پسری جوان برای تهیه داروی «فنی‌توئین/فنوباربیتال» که برای کنترل بیماری صرع پدرش ازسوی پزشک تجویز شده، به چند داروخانه مراجعه می‌کند. پدر ۲۰ سال است که این دارو را مصرف می‌کند و حالا بیماری اندکی بهبود یافته، اما دکتر می‌گوید باید تا آخر عمر مصرف این دارو را ادامه دهد. پسر بسیار نگران از وضعیت سلامتی پدر در حالی که از دکتر داروخانه خواهش می‌کند اگر این دارو موجود شد به او خبر دهد، می‌گوید: «پدر من ۶۰سالشه و بدنش به این دارو عادت کرده؛ دکتر گفته اگر مصرف این دارو ۲ هفته قطع بشه دوباره حالت‌های بیماریش برمی‌گرده و در بهترین حالت ممکن، فلج میشه.» خانم دیگری با نگرانی وارد داروخانه می‌شود و با شنیدن پاسخ منفی از داروخانه بیرون می‌رود. با او هم‌صحبت می‌شوم. نگرانی در چهره این مادر آشکار است. او به‌دنبال داروهای آنتی‌سایکوز که برای بیماری‌های شدید روانی مثل اختلالات دوقطبی، اسکیزوفرنی و... کاربرد دارد برای پسر ۱۵ساله‌‌اش است که اختلال دوقطبی دارد و در صورتی که دارو را مصرف نکند، پرخاشگر می‌شود و به خواهر خود حمله می‌کند. این خانم می‌گوید: «به ما گفتن دیگه تو داروخانه‌های معمولی پیدا نمیشه و باید بریم داروخانه ۱۳ آبان یا هلال احمر، اما اونجا هم این دارو به‌راحتی پیدا نمیشه.» شواهد از داروخانه‌های سطح شهر بیانگر این واقعیت است که وضعیت موجودی داروهای اعصاب و روان که تولید داخل هستند، مطلوب نیست. صمت در این گزارش به بررسی وضعیت دسترسی بیماران به داروهای اعصاب و روان پرداخت.

کودک بیمار یا کمبود دارو؛ درد کدام بیشتر است؟

مادری نگران که فرزند او مبتلا به بیماری صرع است به خبرنگار صمت می‌گوید: «سوسپانسیون خوراکی لیسکانتین که دارویی آلمانی است، هر عدد آن در داروخانه‌های تهران یک‌میلیون و ۸۰۰هزار تومان به فروش می‌رسد و گاهی هر ۲ ماه یک بار در داروخانه‌ها موجود می‌شود. این دارو برای درمان حملات تشنجی تونیک-کلونیک (صرع بزرگ)، میوکلونیک شبانه، حملات سنجی پیچیده و ساده مصرف می‌شود. اگر پول خوب بدهیم این دارو راحت پیدا می‌شود. من برای مصرف ۱۰۰ روز ۵ عدد از این دارو را به مبلغ ۱۰ میلیون تومان تهیه کردم. مشکل این است که پریمیدون که جایگزین ایرانی این دارو است به بچه من و بسیاری از بچه‌ها نمی‌سازد. متاسفانه لیسکانتین کمیاب است و به‌سختی یافت می‌شود. هر ۲ ماه یک بار با نامه از معاونت می‌توان یک عدد از این دارو را دریافت کرد که تنها برای مصرف ۲۰ روز است و ۴۰ روز بعد مجبوریم این دارو را از بازار آزاد تهیه کنیم. این موضوع خیلی تاسف‌آور است که والدین علاوه بر رنج بیماری، درد کمبود دارو را نیز به دوش بکشند.»درباره کمبود داروهای اعصاب و روان با پزشکی که به کاردرمانی کودکان می‌پردازد نیز صحبت کردم که گفت: متاسفانه در این بخش داروهای بسیاری است که یافت نمی‌شود. کمیابی این دسته از داروها بیشترین مربوط به ریسپریدون، ریتالین و دپاکین است. عمق فاجعه بسیار زیاد است و ما با موجی از والدین نگران مواجهیم که درد کمبود دارو دارد آنها را از پای در می‌آورد.موارد فوق در حالی بیان می‌شود که اوایل دی مجید صادقی، رئیس انجمن علمی روان‌پزشکان ایران درباره کمبود داروهای روانپزشکی به رئیس‌جمهوری نامه نوشت. در گوشه‌ای از این نامه آمده است: «با کمال تاسف شاهد فرازوفرود دسترسی مردم به داروهایی هستیم که قطع مصرف آنها و حتی تغییر ناگزیر یکی از آنها ممکن است تبعاتی بسیار ناگوار داشته باشد. از آنجا که مکاتبات رسمی و پیگیری‌های غیررسمی مکرر انجمن با مسئولان محترم وزارت بهداشت از حجم این معضلات نکاهیده و با روند و عملکرد کنونی چشم‌انداز روشنی در پیش نیست، از جناب‌عالی تقاضا می‌شود نسبت به شناسایی و رفع زمینه‌های این نابسامانی در اسرع وقت اقدام کنید.»

