که امروز وجود دارد. امروز پدیده گردوغبار تمام استان‌های غرب و جنوب غربی را در برگرفته است، چراکه منطقه خشک شده و درنتیجه کوچک‌ترین بادی می‌تواند خاک را بلند کند.

اردکانی گفت: سازمان‌های مربوطه مانند سازمان هواشناسی یا وزارت نیرو باید فکر اساسی برای مقابله با این شرایط انجام دهند. درست است این سازمان‌ها طرح‌های خود را می‌دهند اما ما نیاز به اقدامات مشخص و عملی داریم. باید توجه کنیم هر زمان شروع کنیم، دیر است اما اگر بتوانیم اقدامات لازم را انجام دهیم ۵ تا ۱۰ سال دیگر ممکن است بهره آن را ببینیم.

این کارشناس آب‌وهواشناسی اظهار کرد: در این میان، وظیفه‌ای هم بر دوش مردم است و باید از نظر مدیریت آب همکاری لازم را انجام دهند. منطقه ما روی کمربندی است که بارندگی در آن نسبت به دیگر نقاط جهان پایین است. اگر هم برای یک تا ۲ سال مثل سال ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ بارندگی‌ها موجب ترسالی می‌شود، یک امر موقتی است. اما از آن بارندگی‌ها نیز باید استفاده کرد و در مخازن انبار شود. اما این کار به‌طور واقعی انجام نمی‌شود.

اردکانی گفت: مردم باید مسئله کم‌آبی و خشکسالی را قبول کنند، آب را در فصل تابستان کمتر مصرف کرده و از هدررفتن آب جلوگیری کنند، چراکه منطقه ما یک منطقه خشک و نیمه‌خشک است و راهی جز این نداریم. کشورهای دیگر نیز تلاش می‌کنند خود را با گرمایش جهانی و شرایط به‌وجود آمده تطبیق و سازگار کنند. به‌طور مثال در کالیفرنیا میانگین بارندگی‌ها کاهش پیدا کرده اما دولت و مردم به سمت مدیریت مصرف آب حرکت کرده‌اند. در ایران هم مردم و هم دولت باید تلاش کنند با اقدامات لازم هم مقابل تغییر اقلیم و گرمایش زمین بایستیم و هم میزان تاب‌آوری و سازگاری را افزایش دهیم.

افزایش تدریجی دما

صادق ضیائیان، مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سازمان هواشناسی در گفت‌وگو با صمت بیان کرد: به استثنای افزایش دمای نیمه‌شرقی کشور که روند افزایشی داشته، پس از افزایش گرمای هوا در کشور در ابتدای هفته گذشته، یک فرآیند کاهش دما ایجاد شد.

انتظار داریم این هفته برای اکثر مناطق کشور یک روند نرم و تدریجی افزایش دما داشته باشیم که سطح وسیعی از کشور را دربر بگیرد. دلیل این افزایش دما بالاتر آمدن پرفشار جو حاره‌ای است که تقریبا بخش عمده‌ای از کشور را دربرمی‌گیرد و منجر می‌شود کم‌ فشار حرارتی از عرض‌های جنوبی کشور به سمت بالاتر حرکت و ضخامت تراز میانی جو در این بخش‌ها افزایش پیدا کند. وی اظهار کرد: انتظار داریم دمای هوای تابستان امسال نسبت به میانگین بلندمدت ۳۰ ساله افزایش داشته باشد. این دمای هوا به‌طور میانگین بین یک تا ۲ درجه خواهد بود اما در بخش‌های مختلف کشور متفاوت است. انتظار بر این است که بیشترین گرما در نیمه غربی کشور ایجاد شود.

وی تصریح کرد: بحث تاب‌آوری و سازگاری با تغییر اقلیم بحثی است که ابعاد گسترده‌ای از تغییر رفتارهای اجتماعی و فرهنگی جامعه گرفته تا اقدامات نهاد‌های اجرایی برای سازگاری با گرمایش هوا دارد. تغییر رفتارهای ما، از جمله استفاده بهینه از برق، مسائلی است که باید لحاظ کنیم. می‌دانیم که مصرف برق در کشور ما بیش از میانگین جهانی است و این مسئله ما را موظف می‌کند در کاهش مصرف برق صرفه‌جویی‌های لازم را انجام دهیم.

سخن پایانی

براساس پیش‌بینی کارشناسان هواشناسی انتظار می‌رود در تابستان امسال افزایش دما بیش از میانگین بلندمدت ۳۰ ساله باشد و دمای هوا یک تا ۲ درجه افزایش پیدا کند. با توجه به اینکه بسیاری از زیرساخت‌ها دچار فرسودگی شده‌اند، این افزایش دما می‌تواند منجر به ناکارآیی و تخریب بیشتر آنها شود. از سویی لازم است نهاد‌های مربوطه خود را برای مقابله با گرمایش هوا و ایجاد سازکارهای سازگاری آماده کنند. با این وجود در شرایطی که سیاست‌های توسعه به سمتی پیش می‌رود که حقابه طبیعت را دریغ می‌کند، چرخش وضعیت نیاز به اراده‌ای جدی و مازاد بر تصمیم‌گیری‌های کنونی دارد.