کارشناسان معتقدند پایین بودن ارزش ریال تصور استفاده از آن در معاملات جهانی را بسیار بعید می‌کند، اما حتی چین به عنوان یکی از اقتصادهای بزرگ جهان هم تا امروز نتوانسته پول ملی خود را به عنوان پول مرجع قرار دهد. به این ترتیب حتی اگر ایران بتواند بر اساس پول ملی یک کشور معاملات دوجانبه انجام دهد، برای معامله با کشور دیگر متحمل هزینه تبدیل این پول ملی به آن پول ملی خواهد بود.

نقطه عطفی برای ارتقای روابط با کشور همسایه

رئیس‌جمهوری در بازگشت از سفر دو روزه به روسیه در گفت‌وگو با خبرنگاران درباره دستاوردهای این سفر ابراز امیدواری کرد که سفر به روسیه نقطه عطفی برای ارتقای روابط با کشور دوست و همسایه روسیه باشد و مجموعه این روابط به ارتقای سطح امنیت در منطقه و رفع بحران‌های منطقه‌ای و جهانی کمک کند. وی در ادامه صحبت‌های خود بیان کرد دو کشور می‌توانند در جهت شکست سلطه دلار بر روابط پولی و بانکی گام بردارند و مبادلات خود را با پول ملی انجام دهند.

 سناریوی کاهش سلطه دلار در معاملات جهانی پیش از این و در دولت‌های گذشته نیز عنوان شده و در مراوده با برخی کشورها مانند چین،روسیه و کشورهای منطقه، تبادل با پول ملی هر کشور در دستور کار قرار گرفت.

محمدرضا سبزعلیپور، رئیس مرکز تجارت جهانی ایرانی، در گفت‌وگو با صمت اظهارکرد: دلار ارز مرجع معاملات جهانی است و کنار گذاشتن آن به این سادگی نیست. ایران نیز از قاعده روابط تجاری بین‌الملل مستثنا نبوده و بسیاری از مبادلات تجاری خود را با این ارز انجام می‌دهد. نمی‌توان به صورت دستوری دست از دلار کشید و به جایگاه آن در جهان بی‌توجه بود. وی افزود: اگر ایران بخواهد دلار را از مبادلات پولی و مالی حذف کند چه ارزی را جایگزین آن می‌کند؟ آیا خلا به جا مانده از نقش دلار را روبل روسیه پر خواهد کرد؟ شاید بتوان از روبل روسیه در مبادلات دو جانبه استفاده کرد اما اگر ایران بخواهد با جهان مبادلات تجاری داشته باشد، روبل روسیه برای مبادلات جهانی مورد پذیرش سایر کشورها نخواهد بود. 

صمت سبزعلیپور گفت: حتی اگر قرار است در این فرآیند، ریال نقشی بازی کند، کشورهای دیگر باید آن را به عنوان یک پول قدرتمند قبول داشته باشند. درصورتی که ریال به خصوص در سال‌های اخیر با افت ارزش مواجه بوده است. پس اگر بنا بر کنار گذاشتن دلار به عنوان ارز مرجع معاملات جهانی است، ایران باید معاملات خود را از طریق پول کشورهای دیگر انجام دهد. اما در این صورت هم کشورهای دیگر پذیرای ارز کشور ثالث نخواهند بود. طبیعتا نمی‌توان به کشورهای دیگر دیکته کرد که ما می‌خواهیم با شما معامله‌ای داشته باشیم و شما باید این کالا را با پولی غیر از دلار به ما بدهید. صحبت از کنار گذاشتن دلار یک بحث است و اجرایی شدن این برنامه یک بحث دیگر است.

