ایران از ظرفیت‌های غنی معدنی برخوردار است، در سال‌های گذشته همواره درباره استفاده حداکثری از ظرفیت‌های معدنی در روند رشد و توسعه صنعتی و اقتصادی سخن به میان آمده است. اما هیچ اقدام سازنده‌ای برای بهره‌مندی از این ظرفیت‌ها اجرایی نشده است. در چنین شرایطی شاهد اجرای فعالیت‌های موثر از سوی کشورهای همسایه برای بهبود بهره‌مندی از ظرفیت‌های معدنی بوده‌ایم. این دست اقدامات در حالی انجام می‌شوند که پتانسیل‌های طبیعی ایران به‌مراتب بیشتر هستند، اما مسیر جذب سرمایه خارجی به معادن ایران، در عمل متوقف ‌شده است و آینده این دست فعالیت‌ها را با تهدید و اماواگر جدی روبه‌رو می‌کند.در دهه ۹۰ به‌‌ویژه بعد از تحریم‌های خارجی یک‌جانبه در دوره اول و دوره دوم طی این دهه، شرایط برای حضور بین‌المللی اقتصاد ایران با محدودیت مواجه شد و عملا تحریم‌ها، مجراهای مالی و سرمایه‌گذاری را در اقتصاد ایران نشانه گرفتند که این محدودیت‌های خارجی با برخی سیاست‌های غلط داخلی در حوزه صنعت و معدن همراه شد، به‌طوری‌که حتی بسیاری از کارشناسان برای این سیاست‌ها از واژه خود تحریمی در عرصه داخلی استفاده می‌کردند. سیاست‌هایی تحدیدکننده‌ای که غالبا از سال ۹۷ شروع شد و تا هم‌اکنون هم به شکل‌های مختلف  ادامه دارد. سیاست‌های مربوط به وضع عوارض صادراتی، پیمان‌سپاری ارزی، سیاست قیمت‌گذاری و نرخ تثبیتی ارز، حقوق دولتی و حق انتفاع معادن و... تنها برخی از این نوع سیاست‌ها طی چند سال اخیر بوده است.

راهکار خروج از رکود چیست؟

به گزارش اقتصادآنلاین، در این میان، حتی حضور در رویدادهای مهم بین‌المللی و همین‌طور میزبانی از شرکت‌های معتبر خارجی در قالب همایش‌ها و سمینارهای بزرگ در ابعاد وسیع می‌تواند راهی برای خروج بخش معدن و صنایع معدنی ایران از رکود عمیق فعلی باشد. به اعتقاد کارشناسان راهکار این امر مهم، در وهله اول رفع تحریم‌های خارجی و رفع قوانین و مقررات زائد و مزاحم در عرصه داخلی است.

در سال‌های اخیر کشورهای همسایه و منطقه، برنامه‌های توسعه‌ای گسترده‌ای را برای توسعه بخش معدن و فولاد خود در پیش‌گرفته‌اند و این در حالی است که غالب این کشورها، ظرفیت و ذخایر چندان قابل‌توجهی در حوزه معدن و صنایع معدنی ندارند؛ اما از مسیر جذب سرمایه‌های خارجی و حضور شرکت‌های بزرگ دنیا، در حال اجرای طرح‌های توسعه‌ای هستند.

