به گفته کارشناسان، باطله‌ها و ضایعات مواد معدنی معمولا علاوه برداشتن درصدی از ماده معدنی غالب، از مواد معدنی با ارزش دیگری نیز برخوردار هستند که استحصال دوباره آنها می‌تواند ارزش افزوده‌ای را برای بهره‌برداران معدنی ایجاد کند. بنابراین حمایت و ایجاد مراکز فرآوری پیشرفته و ایجاد ارزش افزوده مواد معدنی و باطله‌ها و تبدیل آنها به فرآورده‌های مورد نیاز دیگر بخش‌های اقتصادی، از راهکارهای مناسب در راستای فرآوری باطله‌ها در کشور ما است. در گزارش امروز صمت نگاهی داریم به آخرین تلاش‌های انجام گرفته در زمینه بهره‌برداری از این گنجینه ارزشمند و در دسترس.

مالچ معدنی راهکار کنترل ریزگردها

رئیس جهاد دانشگاهی مهم‌ترین مزیت‌های دستیابی پژوهشگران جهاد دانشگاهی سمنان به فرمولاسیون مالچ معدنی را استفاده از آن در کنترل ریزگردها و صرفه اقتصادی آن اعلام کرد. به گزارش ایسنا، دکتر حسن مسلمی نائینی در این باره اظهار کرد: در پی گسترش پدیده ریزگرد طی سالیان اخیر در کشور و حتی خاورمیانه، مسئولان و پژوهشگران کشور راهکارهای مختلفی را برای جلوگیری از این بحران بررسی کرده‌اند که در این میان پژوهشگران جهاددانشگاهی موفق به کسب دانش فنی تولید فرمولاسیون مالچ معدنی شدند. وی با بیان اینکه از علل اصلی به وجود آمدن ریزگردها سدسازی بی‌رویه، خشک شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها و فرسایش خاک است، تصریح کرد: یکی از روش‌های اصلی تثبیت خاک در مناطق بیابانی استفاده از روش مالچ‌پاشی (عمدتا مالچ نفتی) است.

نقاط قوت و ضعف

مالچ نفتی مایعی غلیظ و سیاه است که بر اساس چسباندن اجزای خاک توسط مواد نفتی نظیر قیر عمل می‌کند. این نوع مالچ دارای مضرات فراوانی است، به طور مثال پس از مالچ پاشی سطح خاک سیاه شده که خود سبب افزایش ضریب جذب حرارتی می‌شود و پس از اجرای آن کسی نمی‌تواند روی آن تردد کند و چنانچه مالچ پاشی در کنار مناطق روستایی انجام شود، جلوی عبور انسان و دام‌ها را می‌گیرد، از نفوذ آب‌های سطحی به داخل زمین و خاک جلوگیری می‌کند و اثربخشی آن پس از سه یا چهار سال از بین می‌رود و خود نیز تبدیل به ریزگردی می‌شود که سرطان‌زا است. رئیس جهاد دانشگاهی تصریح کرد: با توجه به موارد مذکور، پژوهشگران جهاددانشگاهی سمنان در پی فرموله کردن و تولید مالچ طبیعی و زیست سازگار با محیط‌زیست برآمدند که علی رغم اثربخشی بالا، مضرات مالچ نفتی را نداشته باشد. لذا مرکز خدمات تخصصی زمین‌شناسی و معدن جهاد دانشگاهی سمنان موفق به دستیابی به فرمولاسیون ویژه و تولید نیمه‌صنعتی مالچ معدنی شد که مواد تشکیل‌دهنده آن همگی طبیعی هستند و با توجه به ظرفیت‌های معدنی شهر سمنان انتخاب شده‌اند.

تولیدی به‌صرفه

وی در خصوص مهم‌ترین خصوصیات مالچ معدنی، بیان کرد: مالچ معدنی یک محلول آبی خنثی، شامل نمک‌های عناصر کلسیم و منیزیم است که قابلیت جذب رطوبت بسیار بالایی دارد. به طوری که در شب رطوبت محیط را جذب کرده و در طول روز سطح خاک را مرطوب نگاه می‌دارد و از بروز گرد و غبار جلوگیری می‌کند (این محلول از واکنش سنگ معدنی دولومیت با HCl حاصل می‌شود). رئیس جهاد دانشگاهی مزایای این محصول را عدم استفاده از ترکیبات و مشتقات نفتی و روغنی در آن دانست و گفت: مالچ معدنی سبب جلوگیری از آلوده شدن خاک می‌شود و همچنین از نظر نرخ بسیار مقرون به صرفه است. مسلمی نائینی یادآور شد: از آنجا که پوشش گیاهی مناطق بیابان مقاوم به شوری است، این ماده آسیبی به پوشش گیاهی وارد نمی‌کند و افزودنی‌های دیگری که در فرمولاسیون این ترکیب وجود دارد، باعث اصلاح خاک و بهبود شرایط رشد گیاه می‌شود. نحوه اجرای این محصول نیز مشابه مالچ نفتی بوده و حتی با توجه به ویسکوزیته کمتر اجرای آن راحت‌تر از مالچ نفتی است.

