ایران سال‌هاست به‌عنوان یکی از بهترین کشورهای خاورمیانه در صادرات محصولات لبنی فعالیت می‌کند. موقعیت جغرافیایی و آب‌وهوایی ایران باعث شده صادرات لبنیات در این کشور، رونق بسیاری یافته و تولیدات لبنی ایران راهی بسیاری از کشورهای منطقه شود. در نشست اخیر مسکو نیز ایران برای صادرات لبنیات به روسیه اعلام آمادگی کرده و این در حالی است که این روزها به‌دلیل گرانی لبنیات، مصرف مواد لبنی به‌ویژه شیر در داخل کاهش چشمگیری داشته است. علیرضا پیمان‌پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت در سفر به مسکو و در حاشیه دومین روز همایش اقتصادی دریای خزر در دیدار با نمایندگان یکی از بزرگ‌ترین فروشگاه‌های زنجیره‌ای روسیه، از سازکارهای تامین اقلام موردنیاز روسیه به‌ویژه محصولات کشاورزی و لبنی سخن گفت.

پر کشیدن شیر از سفره‌ها

پس از مردمی‌سازی یارانه‌ها، قیمت هر کیلوگرم شیر خام از ۶ هزار و ۴۰۰ تومان به ۱۲ هزار تومان افزایش یافت. با توجه به 2 برابر شدن قیمت شیر، سبد خانوار در تامین مواد لبنی ضعیف‌تر شده است. سرانه مصرف شیر در کشور 90 کیلوگرم بود، اما پس از هدفمندی یارانه‌ها به 60 کیلو کاهش پیدا کرده است. این در حالی است که میانگین سرانه مصرف شیر در جهان 200 تا 220 کیلوگرم است و این شاخص در کشوری مانند هلند به 450 کیلوگرم هم می‌رسد. این سرانه براساس مجموعه مصرف لبنیات براساس واحد شیر است و صرفا مصرف خود شیر مدنظر نیست و شامل مصرف سایر فرآورده‌های لبنی هم می‌شود.

 از سوی دیگر، آمار گمرک حاکی از این مهم است که میزان صادرات محصولات لبنی بر پایه شیر در یک سال اخیر رشد کرده است. در واقع کاهش مصرف لبنیات در بازار داخلی، توسعه صادرات را به همراه آورده است.

صادرات لبنیات به روسیه؛ خوب یا بد؟

کامبیز میرکریمی، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه درباره صادرات محصولات لبنی به صمت گفت: ایران آمادگی لازم برای صادرات محصولات لبنی به روسیه را دارد. همچنین در فهرست کالاهای صادراتی ایران، بیشترین رشد صادرات در زمینه محصولات غذایی مربوط به محصولات لبنی است. این در حالی است که ما در سال‌های گذشته به پنجمین تامین‌کننده محصولات لبنی در روسیه تبدیل شده بودیم.

وی با اشاره به سهم اندک ایران در صادرات کالا به روسیه اظهار کرد: ایران در زمینه صادرات کالا به روسیه جایگاه بالایی ندارد و سهم بازار ما از این کشور، بسیار کم است. این در حالی است که ایران در زمینه لبنیات در حال کسب جایگاه خوبی در روسیه بود. به‌گفته برخی کارشناسان، صادرات مدیون یارانه‌های سنگین در زمینه کشاورزی است، اما از همین صادرات می‌توان ارزش‌افزوده خوبی برای کشور ایجاد کرد. با این وجود، صادرکنندگان علاقه خاصی به صادرات محصولات لبنی به روسیه نشان می‌دهند.

سختگیری‌های شدید

نایب‌رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه با توجه به چالش‌های موجود در مسیر صادرات، بیان کرد: چالش‌هایی در زمینه صادرات وجود دارد و تعرفه‌ها به سمت صفر رفته است. این موضوع نیز قابل پیش‌بینی بود که سختگیری غیرتعرفه‌ای روی حوزه‌های بهداشتی و مسائل استانداردی بیشتر شود. این اتفاق درباره تمام کشورهایی که با هم‌ پیمان تجارت آزاد امضا کرده‌اند، افتاده است.