برنامه‌ای که هرگز اجرایی نشد

به گفته این کارشناس اقتصاد در طی سالیان گذشته مقابله با سلطه دلار مورد بحث روسای جمهور و مقامات ذی‌ربط بوده است اما تا امروز هیچ دولتی نتوانسته این بحث را از بالقوگی به بالفعل شدن تبدیل کند. این فرآیند تنها زمانی قابلیت اجرا دارد که بسیاری از کشورهای جهان، ارز جایگزین دلار را برای مبادلات اقتصادی قبول داشته باشند. وی افزود: امروز حتی در دورافتاده‌ترین نقاط دنیا دلار به عنوان ارز مرجع و معتبر مورد استفاده قرار می‌گیرد. همین طور یورو در یک قاره، پول معاملاتی محسوب می‌شود و کشورهای دیگر هم این ارز را به عنوان یک ارز معتبر قبول دارند. اما تا امروز در هیچ جای دنیا شاهد آن نبودیم که معاملات با روبل انجام شود، مگر اینکه خود کشور روسیه با کشور دیگری معامله دو جانبه داشته باشد. 

رئیس مرکز تجارت جهانی ایرانی گفت: ممکن است مثلا از طرف سازمان شانگهای بانکی ایجاد و پول جدیدی خلق شود و یا کشورهای چین، هند، روسیه، بانکی تشکیل دهند و در نهایت پول قدرتمندی مورد استفاده همه این کشورها قرار بگیرد. با این حال این پول جدید باعث از میدان خارج کردن دلار نمی‌شود، بلکه می‌تواند در کنار یورو و دلار در معاملات بین‌المللی مورد استفاده قرار گیرد.

در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست

سبزعلیپور گفت: کم‌رنگ کردن نقش دلار در معاملات بین‌المللی ایران در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست و نمی‌تواند به طور کلی حذف شود. شاید بشود ارزهای دیگری را هم در معاملات مورد استفاده قرار داد اما نمی‌توان گفت دیگر با دلار معامله نمی‌کنیم. در این صورت درهای بسیاری از کشورها برای معاملات تجاری به روی ایران بسته خواهدشد. وی با تاکید بر اینکه اقتصاد ایران نمی‌تواند چنین حصاری به دور خود بکشد گفت: ایران زمانی می‌تواند چنین کاری کند که خود یک قدرت برتر اقتصادی باشد. درحال‌حاضر ایران یک کشور وابسته است و بسیاری از مسائل خود را باید با کشورهای دیگر حل و فصل کند.

ارزش‌گذاری نفت با دلار است

سبزعلیپور با بیان اینکه ارزش‌گذاری نفت با دلار است نیز گفت: از طرفی صادرات نفتی ایران تنها به چین خلاصه نمی‌شود که بتوان به یوان‌چین برای مبادلات بسنده کرد. به خصوص اینکه در گذشته ایران به ژاپن، کره و کشورهای غربی‌ نفت می‌فروخته و انتظار می‌رود با رفع تحریم، صادرات نفتی به این کشورها ادامه یابد. این کشورها هرگز غیر از دلار با ارز دیگری معاملات نفتی نخواهند داشت. وی افزود: کشوری قدرتمند است که خزانه بانک مرکزی آن مملو از ارزهای قدرتمند جهانی بوده و سبد ارزی متنوعی داشته باشد. آیا ارزهای قدرتمند جهان روبل و یوان یا روپیه است؟ خیر. ارزهای قدرتمند جهان دلار و بعد از آن یورو است. پس اگر ایران می‌خواهد کشور قدرتمندی بوده و پول با پشتوانه داشته باشد باید خزانه آن پر از ارزهای معتبر باشد. در غیر این صورت سطح سرانه ملی ایران رشد چشمگیری نخواهد داشت، رفاه جامعه بیشتر نخواهد شد و نمی‌توان با دنیا ارتباط اقتصادی درستی داشت. 

با توجه به تمام موارد یاد شده، کنار گذاشتن دلار در مبادلات بین المللی کار معقولی نیست و مشتری‌های نفتی ایران را هم به سمت کشورهای دیگر نفتی سوق داده و رقبای ایران را ثروتمندتر خواهدکرد.