 موانع جذب سرمایه به معادن

حالا اما بخش معدن ایران، به‌عنوان یکی از بخش‌های پیشران اقتصاد به دلیل فشارها و محدودیت‌های داخلی و خارجی نتوانسته به سمت جذب سرمایه حرکت کند و با شرکت‌های مهم و بزرگ دنیا پروژه و برنامه مشترک تعریف کند؛ به‌نحوی‌که یکی از نمودهای این اتفاق را می‌توان در رویدادهای مهم معدنی جست‌وجو کرد که در کشورهای اطراف برگزار می‌شود؛ اما ایران هیچ حضور موثری در تنها ندارد. به‌عنوان نمونه در هفته‌های گذشته رویداد بزرگ در قالب یک کنفرانس معدنی در عربستان برگزار شد که ایران در این رویداد غایب بود.در این کنفرانس که بزرگ‌ترین شرکت‌های معدنی دنیا در آن حضور داشتند، عربستان به‌عنوان میزبان از برنامه‌های خود برای تبدیل‌شدن به رهبر معدنی منطقه و کاهش اتکای اقتصادی خود به نفت تا سال ۲۰۳۰ رونمایی کرد.به‌طبع این رویداد مهم می‌توانست فرصتی برای رایزنی با کشورهای مختلف برای همکاری جدید معدنی باشد؛ اما به نظر می‌رسد که از قبل، بسیاری از شرکت‌های ایرانی حتی از برگزاری این همایش بین‌المللی اطلاع نداشتند و دستگاه‌های متولی هم، برنامه‌ای برای حضور و شرکت در این رویداد نداشتند.در سال‌های گذشته، کشورهایی مثل عربستان به دلیل فاصله گرفتن از اقتصاد نفتی، برنامه‌های بلندمدتی را برای صنعتی‌سازی و سرمایه‌گذاری‌های وسیعی در بخش صنعت و معدن تدوین کرده‌اند و به نظر می‌رسد که کشورهای منطقه در یک مسابقه و رقابت نزدیک برای رها شدن از اقتصاد نفتی، قرار گرفتند، چراکه دیگر برای کشورهایی نظیر عربستان، ایران و عراق به‌عنوان کشورهایی که اقتصادشان به‌طور سنتی نفت محور بوده، دیگر این منبع طبیعی نمی‌تواند یک مزیت نسبی در زنجیره‌های جهانی ارزش کالا و خدمات باشد.

فرصت طلایی از دست رفت

از این منظر، بخش معدن و صنایع معدنی یک فرصت طلایی برای کشورهایی ازجمله ایران است تا بتوانند خلاء نفت را برای اقتصادشان پر کنند. این در حالی است که مشابه معادن و ذخایر معدنی که در ایران وجود دارد، به‌هیچ‌وجه در کشوری مثل عربستان یا عمان وجود ندارد؛ البته حضور نیافتن در رویدادهای جهانی تنها بخشی از ماجرا است.سویه دیگر این اتفاق را می‌توان در عدم میزبانی ایران از رویدادها و شرکت‌های خارجی مشاهده کرد. تقریبا بعد از شروع تحریم‌های ثانویه از سال ۹۷ به غیر برخی شرکت‌های چینی، هیچ شرکتی برای سرمایه‌گذاری در بخش معادن وارد ایران نشده و هیچ رویداد مهمی هم در این حوزه به میزبانی ایران برگزار نشده است؛ این در حالی است که یکی از بسترهایی که می‌تواند ظرفیت‌های اقتصادی ازجمله ظرفیت‌های معدنی کشورها را به دنیا معرفی کند، برگزاری همایش و گردهمایی‌های تخصصی بین‌المللی است. اتفاقی که دست‌کم در این یک دهه گذشته رخ نداده است. این اتفاق ضمن آنکه ایران را از چرخه‌های ارزش در سطح دنیا دور کرده باعث شده است که شرکت‌های داخلی از دانش روز معدنکاری و اکتشافات نیز بی‌بهره بماند. بر همین اساس، به نظر می‌رسد که عدم‌پیوند با اقتصاد و صنایع و معادن جهانی مهم‌ترین آسیب برای شرکت‌های کوچک و بزرگ ایران در بخش معدن طی سال‌های اخیر بوده باشد. اگر قرار است طبق برنامه‌های بالادست توسعه، رشد ۸ درصد برای اقتصاد کشور و همین‌طور رشد ۱۳ درصد برای بخش معدن محقق شود هیچ راه گریزی از همکاری‌ها و تعاملات خارجی با شرکت‌های معتبر وجود ندارد.

سخن پایانی

ظرفیت‌های عظیم معدنی در ایران به دلیل سیاست‌گذاری‌های غلط و ناموزون سیاست‌گذاران طی یک دهه اخیر در شرایطی ضربه مهلکی را به بخش معدن و صنایع معدنی وارد کرده که عملا تحریم‌ها نیز، قدرت جذب سرمایه و تکنولوژی‌های روز دنیا را سلب کرده است؛ اما در همین خواب خرگوشی ایران، کشورهای همسایه ازجمله عربستان از برنامه‌های خود برای تبدیل‌شدن به رهبر معدنی منطقه و کاهش اتکای اقتصادی خود به نفت تا سال ۲۰۳۰ میلادی رونمایی کرده است.