وی درباره سختگیری‌های در حوزه رعایت موارد بهداشتی و استاندارد برای صادرات محصولات لبنی گفت: سختگیری‌های روسیه برای صادرات محصولات لبنی از ایران به این کشور، افزایش پیدا کرده است. از سویی، هیات‌هایی از روسیه برای بازدید از مراکز تولید شیر به علت دریافت زنجیره تامین اسناد و گواهی‌های لازم بهداشتی به ایران آمده‌اند. پیگیری مسائل بهداشتی و فنی در یک بخش واجب و بخش دیگری تا حدودی سختگیری است، اما با توجه به اینکه تعرفه صادرات بین ایران و روسیه در حال میل کردن به سمت صفر است، شرکت‌های ایرانی نیز باید مسائل بهداشتی و فنی را به‌خوبی رعایت کنند.

نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتر هستیم

میرکریمی درباره بسترهای حمل‌ونقل محصولات لبنی از ایران به روسیه، اظهار کرد: زیرساخت‌هایی برای صادرات محصولات لبنی از ایران به روسیه ایجاد شده، اما نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتری است. کالاهای فسادپذیر از طریق کامیون منتقل می‌شود، اما مسیر دریای خزر را نیز داریم که صادرات از این مسیر در نهایت برای صادرکننده ارزان‌تر تمام می‌شود؛ بنابراین برای این مسیر باید از کشتی‌های مجهز به یخچال استفاده شود.

وی درباره وضعیت ارسال محصولات غذایی با کامیون از ایران به روسیه و استفاده از ترانزیت جاده‌ای گفت: صادرات ایران به روسیه عمدتا در فصل زمستان انجام می‌شود.

 در این فصل‌ها، صف کامیون‌های ایرانی در گذرگاه‌ها مرزی بیشتر می‌شود و راه‌حل آن نیز افزایش تعداد پست‌های گمرکی است که در حال انجام است. در نتیجه شرکت‌های ایرانی خواستار افزایش تعداد پست‌های گمرکی هستند تا صف کامیون‌های ایرانی به روسیه برچیده شود.

مزیت‌های صادرات لبنیات به روسیه

نایب‌رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه با پیش‌بینی مثبت خود از صادرات محصولات لبنی به روسیه اظهار کرد: با توجه به موارد یادشده، چشم‌انداز خوبی برای صادرات محصولات لبنی به روسیه را شاهد خواهیم بود.

آنچه مشخص نیست، نرخ تمام‌شده محصولات لبنی ایران در داخل کشور است. اگر نرخ ارز ثابت باشد، اما در داخل کشور با افزایش نرخ نهاده روبه‌رو شویم، ممکن است مزیت‌های صادراتی را از دست دهیم. کشور در حال حرکت به سمت تک‌نرخی شدن ارز است و می‌توان نتیجه گرفت تولید یک محصول ‌به‌صرفه است یا خیر؟ یا اگر ‌به‌صرفه است این صادرات باید انجام شود یا خیر؟

تصمیمات یک‌شبه، ره‌صدساله را خراب می‌کند

محمدرضا بنی‌طبا، سخنگوی انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران درباره میزان تولید محصولات لبنی در کشور به صمت گفت: در بازار داخل هیچ کمبودی نیست و تولید لبنیات در داخل کشور بیش از نیاز است. این در حالی است که سرانه مصرف با توجه به افزایش قیمت‌ها کاهش داشته و زیر ۷۰ کیلوگرم در سال است.

وی درباره صادرات محصولات لبنی اظهار کرد: بازارهای صادراتی از قبل وجود داشته و نمی‌توان علت آن جبران کمبود مصرف داخلی دانست. معمولا حدود ۱۵ درصد تولیدات داخلی کشور، سهم بازار صادراتی است. همچنین در صنعت لبنیات قدرت رقابت کیفی و قیمتی داریم.