مزایا و معایب کنار گذاشتن دلار از مبادلات 

صمت آلبرت بغزیان، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با صمت درباره کنار گذاشتن دلار در معاملات اقتصادی ایران گفت: ایران کشوری است که تحت تحریم‌های همه‌جانبه قرار گرفته و دلارهای فروش نفت نیز به کشور بازنمی‌گردد. در این فرآیند برای دریافت ارز نفت صادراتی برخی از کشورها با تهاتر کالا بدهی خود را می‌پردازند.

 به عنوان نمونه ایران به چین نفت و آن کشور هم به ایران خودرو می‌فروشد. این کارشناس اقتصاد ضمن بیان این مطلب افزود: در این فرآیند دوطرف موافق دریافت بدهی با پول ملی طرف معامله هستند. بنابراین به عنوان نمونه چین به ایران یوان می‌دهد اما وقتی ایران می‌خواهد با کره جنوبی معامله داشته باشد کره جنوبی یوان قبول نمی‌کند. به این شکل این مسیر برای ایران پیچیده و هزینه‌بر می‌شود. 

وی در پاسخ به این سئوال که چرا دولت می‌خواهد نقش دلار را در روابط اقتصادی بین‌المللی خود کمرنگ کند، گفت: تحریم‌ها انتقال پول را برای ایران دچار مشکل کرده است. ایران برای اینکه نقش دلار را کمرنگ کند از پول ملی کشورهای طرف معامله استفاده می‌کند. به این صورت ایران تحریم را دور می‌زند و معامله خود را انجام می‌دهد.

بغزیان تصریح کرد: تنها پولی که پس از جنگ جهانی دوم به صورت یک پول بین‌المللی مورد قبول جهان قرار گرفت دلار بود و دلیل اینکه امروز ارزش‌گذاری نفت بر اساس دلار می‌باشد از همین جهت است. دلیل مقبولیت دلار امریکا این بود که حاضر شد حجم پول مورد نیاز معاملات جهانی را تامین کند. 

این کارشناس اقتصاد گفت: درمجموع فایده کنار گذاشتن دلار برای ایران این است که ایران می‌تواند با استفاده از پول ملی کشور طرف مقابل تحریم‌ها را دور بزند و معاملات خود را انجام دهد. 

اما در مقابل از معایب کمرنگ شدن نقش دلار در روابط اقتصادی ایران نمی‌توان گذشت. به عنوان نمونه ارزی مانند یوان یا روپیه‌ای که ایران از کشور طرف معامله می‌گیرد پرقدرت نیست. همچنین ارزش برابری ارز کشور ثالث نسبت دلار دائم در نوسان است و تبدیل این ارز برای ایران هزینه بر خواهد بود.

سخن پایانی

ایران چند سالی است زمینه حذف دلار در معاملات بین‌المللی آغاز کرده است، اقدامی بسیار مطلوب و ارزنده که از دید کارشناسان با جدی گرفتن این موضوع و تلاش مجدانه برای به سرانجام رساندن قراردادهای در قالب پیمان دوجانبه و حتی چند جانبه پولی،سرآغازی برای عدم‌وابستگی به دلار و به پایین کشاندن این ارز در معاملات بین‌المللی خواهدبود.

اما بسیاری از کارشناسان بر این باورند که به دلیل اقتدار دلار امریکا در روابط اقتصاد بین‌الملل، کنار گذاشتن آن امکان‌پذیر نیست و حتی اگر پول مرجع جدیدی خلق شود صرفا می‌تواند در کنار دلار و یورو مورد استفاده قرار بگیرد. به علاوه اینکه هزینه تبدیل ارز کشور ثالث بالا بوده و ارزش‌گذاری نفت نیز بر اساس دلار است. با این حال معامله بر پایه پول ملی کشورها راهی موثر برای دور زدن تحریم به شمار می‌رود.