۹۵ حالا در آستانه اربعین حسینی و افزایش تقاضای سفر هوایی به نجف و بغداد وزیر راه و شهرسازی از سازمان هواپیمایی خواسته است تا تمام پروازهای چارتری در تمامی مسیرها لغو شود و فروش بلیت به مصرف‌کننده به صورت سیستمی و مستقیم باشد. هرچند که ظاهرا داستان چارتری‌ها همچنان ادامه دارد و ایرلاین‌ها باید بابت فروش غیرقانونی بلیت پاسخگو باشند. بااینهمه بسیاری از کارشناسان نبود زیرساخت مستقیم برای «فروش بلیت» از سوی شرکت‌های هواپیمایی را مهم‌ترین عاملی می‌‌دانند که منجر به بروز مشکلات شده ‌است.

چرخه بسته مشکل تامین نقدینگی

خرید عمده بلیت هواپیما از شرکت‌های هواپیمایی توسط چارترکنندگان و دلالان باعث آن شده است که به اذعان برخی مسئولان صنعت هواپیمایی تا ۶۰ درصد بازار فروش بلیت هواپیما دست چارترکننده باشد. برخی از فعالان صنعت هوایی نیز معتقدند اکنون ۷۰ درصد بازار پروازهای داخلی به‌دست چارترکنندگان است و همین عامل باعث شده است تا بلیت‌ها با نرخی که دلالان بزرگ می‌خواهند به فروش برود. اما چرا شرکت‌های هواپیمایی بلیت‌های خود را پیش پیش به چارترکنندگان یا خریداران عمده بلیت هواپیما می‌فروشند، فعالان این حوزه دلیل را مشکلات مالی ایرلاین‌ها دانسته و می‌گویند از آنجایی که ایرلاین‌ها زیانده شدند و سرمایه در گردش ندارند، مجبور به فروش بلیت‌های خود قبل از انجام پروازها هستند. مسئولان شرکت‌های هواپیمایی تاکید دارند سیکل بسته مشکل تامین نقدینگی در شرکت‌ها باعث شده تا بازار به‌دست چارترکننده‌ها بیفتد و عمده‌خری بلیت هواپیما توسط آژانس‌های بزرگ و توزیع آن در بین سایر آژانش‌های هواپیمایی انجام شود.

۹۵ درصد مسیرهای هوایی در دست چارترکنندگان

جدول مربوط به قوانین ابطال و تاخیر پروازها که درون‌مایه اصلی آن «مشتری مداری» و «تکریم مسافر» است، سال‌های طولانی است که از سوی سازمان هواپیمایی کشوری به همه شرکت‌های مسافری ابلاغ می‌شود اما باز هم سوال این است که چرا مسافران وقتی وارد فرآیند پیگیری حقوق خود می‌شوند، به در بسته می‌خورند؟

مسافری که قرار است با هواپیما سفر کند حتما حقوقی دارد و سیستم بازرگانی و اطلاع رسانی شرکت‌های هواپیمایی نیز از این حقوق مطلع هستند. یک نرم‌افزار مادر به صورت سیستمی هر نوع رخداد در زمان پرواز و قبل از آن را اطلاع‌رسانی می‌کند و به همین دلیل تمام تاخیر پروازها مشخص و از راننده خلبان تا مسافر در جریان تاخیر قرار می‌گیرند، اما چه می‌شود که مسافر از دریافت پیام تاخیر جا می‌ماند، پرواز کنسل می‌شود و یا با تاخیر بیش از ۴ ساعت انجام و مسافر نمی‌تواند درصد قانونی خود از بهای بلیت را بازپس بگیرد؟

مدیرعامل یکی ار شرکت‌های هواپیمایی در گفت‌وگو با ایرنا به این سوالات پاسخ می‌دهد و می‌گوید: ۹۵ درصد مسیرهایی هوایی در دست چارتر‌کنندگان است، وقتی مسیری چارتری است، احتمال تاخیر افزایش خواهد داشت و حتی ممکن است چارترکننده تاخیر را به اطلاع مسافران نرساند. حتی مواردی بوده است که هزینه‌های استرداد بلیت هم از سوی چارترکننده پرداخت نشده است و مسافر در نهایت تمام این کم‌کاری‌ها و تخلفات را از چشم ایرلاین و شرکت هواپیمایی می‌بیند.

