امروزه کریدورهای ترانزیتی از اهمیت بالایی برخوردارند، ایران در تقاطع کریدورها قرار گرفته و راه‌های دسترسی زیادی دارد که باید از این ظرفیت‌ها استفاده شود؛ ثبت رشد ۷.۱ درصدی ترانزیت در ۹ ماهه امسال در مقایسه با میانگین عملکرد سالانه ۱۲ سال گذشته نشان‌دهنده اهتمام جدی دولت سیزدهم به این مقوله است.حمل‌ونقل به معنای جامع آن شامل مدیریت، زیربنا و روبنا (ناوگان) از نیازهای اساسی جوامع امروزی است، به‌طوری که در هر کشور برای اعتلای توان اقتصادی، فرهنگی، امنیتی و سیاسی، داشـتن شـبکه حمل‌ونقلی گـسترده و قابـل اطمینان از نیازهای اولیه محسوب می‌شود.امروزه حمل‌ونقل یکی از اجزای مهم اقتصاد ملی محسوب می‌شود و به‌دلیل داشتن نقش زیربنایی تاثیر فراوانی بـر فرآیند رشد اقتصادی کشور دارد. این بخش دربرگیرنده فعالیت هایی است که به شکلی گسترده در همه زمینه‌های تولید، توزیع و مصرف کالا و خدمات جریان داشته و در مجموعه فعالیت‌های اقتصادی نقش غیرقابل‌انکـاری عهـده دارد. بدون وجود شبکه حمل‌ونقل، تاسیسات و تجهیزات جانبی و ناوگـان مطلـوب، تـصور رشـد و توسـعه عمـومی کـشور غیرممکن به‌نظر می‌رسد.

نقش حمل‌ونقل در بهینه‌سازی هزینه‌ها

در رشد و توسعه اقتصاد و تجارت جهانی در مقطع زمانی کنونی و رونـد گـسترش آن نمی‌توان نقش سیستم‌های حمل‌ونقل در بهینه‌سازی هزینه‌ها، زمان سفر، سرعت جابه‌جایی، ایمنی و سطح خدمات ارائه شده را انکار کرد.رشد و توسـعه اقتـصاد جهـانی، تـلاش کشورها برای استفاده بهینه از توانمندی‌ها و فرصت‌های در اختیار و فشرده شدن رقابت در عرصـه‌هـای جهـانی موجـب شد تا حمل‌ونقل به‌واسطه نقش مستقیمی که در کاهش هزینه‌های تمام شده تولید و دسترسی به بازار و در نهایـت افزایش توان رقابت در عرصه تجارت بین‌الملل به‌ویژه برای کشورهای با حجم تجارت خارجی بالا، از جایگاه رفیعی در مدیریت، برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری و حتی تحقیقات برخـوردار شود. تـاثیر چنین ویژگی سبب شده تا نگرش‌های گذشته نسبت به حمل‌ونقل تغییر یابد و به حمل‌ونقل به عنـوان یـک بخـش اقتصادی- خدماتی مهم نگریسته شود.

اهمیت کریدورهای ترانزیتی

ایران با توجه با موقعیت مناسبی که در حوزه حمل‌ونقل بین‌المللی دارد، می‌تواند از فرصت ایجاد شده استفاده و نقش عمده‌ای را در حمل‌ونقل داخلی و بین‌المللی ایفا کند. امروزه کریدورهای ترانزیتی از اهمیت بالایی برخوردار بوده و همه کشورها به دنبال اختصاص سهم قابل توجهی در این کریدورها هستند، زیرا کریدورهای ترانزیتی می‌تواند منجر به ایجاد کریدورهای لجستیکی شود که محلی برای مراکز توزیع کالا است و بهره‌وری این بخش را افزایش می‌دهد.ایران در تقاطع کریدورها قرار گرفته است و راه‌های دسترسی زیادی دارد که باید از این ظرفیت‌ها استفاده شود.ایران با ۱۳ کشور دارای مرزهای آبی و زمینی است، به طوری که ۲ هزار و ۵۰۰ کیلومتر مرزهای آبی و ۶ هزار و ۵۰۰ کیلومتر مرزهای زمینی دارد.

