تدوین طرح جامع صنعت سرب و روی کشور با چشم‌انداز افق ۱۴۲۰ که از اوایل سال ۹۷ با مدیریت سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران وارد دستور کار فعالان بخش خصوصی شده بود، دوباره در سال ۱۴۰۰ مورد بازبینی قرار گرفت. در این برنامه برای کمی سازی اهداف کلان صنعت سرب و روی برای افق سال ۱۴۲۰، اطلاعات و داده‌های مربوط به نرم‌های جهانی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت و با در نظر گرفتن مقادیر متوسط مصرف سرانه و همچنین نسبت ذخایر به استخراج جهانی، افزایش ۳ برابری تولید روی در افق سال ۱۴۲۰، هدف‌گذاری شد. به‌گونه‌ای که تولید شمش روی از حدود ۲۰۰ هزار تن فعلی به بیش از ۶۰۰ هزار تن در افق چشم‌انداز افزایش یابد. این در حالی است که ایران با در اختیار داشتن بخش بزرگی از منابع سرب و روی جهان (حدود ۵ درصد) به ترتیب در رتبه هفتم و ششم منابع این دو فلز ارزشمند قرار دارد و به این سبب دارای مزیت رقابتی درزمینه تولید محصولات پایین‌دستی صنعت سرب و روی است که ازجمله می‌توان به صنایع گالوانیزه، محصولات برنجی، انواع باتری، لوازم‌خانگی، صنعت ساختمان و... اشاره کرد.

آمار چه می‌گوید؟

بر اساس نتایج آماری برگرفته از بانک اطلاعات معادن و صنایع معدنی که توسط شرکت مهندسی کوشا معدن گردآوری‌شده و داده‌های مربوط به سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، وزارت صمت، سازمان نظام مهندسی معدن و بازدیدهای میدانی به‌عمل‌آمده، ۹۲ معدن سرب و روی با ذخیره مجموع در حدود ۲۲۰ میلیون تن ماده معدنی در کشور شناسایی‌شده است. تاکنون ۶۰۰ اندیس و معدن شدادی سرب و روی نیز در کشور شناسایی‌شده است. بر پایه بررسی‌های انجام‌شده، ایران دارای پتانسیل‌های خوبی در حوزه اکتشاف سرب و روی است که حدود ۸۱‌ درصد ذخایر قطعی در استان یزد و در معدن مهدی‌آباد متمرکز شده است.۸۷  معدن از ۹۲ معدن موجود ذخیره‌ای کمتر از ۵ میلیون تن دارند ازاین‌رو تعداد و نسبت معادن کوچک موجود در ایران به‌کل معادن زیاد است و به‌جز چند مورد معدن بزرگ ایران بقیه در مقیاس معادن کوچک طبقه‌بندی می‌شوند. حدود ۳۰‌ درصد از استخراج معادن سرب و روی کشور از نوع اکسیدی و ۷۰ درصد از آن از نوع سولفیدی هستند. بیشترین استخراج ماده معدنی سرب و روی کشور در حال حاضر مربوط به استان‌های زنجان، اصفهان و فارس است.

سهم ۲ درصدی ایران در تولید سالانه روی

تولید سالانه فلز محتوی روی (اولیه و ثانویه) جهان سالانه ۱۳.۲ میلیون تن است که حدود ۲ درصد از این میزان در کشور ما تولید می‌شود. این در حالی است که تاکنون از همه ظرفیت‌های موجود در این صنعت استفاده‌نشده است. دراین‌باره می‌توان به دلایلی نظیر کمبود ماده معدنی، کاهش عیار خوراک ورودی کارخانه‌ها و عدم توسعه صنعت بازیافت اشاره کرد. ازآنجاکه برنامه راهبردی حاضر به تصمیم سازی در بخش‌های معدن و صنایع معدنی صنعت سرب و روی ایران می‌پردازد، باید هر دو طرف عرضه و تقاضا در بخش‌های مختلف صنعت موردتوجه قرار گیرد. مواردی ازجمله عدم توجه به امر اکتشاف، پایین بودن نسبت استخراج ماده معدنی به ذخایر، ایجاد ظرفیت‌های مازاد فرآوری بدون توجه به نحوه تامین ماده اولیه و عدم توسعه کمی و کیفی ظرفیت‌های صنایع پایین‌دستی ازجمله دلایل توسعه نامتوازن زنجیره تولید صنعت سرب و روی به‌حساب می‌آید. نباید این موضوع را نادیده گرفت که با مقایسه مصارف آب، برق و سوخت واحدهای تولید شمش روی ایران و جهان، میزان مصرف برق حدود ۲۴ درصد، مصرف آب حدود ۲۹ درصد و مصرف سوخت حدود ۱۳ درصد در ایران بیش از استاندارد جهانی است. ازنظر اتکا به منابع معدنی، عمده صنایع روی جهان متکی بر منابع سولفوره توسعه‌یافته‌اند، درحالی‌که صنعت روی ایران با اتکا به منابع اکسیده و کربناته گسترش یافته است. میانگین عیار خوراک ورودی به کارخانه‌های فرآوری روی در ایران حدودا ۶ درصد مدنظر است. فرآیند فلوتاسیون موجود در صنعت روی ایران، کنسانتره با عیار بیش از ۳۰‌ درصد و با راندمان ۷۵ درصد تولید می‌کند. توجه به نتایج دریافتی از کارخانه‌های تولیدکننده شمش روی در ایران، میانگین عیار خاک ورودی به این کارخانه‌ها (با احتساب عیار خاک وارداتی) حدودا ۱۵‌ درصد در نظر گرفته‌شده است (مطابق بانک اطلاعاتی کارخانه‌های تولیدکننده شمش روی) همچنین راندمان فرآیند لیچینگ مستقیم کانسنگ اکسیدی در ایران حدودا ۷۰ درصد است. هزینه‌های مربوط به خرید خاک حدودا ۵۷‌ درصد هزینه‌های تولید بوده و علاوه بر قیمت خرید خاک، هزینه‌های مواد مصرفی تقریبا ۳۰‌ درصد قیمت تمام‌شده را شامل می‌شود که بخش مهمی از قیمت تمام‌شده محصول وابسته به مواد مصرفی ازجمله اسیدسولفوریک است. بنابراین هر تن شمش تولیدی، بیشترین حساسیت مربوط به خرید خاک و هزینه خرید مواد مصرفی با کاهش اندکی در قیمت این اقلام، تاثیر معناداری در کاهش قیمت تمام‌شده محصول تولیدی دارد.