وی توضیح می‌دهد: این درحالی است که ایرلاین حتی اطلاعی از فروش و نرخ بلیت ندارد. اکنون بیشتر مسیرهای پروازی- تهران- نجف- مشهد- کیش و استانبول که مسیرهای پرتقاضای پروازی هستند در دست چارترکنندگان است و ایرلاین‌ها حتی دسترسی به دیتای بلیت فروخته شده ندارند.

افزایش شکایت از تخلفات چارترکنندگان

وی می‌گوید: مردم چارترکننده(واسطه بین شرکت هواپیمایی و مشتری) را نمی‌بینند. اخیرا تخلفات چارترکنندگان نیز افزایش یافته است و با وجود اینکه شرکت هواپیمایی به چارترکننده زمان دقیق پرواز و احتمال تاخیر را اعلام می‌کند اما اطلاع‌رسانی به مسافر داده نمی‌شود.

به گفته این فعال در صنعت هوایی اکنون بیشتر شکایت‌هایی که به ایرلاین‌ها می‌رسد از عدم پرداخت حقوق مسافر از سوی چارترکنندگان است که باعث پیگیری از سوی شرکت‌ها می‌شود.

چارترکنندگان چه گروهی هستند؟

اما چارترکنندگان چه کسانی هستند و ارتباط شرکت‌های هواپیمایی با چارترکنندگان چیست؟ آیا چارترکنندگان آژانس‌های مسافری هستند؟ بررسی‌های ایرنا از مجموع قراردادهای بین شرکت‌های هواپیمایی و چارترکنندگان نشان می‌دهد که خریداران بزرگ مسیرهای پروازی پرتقاضا، نه صرفا آژانس‌های مسافری که صاحبان هتل‌های بزرگ در شهرهای توریستی هستند که اقدام به چارتر مسیرهای پرتقاضا می‌کنند. در مقابل آژانس‌ها برای چارترکنندگان بلیت‌ها را به فروش می‌رسانند. برخی معتقدند تخلفات چارترکنندگان به نام ایرلاین‌ها تمام و در دعوای ایرلاین و چارترکننده حقوق مسافر تضعیف می‌شود و حتی مردم مجبور به خرید بلیت با چند برابر نرخ مصوب سازمان هواپیمایی از دست چارترکننده هستند؛ اما چرا این وضعیت تداوم دارد؟ شرکت‌های هواپیمایی بلیت‌ها را با نرخ مصوب به چارترکننده در همان ابتدای سال به فروش می‌رسانند، اما این‌واسطه و سرمایه دار بزرگ که از قضا زورش به قیمت‌گذاری در بازار هم می‌رسد، با توجه به ایام پیک سفر نرخ‌ها را خارج از سقف قیمتی و حتی بالاتر هم به فروش می‌رساند، نمونه آن را در فروش بلیت عتبات در آستانه روز عرفه در تیر سال قبل بود. در حالی که نرخ مصوب بلیت تهران- نجف ۶ میلیون تومان بود؛ اما بلیت این مسیر تا ۱۵ میلیون تومان به فروش رفت. در مثالی دیگر یکی از ایرلاین‌ها که با ۵ فروند هواپیمای فعال در ناوگان حمل‌ونقل هوایی به عنوان جوان‌ترین ناوگان هواپیمایی مطرح بوده و زمانی به مشتری‌مداری هم معروف بود، اختیار ۹۰ درصد مسیرهای هواپیمایی را به چارترکنندگان سپرده و مشکلاتی مانند تاخیر در پرداز را برای مسافران ایجاد کرده است. یکی از مسافران پرواز اخیر این شرکت هواپیمابی در مسیر مشهد در تماس با ایرنا از عدم پرداخت حق ۳۰ درصدی جریمه این ایرلاین به دلیل تاخیر ۴ ساعته در این مسیر پروازی گلایه دارد و می‌گوید بهای بلیت او بازگردانده نمی‌شود. اما آیا افزایش شکایت مسافران به شرکت‌های هواپیمایی از تضعیف حقوق آنها توسط چارتر کننده، مانع از فروش یکجایی مسیرها به چارتر‌کننده خواهد شد؟

جای خالی زیرساخت مستقیم برای «فروش بلیت»

بسیاری از کارشناسان صنعت هوایی نیز مشکل را در نبود زیرساخت مستقل می‌دانند و می‌گویند: هیچ وقت یک شرکت هواپیمایی زیرساختی مثل شرکت «علی بابا» یا «آپ» و یا... را برای فروش بلیت ندارد. به باور این گروه از کارشناسان اگر بلیت مسیرها را از طریق سایت مستقیم به فروش برساند شاید همان مبلغ نرخ مصوب هم که به چارترکننده می‌فروشد نتواند پر کند، خیال ایرلاین‌ها راحت است که با فروش مسیرهای پروازی خود به چارترکنندگان به صورت سه ماهه یا سالانه، همه صندلی‌ها فروش رفته، پول فروش پیش پیش گرفته شده و دخل‌وخرج شرکت درست می‌شود.

