دوروی سکه صادرات محصولات زراعی
طی چند هفته اخیر وضع تعرفه صادرات برای برخی محصولات کشاورزی مثل پیاز صدای کشاورزان و برخی مسئولان محلی را درآورد؛ گرچه انتقادها بیشتر بر محور وضع دیرهنگام این تعرفه‌ها بود و درنهایت نیز تعرفه‌ها برداشته شد، اما این سکه روی دیگری هم دارد که نشان از ضرورت تدوین فرآیندی را می‌دهد که باید مراقبت کرد به‌قول‌معروف نه سیخ بسوزد نه کباب.
در شرایطی که بیلان منفی آب به‌طور مثال در بخش کشاورزی استان کرمان به حدود یک میلیارد مترمکعب می‌رسد که این عدد خود به‌تنهایی گویای عمق فاجعه است، فرض کنید بدون حساب‌وکتاب و برنامه‌های ابلاغی مربوط به الگوی کشت، هر صادرکننده یا کشاورزی بخواهد هر محصولی که به‌زعم خودش ارزآوری و سودآوری بیشتری دارد را صرف‌نظر از آب‌بری آن، نیاز کشور یا اقلیم محل کشت، کاشت کند؛ آیا می‌توان قبول کرد که در این زمینه نباید تابع برنامه‌های چشم‌اندازی که متناسب با شرایط و اقلیم موجود کشور تنظیم می‌شود، عمل کرد؟
اعتراض کشاورزان به افزایش تعرفه
در این زمینه برخی با تاکید بر ضرورت‌های مربوط به صادرات غیرنفتی، به‌گونه‌ای علیه برنامه‌های الگوی کشت سخن به میان می‌آورند که گویی در این مسیر صیانت از هیچ‌چیزی نباید مدنظر باشد و آب، خاک و سایر منابع در دسترس کشور نیز در این عرصه اهمیتی ندارند که این درست نیست؛ ضمن اینکه نباید انتظار داشت به هر قیمتی یا در هر شرایطی، کاشت محصولات صورت گیرد یا محصولات با هر شرایط و قیمتی هرچند گزاف به‌دست مصرف‌کننده داخلی برسد وعده‌ای نیز بنشینند و بگویند به ما ربطی ندارد.
واقعیت اما اینکه کشاورزان به تصمیم‌های ناگهانی افزایش تعرفه برای برخی محصولات نیز معترض بودند اما وزارت جهاد کشاورزی هم می‌گوید راه دیگری برای کنترل قیمت‌های داخل کشور و صیانت از منابع موجود که متعلق به همه ایرانیان است، وجود ندارد بنابراین کشاورز آن‌هم باید طبق میزان سطح کشت ابلاغی عمل کنند تا متضرر نشوند. در این فرآیند باید طوری عمل کرد که هم کاشت محصولات کشاورزی تابع برنامه‌های از پیش تدوین‌شده باشد و هم بهره‌برداران کشاورزی تابع سیاست‌های کلی عمل کنند؛ لذا باید اقدامی شود که محدود شدن به سطح زیر کشت ابلاغی نیز به معنای توجه کمتر به صادرات و کاهش ارزآوری برای کشور نباشد و هدف‌گذاری، مدیریت بهینه موضوع باشد تا بسته به اقلیم و منابع موجود، بیشترین بهره‌وری نیز حتی در صادرات رقم بخورد؛ به شرطی که تامین نیاز داخل کشور و ایرانیان آسیب نبیند.
شاه‌کلید بحث اینکه نمی‌توان مدعی شد به‌طورکلی نیاز مردم کشورمان در داخل به ما ربطی ندارد؛ درست است که ارزآوری و سودآوری عده‌ای کشاورز یا صادرکننده نیز سر جای خودش اهمیت دارد اما در بحث اولویت‌بندی‌ها، نباید منافع و امنیت ملی را فدای هر چیزی کرد که امکان جایگزین برای آن زیاد است.
فلسفه وضع تعرفه
زمینه معاون امور زراعت وزیر جهاد کشاورزی نیز در این زمینه به ایرنا مستقر در جیرفت گفت: تعرفه‌ای که برای صادرات محصولات زارعی معین می‌شود شناور و به قیمت‌های داخلی بستگی دارد که با افزایش نرخ تعرفه برداشته می‌شود و با کاهش نرخ تعرفه هم افزایش می‌یابد.