وی در رابطه با ویژگی‌ها و اجزای تشکیل‌دهنده مالچ معدنی تولید شده توسط جهاد دانشگاهی سمنان، اظهار کرد: این محصول حاوی نمک‌های جاذب و نگهدارنده رطوبت، هیدروژل‌های آلی جهت افزایش چسبندگی بین اجزای خاک، مواد معدنی و سوپر جاذب و عاری از عناصر سنگین و سمی، عدم استفاده از ترکیبات و مشتقات نفتی و روغنی، مناسب برای پوشش‌های گیاهی بیابانی، قابلیت اجرای آسان، آب، نرخ مناسب و قابل استفاده بودن در بیابان‌ها، جاده‌های خاکی، مسیرهای معادن و روستاها، پیست‌های سوارکاری، موتورسواری، اتومبیلرانی و... از جمله ویژگی‌های این محصول است.بر اساس اعلام رئیس جهاد دانشگاهی با ثبت اختراع، دانش فنی فرمولاسیون تولید مالچ معدنی توسط جهادگران جهاددانشگاهی در سمنان به‌دست آمده و نمونه اولیه محصول ساخته شده است که با حمایت‌ها، مخصوصا در وزارت کشور می‌تواند به تولید انبوه برسد.

فرآوری باطله‌ها، با طرح‌های نوآورانه

مدیرعامل شرکت معدنی و صنعتی چادرملو گفت: با توجه به کاهش ذخایر معدنی، باید با استفاده از طرح‌های نوآورانه، به سمت فرآوری معادن جدید –که همان باطله‌هاست- پیش رویم. به گزارش معدن‌نامه، امیر طاهرزاده در همایش نخستین رویداد ملی صنعت دانش‌بنیان با بیان این مطلب گفت: با توجه به سرعت جهانی شدن و رقابت‌پذیری در صنعت فولاد، افزایش بهره‌وری و بهبود عملکرد این صنعت مهم شده که تنها از طریق اقتصاد دانش‌بنیان و دانش محور امکان‌پذیر است. وی افزود: در این میان، یکی از سیاست‌های کشور، توسعه اقتصاد غیرنفتی است و بخش معدن و صنایع معدنی می‌تواند در این زمینه نقش مطلوبی ایفا کند.

تمرکز بر اقتصاد چرخشی

مدیرعامل شرکت معدنی و صنعتی چادرملو با اشاره به تدوین ۱۸ استراتژی در این شرکت، گفت: ۴ استراتژی با موضوع نوآوری و همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان در ارتباط است که موضوعاتی همچون بومی سازی، حرکت به سمت هوشمندسازی، کسب و کار دانش‌بنیان و توسعه زیست‌بوم فناورانه در اولویت است.

وی ادامه داد: این شرکت در سال گذشته، حدود ۸۰۰ قطعه را بومی‌سازی کرد که حاصل آن، میزان صرفه جویی ارزی را از ۱۶ میلیون یورو در سال ۱۴۰۰ را به ۲۵ میلیون یورو رساندیم. طاهرزاده با اشاره به ۲ اقدام مهم این شرکت اعلام کرد: با تاسیس مرکز نوآوری چادرملو (نوچاد) و فراخوان جذب ایده، ۳۰ ایده به دستمان رسیده که ۱۱ طرح به عنوان طرح‌های اصلی اعلام کردیم و انتظار داریم شرکت‌های دانش‌بنیان بیایند تا از آنها در در اقتصاد چرخشی، اقدام به بازیافت باطله‌ها و بهبود فرآیند فولادسازی برای رقابت‌پذیری حمایت کنیم.

وی افزود: مهم‌ترین طرح در حال تدوین این شرکت، تدوین نقشه‌راه هوشمندی شاخص‌های عملکرد زنجیره معدن است که در آن گلوگاه‌های این بخش را شناسایی می‌کنند تا بتوان فناوری نسل ۴ را پیاده‌سازی کرد تا بتوانیم در جامعه بین‌المللی فضای رقابتی داشته باشیم.

سخن پایانی

معادن و صنایع معدنی، از پویاترین بخش‌های صنعتی در جهان به شمار می‌روند و بنابراین می‌توانند بخش مهمی از طرح‌های توسعه ملی باشند و سهم قابل ملاحظه‌ای را در اقتصاد کشورها به ویژه کشور ایران ایفا کنند.

حجم زیاد باطله‌های فرآوری معادن و همچنین آلاینده‌های موجود در آن به دلیل ورود آنها از طریق خاک، باد، آب‌های سطحی و زیرزمینی به چرخه مواد غذایی مصرفی انسان و سایر جانداران صدمات جبران‌ناپذیری را به همراه دارد. از این‌رو مدیریت باطله‌های فرآوری معادن اهمیت ویژه‌ای دارد.یکی دیگر از مزایای توجه به مدیریت باطله‌ها جبران کاهش ذخایر و عیار معادن است. در چنین شرایطی باطله‌ها حکم طلا یافته‌اند و استفاده دوباره از آنها روز به روز در حال افزایش است چراکه حاوی برخی مواد معدنی با ارزشی هستند که با بازیافت آنها می‌توان ضمن بکارگیری در صنایع مختلف، از انباشت آنها در محیط‌زیست جلوگیری کرد.