این درحالی است که این الگوی شرکت‌داری در جهان وجود ندارد و اصلا چیزی به اسم «واسطه» و «چارترکننده» در جهان وجود ندارد و مردم مستقیم از سایت و نمایندگی شرکت هواپیمایی خرید دارند.

از سوی دیگر در شرایطی که شرکت‌های هواپیمایی، چارترکنندگان را عامل گرانی بلیت هواپیما معرفی می‌کنند، رئیس دادسرای فرودگاه مهرآباد گفته است: در زمینه مبارزه با سایت‌های سودجو و منفعت‌طلب فروش بلیت هواپیما، ایرلاین‌ها نیز باید بابت فروش غیرقانونی بلیت‌ها پاسخگو باشند؛ چراکه نظارت بر فروش بلیت‌ها برعهده ایرلاین‌ها است.

معاون دادستان تهران نیز چندی پیش از انسداد ۱۷ سایت مجاز و غیرمجاز فروش بلیت هواپیما خبر داده و گفت: در مبارزه با سایت‌های سودجو و منفعت‌طلب فروش بلیت هواپیما، ایرلاین‌ها نیز باید بابت فروش غیرقانونی بلیت‌‌ها پاسخگو باشند.

عباس فرزادنیا، معاون دادستان تهران و رئیس دادسرای فرودگاه مهرآباد با هشدار نسبت به شکل‌گیری بازار سیاه فروش بلیت به‌ویژه در زمان اعزام و بازگشت زوار اربعین حسینی گفته است: بازار زیرزمینی و مافیایی در زمینه فروش بلیت به‌ویژه ایام اربعین حسینی شکل گرفته است که در این راستا اقدام وزیر راه و شهرسازی نسبت به ممنوعیت فروش بلیت چارتری شجاعانه بود.

وی تعداد سایت‌های غیرمجاز فروش بلیت هواپیما را ۳ برابر سایت‌های مجاز دانست و از انسداد ۱۷ سایت مجاز و غیرمجاز سودجو خبر داده است.

بااین‌همه انجمن شرکت‌های هواپیمایی بارها اعلام کرده است که هیچ ایرلاینی نرخ بلیت پروازها را خودسر افزایش نمی‌دهد و نرخ بلیت هواپیما توسط شبکه توزیع و فروش که چارترکنندگان، دلالان و واسطه‌ها هستند افزایش پیدا می‌کند؛ موضوعی که اخیرا با دستور سازمان هواپیمایی برای لغو تمام پروازهای چارتری دوباره بر دور نظارت‌ها افزوده است.

سخن پایانی

مشکلات یاد شده در حمل‌ونقل هوایی ایران درحالی عنوان می‌شود که این الگوی فروش بلیت به شکل چارتری در جهان وجود ندارد و اصلا چیزی به اسم «واسطه» و «چارترکننده» در سیستم توزیع بلیت هواپیما نداریم و مردم مستقیم از سایت و نمایندگی شرکت هواپیمایی خرید دارند.همین حالا که این گزارش را می‌خوانید اگر کلیدواژه «خرید بلیت هواپیما» را سرچ کنید، نام هیچ شرکت هواپیمایی بالا نمی‌آید اما در همان صفحات نخست نام سایت‌های متصل به چارترکننده و شرکت‌های قدر در فروش بالا می‌آید، همان‌ها که از ۳ تا ۲۰ درصد روی نرخ‌های مصوب اضافه می‌کنند و بعد بلیت هواپیما را به فروش می‌رسانند.

به اعتقاد بزرگان صنعت هوایی دلالی و واسطه‌گری در صنعت هواپیمایی رنج‌آور شده است و تا بستر برای فروش سیستمی فراهم نشود و ایرلاین‌ها بدون نیاز به شبکه دلالی سیستم بازرگانی و فروش سیستمی را تقویت نکنند و از فروش مسیر پروازی به چارترکننده دست بردارند، تضعیف حقوق مسافر هم ادامه خواهد داشت.