رشد ۳۷ درصدی ترانزیت

به گزارش ایرنا، دستاوردهای ترانزیتی کشور و ثبت رکوردهای امیدوارکننده و در برخی موارد جهشی در دولت سیزدهم به‌ویژه در امسال به ثبت رسیده که در صورت مقایسه آماری با عملکردهای مشابه در بیش از یک دهه گذشته، به‌نحو شفاف‌تری قابل بیان است؛ موضوعی که پیمان‌های دوجانبه و چندجانبه بین‌المللی پشت آن است.در ۹ ماهه امسال شاهد شکسته شدن رکورد حمل بار و ترانزیت در کشور بودیم. ۹۰ درصد این ترانزیت، جاده‌ای و ۱۰ درصد دیگر ریلی بود، دلیل این مسئله نیز جذاب‌تر بودن و به صرفه‌تر بودن مسیر جاده به دلیل سوخت ارزان گازوئیل است.بر اساس آمار موجود در وزارت راه و شهرسازی، در ۹ ماه ابتدایی امسال در مجموع ۱۱ میلیون و ۷۳ هزار و ۸۶۲ تن کالا از کشور ترانزیت شده که این میزان نسبت به‌مدت مشابه سال قبل، ۳۷ درصد افزایش داشته است.همچنین در این مدت، ترانزیت کالای نفتی و غیرنفتی به‌ترتیب با عملکرد سه میلیون و ۴۸۴ هزار و ۱۸۱ تن و هفت میلیون و ۵۸۹ هزار و ۶۸۱ تن، به ترتیب افزایش ۷۷.۲۳ و ۲۴.۱ درصدی را در هم‌سنجی با پارسال رقم زده است.

از مجموع عملکرد فوق، سهم حمل‌ونقل جاده‌ای ۹ میلیون و ۹۶۰ هزار و ۸۶۲ تن و سهم حمل‌ونقل ریلی یک میلیون و ۱۱۳ هزار تن است که در بخش‌های جاده‌ای و ریلی، به‌ترتیب رشد ۳۹.۲۷ درصدی و ۵.۳۷ درصدی نسبت به‌مدت مشابه سال قبل محقق شده است.در آذر امسال و با عملکرد جهش‌گونه ترانزیت به میزان یک میلیون و ۶۰۷ هزار تن، رشد نقطه به نقطه ۹۳.۴۸ درصدی نسبت به آذر سال قبل ثبت شده است. در این ماه، ترانزیت جاده‌ای کالاهای نفتی با عملکرد ۵۶۰ هزار و ۲۴۴ تن و ترانزیت جاده‌ای کالاهای غیرنفتی ۸۷۹ هزار و ۷۵۶ تن و ترانزیت ریلی مجموع کالاهای نفتی و غیرنفتی با عملکرد ۱۶۷ هزار تن است.بر اساس داده‌های آمار موجود در وزارت راه و شهرسازی و برگرفته از سامانه‌های آماری و عملکرد سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای و شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، میانگین عملکرد سالیانه مجموع ترانزیت جاده‌ای و ریلی کشور در ۱۲ سال اخیر (یعنی از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱) نزدیک به ۱۰ میلیون و ۳۴۰ هزار تن بوده که در ۹ ماه ابتدایی، ترانزیت به میزان ۷.۱ درصد بیش از میانگین عملکرد سالیانه ۱۲ سال گذشته بوده است.همچنین، ترانزیت کالای نفتی و غیرنفتی در ۹ ماه نخست امسال، به‌ترتیب حدود ۲.۲ درصد و ۱۰.۱ درصد بیش از میانگین عملکرد سالیانه ۱۲ سال گذشته بوده است.