صنعتی کم‌مصرف و پربازده

مدیر مجتمع معدنی سرب و روی مهدی‌آباد و مجری طرح جامع سرب و روی کشور گفت: سرب و روی، صنعتی کم مصرف و پربازده درزمینه زیرساخت‌ها و فرصتی برای توسعه و سرمایه‌گذاری در این صنعت است. به گزارش روابط عمومی ایمیدرو، حمیدرضا حمایت گفت: توجه به تأمین خوراک کارخانجات سرب و روی و ایجاد استراتژی بلندمدت درزمینه اکتشافات، از ضروری‌ترین موارد صنعت سرب و روی کشور است. درحالی‌که 5 درصد از ذخایر سرب و روی دنیا در ایران قرار دارد، سهم کشورمان از تولید جهانی شمش سرب و روی حدود ۱.۵ درصد برآورد شده است. وی ادامه داد: در خصوص ظرفیت خالی کارخانه‌های سرب و روی کشور در بخش‌های تولید شمش و کنسانتره، مواردی همچون کمبود مواد اولیه، کاهش عیار خوراک ورودی به کارخانجات، حجم پایین عملیات استخراجی کشور به نسبت میزان ذخایر و عدم توسعه و تکمیل چرخه بازیافت به‌عنوان دلایل اصلی شناخته‌شده است. حمایت خاطرنشان کرد: تامین خوراک کارخانجات سرب و روی کشور، اصلی‌ترین چالش این صنعت و از مهم‌ترین راهکارهای عبور از آن، توجه ویژه به اکتشافات سرب و روی، افزایش میزان استخراج و واردات، جلوگیری از صادرات کنسانتره و توسعه صنعت بازیافت است.

میزان انرژی مصرفی در چشم‌انداز ۲۰ ساله

مجری طرح جامع سرب و روی با اشاره به وضعیت زیرساخت‌های آب، برق و گاز در صنعت سرب و روی، اذعان کرد: اکنون کل برق مصرفی کشور، سالانه حدود ۳۰۵ هزار میلیون کیلووات ساعت و سهم صنایع از کل، ۳۵ درصد آن و مصرف برق صنایع سرب و روی کشور، ۱۰۰۰ میلیون کیلووات ساعت و حدود یک درصد از سهم برق مصرفی در صنایع کشور است.

وی افزود: کل نیاز برق مصرفی در صنایع سرب و روی در افق چشم‌انداز، سالانه ۳۰۰۰ میلیون کیلووات ساعت برآورد شده است. همچنین، میزان منابع آب و گاز موردنیاز به‌منظور رسیدن به اهداف ۲۰ ساله صنعت سرب و روی شامل ۷.۲ میلیون مترمکعب آب و ۹۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی است.

سخن پایانی

به دلیل جایگاه ایران ازنظر پتانسیل بالای سرب و روی، تدوین برنامه راهبردی توسعه صنعت سرب و روی کشور امری ضروری است. در این برنامه باید به موضوعاتی ازجمله مدیریت پسماند، تولید محصولات باقیمت تمام‌شده کمتر، رقابت‌پذیرتر و قابل‌عرضه در بازارهای بین‌المللی، تولید محصولات نهایی زنجیره تولید بخش سرب و روی باهدف ایجاد و افزایش ارزش‌افزوده، جلوگیری از خام‌فروشی محصولات تولیدی در صنایع معدنی، تولید محصولات با کاربری خاص داخلی و جهانی و صنایع «های تک» موردتوجه قرار گیرد. از طرفی ایجاد ظرفیت‌های جدید این صنعت نظیر طرح‌های توسعه‌ای معدن سرب و روی مهدی‌آباد، لزوم تدوین طرحی جامع با در نظر گرفتن همه جوانب و تبعات فنی، اقتصادی، زیرساختی، اجتماعی و زیست‌محیطی این ضرورت را آشکار می‌سازد. همچنین توسعه گسترده زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای و نیز نیروگاه‌های برق در کشور، سبب شده است که توسعه واحدهای فرآوری در بسیاری از بخش‌های کشور به‌جز مناطق مرکزی ایران که با مشکل کمبود آب روبه‌رو هستند، به‌آسانی فراهم شود.