علیرضا مهاجر اظهار کرد: چنانچه نرخ محصولات در کشور افزایش پیدا کند که مصرف‌کننده نتواند بخرد با توجه به مسئولیت نظام در تأمین مواد غذایی با گذاشتن تعرفه میزان صادرات را کنترل می‌کند و اگر تولید مازاد داشته باشیم که قیمت‌ها کاهش پیدا کند و تولیدکننده متضرر شود تعرفه‌ها را صفر می‌کنیم تا صادرات، روان‌تر صورت پذیرد. وی در پاسخ به این سئوال که آیا تعرفه صادراتی پیاز هم برداشته‌شده است گفت: هرلحظه ممکن است تعرفه‌ها برقرار شود و تنها به نرخ مصرف‌کننده و تولیدکننده بستگی دارد.
همه برای الگوی کشت به میدان بیایند
در میان اخبار
مهاجر افزود: میزان عملکرد کشاورزی جنوب کرمان در واحد سطح در همه محصولات خوب است اما کمبود محصولات مشکلاتی ایجاد می‌کند که از مسئولان منطقه و اداراتی که می‌توانند در اصلاح الگوی کشت کمک کنند برای این امر یاری می‌گیریم.
وی تاکید کرد: به‌طور مثال ۶ هزار و ۳۰۰ هکتار سطح کشت پیاز برای جنوب کرمان تعیین‌شده اما ۱۰ هزار هکتار بیشتر از سطح ابلاغی کشت‌شده که ۸۰۰ تا یک‌میلیون تن محصول بیشتر از نیاز کشور روانه بازار می‌کند. در این زمینه موضوعات مهم دیگری نیز به میان می‌آید که خلاء هایی که سبب بروز چنین وضعیت می‌شود کجاست؛ زیرا اگر قرار باشد دولت برای خودش سهمیه مشخص کند اما کشاورز نیز کار خودش را انجام دهد، با این وضعیت منابع آبی و خشک‌سالی‌های مکرر، چگونه می‌توان انتظار داشت که منابع ملی به‌خوبی صیانت شود؟
تولید بر اساس نیاز ابلاغی
این در حالی است که از سوی دیگر مدیر اجرایی اتاق بازرگانی جنوب کرمان معتقد است میزان مصرف و نیاز داخلی باید مشخص و بر اساس عرضه و تقاضا سطح صادرات را کاهش دهند؛ درواقع به حجم مازاد بر نیاز داخل مجوز صادرات داده شود.
علی محبان گفت: الان که طبق گفته مسئولان شاهد افزایش کشت پیاز بیش از سطح ابلاغی هستیم بنابراین باید راه‌ها برای صادرات این محصول هموارتر شود.
این مسئول اتاق بازرگانی که به وضعیت کنونی برنامه الگوی کشت در شرایط کنونی پیش روی کشاورزان منتقد است، توصیه می‌کند که گسترش بازارهای صادراتی محصول مدنظر برای الگوی کشت و ارائه مشوق‌هایی در تولید می‌تواند کشاورز را مجاب به اصلاح الگوی کشت کند.
وی تاکید کرد: وضع تعرفه بر صادرات می‌تواند گاهی آسیب‌زا باشد؛ در مورد محصولات کشاورزی اگر برای مواردی همچون خرما که امکان نگهداری آن در سردخانه وجود دارد و میزان نهایی محصول مشخص است تعرفه وضع شود مشکلی ایجاد نمی‌شود اما برای محصولاتی همچون پیاز که امکان نگهداری آن وجود ندارد و هرلحظه تولیدات بخشی از کشور وارد بازار می‌شود وجود تعرفه می‌تواند برای کشاورزان و بازرگانان مشکلاتی ایجاد کند.
سخن پایانی
صاحب‌نظران معتقدند که اگر هماهنگی مناسبی با نگاه ۲ سر برد بین سیاست‌گذاران و بهره‌برداران در حوزه کشاورزی اتفاق بیفتد، هم می‌توان نیازهای داخل را با اولویت محصولات راهبردی تامین کرد و هم زمینه صادرات و ارزآوری را تقویت کرد؛ لذا در این زمینه نگاه و تمرکز بر ضرورت‌های صیانت از منابع ملی مانند آب‌وخاک از اولویت‌هاست به‌طوری‌که نباید همگان برنامه‌ها را بر محور توجه به حفاظت از آنها و محیط‌زیست، تدوین کنند.