سرعت ترانزیت در اروپا ۴۸ برابر ایران

انتخاب یک مسیر ترانزیتی توسط یک صادرکننده مشروط به عوامل مختلفی است. به طور خلاصه سه عامل امنیت، هزینه و زمان را می‌توان برای انتخاب یک مسیر کریدوری در نظر گرفت و هرقدر یک مسیر در این سه مولفه نسبت به سایر گزینه‌های موجود مزیت‌های بیشتری داشته باشد، احتمال انتخاب آن بیشتر خواهد بود. مهم‌ترین عامل در انتخاب کریدور ترانزیتی از نگاه تجار متقاضی، عامل زمانی است که نگاهی به عملکرد کشور در این زمینه و مقایسه با آنچه در سایر کشورها انجام می‌گیرد، نشان‌دهنده ضعف شدید و چه‌بسا عاملی در جهت عدم انتخاب مسیر ایران برای ترانزیت باشد.برای مثال زمان عبور محموله ترانزیتی از مرز در اروپا دو تا ۳۰ دقیقه است، حال آنکه این عدد در ایران به یک تا ۶ روز می‌رسد و این به‌معنی سرعت حداقل ۴۸ برابری ترانزیت در اروپا نسبت به ایران است. در بخش عملیات بندری نیز متوسط زمان انتقال‌وحمل کالا در دنیا حمل یکسره بوده، به معنای آنکه زمان توقف به‌جز انتقال از بندر به راه آهن یا وسایل حمل‌ونقل جاده ای وجود ندارد، حال‌آنکه زمان عملیات بندری در ایران به دو تا چهار روز می‌رسد. سابقه این مسئله به سال ۱۳۸۵ برمی‌گردد که ویژگی حمل یکسره کالا از امکانات ترانزیتی ایران حذف شد. مثال دیگر در این زمینه سرعت بازرگانی قطارهاست که این میزان در اروپا با لحاظ توقف‌های تخلیه، بارگیری و در بین مسیر به ۳۱ کیلومتر بر ساعت می‌رسد اما این آمار در کشور ما حدود ۳.۷ تا پنج کیلومتر است؛ یعنی در بهترین حالت و در نظر گرفتن سرعت پنج کیلومتر بر ساعت باز هم سرعت بازرگانی قطارهای کشور کمتر از یک‌ششم قطارهای اروپایی است.

ظرفیت ۲۰ میلیارد دلاری

نگاهی به موقعیت جغرافیایی غرب آسیا و خصوصا ایران نشان می‌دهد که غرب آسیا محل اتصال سه قاره آسیا، افریقا و اروپا شناخته می‌شود و ایران در قلب این منطقه قرار دارد. از کریدورهای اصلی و مهم گذرنده از ایران نیز می‌توان به کریدور شمال-جنوب و کریدور شرق به غرب اشاره کرد. ظرفیت حداکثری پوشش تقاضای ترانزیت ایران با ایجاد زیرساخت در بلندمدت حدود ۳۰۰ میلیون تن کالا و درآمد ۲۰ میلیارد دلاری است که از این مقدار ۱۰۸ میلیون تن مربوط به کریدور شمال جنوب و باقی آن به کریدور شرق به غرب مربوط می‌شود.با بررسی استعداد ترانزیت ایران، سه دسته اصلی و قابل‌دسترسی در وضعیت فعلی و قابل هدف‌گذاری در آینده را در نظر گرفت. این سه بخش ترانزیتی با استفاده از ظرفیت کشور عبارتند از: ترانزیت انرژی، ترانزیت از خاک کشور و ترانزیت هوایی.درمورد ترانزیت انرژی نیز عملکرد قابل ترسیم در دو بخش سوآپ و خریدوفروش قابل‌بررسی است. ظرفیت فعلی که می‌توان از آن استفاده کرد سوآپ ۱۵۰ میلیون بشکه نفت با درآمد ۱.۵ میلیارد دلاری در سال است. درخصوص گاز نیز ۲۰ میلیارد مترمکعب ظرفیت وجود دارد که البته سوآپ گاز شاید درآمد بالایی نصیب کشور نکند اما صادرات مجدد (ری‌اکسپورت) آن علاوه‌بر رفع نیاز داخل، با فروش گاز به قیمتی بالاتر از نرخ خریداری‌شده درآمد بیشتری را به‌همراه داشته باشد. عامل دیگر که می‌تواند در رشد درآمد حاصل از ترانزیت انرژی نقش داشته باشد وجود تاسیسات ال‌ان‌جی است، مضافا آنکه در ترانزیت انرژی، سوآپ گازی تنها با کشورهای همجوار انجام گیرد، درحالی‌که با داشتن این تاسیسات، می‌توان بازار هدف را به خارج از کشورهای همسایه و حتی منطقه گسترش داد. از طرفی تمام انواع ترانزیت و خصوصا نوع انرژی آن، بیشتر از آنکه عواید اقتصادی داشته باشد که در جای خود دارد، در عواید و تاثیرات امنیتی و راهبردی نیز برای کشور موثر است.

سخن پایانی

تثبیت روند افزایشی عملکرد ترانزیت در ۲ سال گذشته، شرایط لازم و مساعد را برای جهش ترانزیت کشور در سال‌های پیش‌رو به‌ویژه در سال‌های برنامه هفتم توسعه کشور فراهم کرده است که با توجه به اقدامات و برنامه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مدنظر در سطح ملی و با محوریت وزارت راه و شهرسازی در چارچوب این برنامه، انتظار می‌رود در سال‌های آینده جهش این عملکرد را با توجه به ظرفیت‌های بالقوه ترانزیتی کشور شاهد باشیم.