بخش خصوصی کاربلد

سخنگوی انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران با اشاره به اعلام آمادگی ایران برای صادرات لبنیات به روسیه اظهار کرد: چالش‌هایی در این مسیر وجود دارد که یکی از این چالش‌ها، تفاوت استانداردهای کشور روسیه با ایران است. در نتیجه به‌دلیل نبود هماهنگی نهاد‌های دولتی ایران و روسیه مانند صدور کد «ای‌آر»، ممیزی‌ها، استانداردها و نظارت بر مجوزهای ورود این فرآیند بسیار زمان‌بر و پرهزینه است. وی افزود: تمامی صادرکنندگان محصولات مرتبط با دامپزشکی باید کد IR دریافت کنند. در نتیجه دو کشور باید با یکدیگر در ارتباط باشند که معمولا طی کردن این مسیر دریافت کد یادشده با وقفه‌هایی همراه است. صدمه این وقفه‌ها معمولا اقتصاد بنگاه‌های فعال در حوزه‌های گوناگون از جمله صادرات را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. کمبود زیرساخت‌های حمل سرد نیز از دیگر چالش‌های این فرآیند است که با بسترسازی لازم در ترانزیت زمینی کالا قابل‌حل است.

 بنی‌طبا با اشاره به بازارسازی مناسب برای صادرات بهتر محصولات غذایی و به‌ویژه لبنیات، گفت: بخش خصوصی کار خود را بلد است و کشف بازارهای هدف توسط بنگاه‌ها برای تجارت بین‌المللی نیاز به بررسی بیشتری دارد. برخی شرکت‌ها در شرق آسیا و کشورهای عربی، ذائقه‌سنجی انجام داده و به صادرات می‌پردازند.

وی با بیان تاثیرات تحریم بر روند صادرات کشور اظهار کرد: بنگاهداران به مسئولیت‌های خود واقف و مهارت‌های بازاریابی و رقابت در سطح بین‌الملل را بلد هستند، اما عواملی که موجب عقب افتادن کشور از سایر رقبای خارجی می‌شود، در اختیار ما نیست. یکی از این عوامل، تحریم است. به‌دلیل وجود تحریم‌های ظالمانه، ما همیشه از رقبای خود چندین گام عقب‌تر هستیم.

عراق، مشتری ثابت لبنیات ایران

بنی‌طبا با توجه به از دست دادن برخی بازارها گفت: عمده محصولات لبنی ایران به عراق صادر می‌شود. از دست دادن برخی بازارها دلایل گوناگونی دارد. به‌عنوان مثال، عربستان یکی از بزرگ‌ترین کشورها در تولید محصولات لبنی است و ترکیه نیز تولید داخلی خوبی از محصولات لبنی دارد.

از سوی دیگر، بعضی کشورها مانند قطر که در گذشته با آنها مراودات تجاری داشتیم و اکنون کاهش یافته، حالا دیگر زنجیره محصولات خود را راه‌اندازی کرده و خودشان تولیدات خوبی دارند.

تصمیمات یک‌شبه و سردرگمی‌ها

سخنگوی انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران درباره مشکلات داخلی که در مسیر صادرات وجود دارد، اظهار کرد: علاوه بر تحریم‌ها، تصمیم‌گیری‌های یک‌شبه مانند ممنوعیت صادرات، بسیاری از این زحمات را از بین می‌برد. تصمیمات شتابزده در نهاد‌های داخلی به علت نوسانات و تحریم‌ها، موجب می‌شود بنگاه‌های داخلی بی‌پشتوانه بمانند. در نتیجه ممکن است به علت موارد یادشده بازار روسیه نیز از بین برود. در این میان، موضوع نگران‌کننده، تصمیمات ناگهانی داخلی است.

سخن پایانی

در حالی که لبنیات به‌دلیل قیمت‌های سرسام‌آور از سفره‌های مردم پر کشیده و مانند گوشت و مرغ در خانه از ما بهتران یافت می‌شود، بازار صادرات آن به تکاپو افتاده است. هنوز مدتی از صدور مجوز صادرات محصولات لبنی به چین نگذشته که خبر از آمادگی صادرات به روسیه به گوش می‌رسد.

 افزایش شدید نرخ لبنیات منجر به این شد که محصولاتی مانند شیر، دوغ و ماست که همواره یک پای ثابت سفره‌های ایرانی‌ها بودند، از سبد مصرف مردم حذف شوند و سرانه مصرف آنها به‌شدت کاهش یابد. از سوی دیگر، با پیشی‌گرفتن نرخ لبنیات از نوشابه، این نوشیدنی مضر جای خود را بیش از پیش بین مردم باز کرد و حالا حسابی بین جوانان جاخوش کرده است.

 باید منتظر ماند و دید آیا تولیدکنندگان به‌دنبال صادرات محصولات لبنی بدون تقاضا هستند؟