سردرگمی بیماران در تهیه دارو مشکلی دیرینه است

علیرضا سالم، دبیر انجمن کارفرمایی داروسازان موسس داروخانه‌ها درباره کمبود داروهای اعصاب و روان به صمت گفت: ما با دو مسئله در حوزه کمبود دارو روبه‌رو هستیم؛ از یک سو با کمبود داروی مربوطه مواجه بوده و از سوی دیگر درباره بسیاری از داروهای اعصاب و روان تولیدات برندی خاص در بازار یافت نمی‌شود، این در حالی است که در بسیاری از موارد حساسیتی در پزشکان متخصص وجود دارد که تنها یک برند خاص از دارو را تجویز می‌کنند. البته در برخی از موارد برخی پزشکان کمبود برند اصلی دارو را قبول می‌کنند و به تجویز داروهای جایگزین رضایت می‌دهند. برای نمونه در حال ‌حاضر هیچ یک از دوزهای ریسپریدون موجود نیست اما پزشکان متخصص، برند خارجی این دارو را می‌پذیرند.

وی با اشاره به ممنوعیت واردات ریسپریدون، اظهار کرد: متاسفانه به‌دلیل ممنوعیت واردات ریسپریدون شاهد ایجاد شبکه‌ای از قاچاق دارو هستیم که نوع خارجی ریسپریدون را تامین می‌کند. در این موارد چون خرید از طریق بازار آزاد است، دارو با قیمت‌های متفاوتی به‌د ست مصرف‌کنندگان می‌رسد. البته داروی پریمیدون تولید داخل که در گذشته شاهد کمبود آن نیز در بازار بوده‌ایم، موجود است. «لیسکانتین» نام ایرانی پریمیدون است و زمانی که این دارو موجود بود، هیچ یک از پزشکان این دارو را تجویز نمی‌کردند، متاسفانه اکنون لیسکانتین نایاب است و بسیاری از متخصصان اصرار به تجویز آن دارند. این موضوع به دلیل این است که پزشکان شاهد اثرات مثبت برخی از داروها می‌شوند.

سالم با اشاره به اینکه کمبود در زمینه بسیاری از داروها وجود دارد، گفت: قرص «مادوپار» که برای کنترل علائم اصلی بیماری پارکینسون استفاده می‌شود و به کاهش لرزش بدن، لرزش دست، کندی و سفتی عضلات کمک می‌کند نایاب است، این در حالی است که متاسفانه برای بسیاری از بیماران جایگزین داخلی این دارو اثربخشی چندانی ندارد و ما در داروخانه‌ها کاملا این موضوع را از نزدیک حس می‌کنیم.

مشکلی دیرینه

دبیر انجمن کارفرمایی داروسازان موسس داروخانه‌ها ضمن تاکید بر اینکه باید وضعیت طوری باشد که ما هیچ زمانی در زمینه هیچ دارویی کمبود نداشته باشیم، افزود: سردرگمی بیماران در تهیه دارو مشکلی دیرینه است. در گذشته می‌توانستیم به‌فوریت اقدام به واردات دارو کنیم اما اکنون این اتفاق رخ نمی‌دهد و واردکنندگان باید برای واردات دارو از هفت‌خوان رستم بگذرند. متاسفانه اکنون داروها توسط افرادی که اصلا صلاحیت ندارند در بازار پخش می‌شود و هیچ اطمینانی نمی‌توان به روش نگهداری آنها داشت.

داروهای اعصاب و روان ارزان است؟

این فعال حوزه دارو درباره نرخ داروهای اعصاب و روان اظهار کرد: داروهای اعصاب و روان در بازار آزاد نرخ بالایی دارد، اما قیمت‌ رسمی این نوع داروها بسیار مناسب است. به‌عنوان مثال چندی پیش بیماری برای خرید ریسپریدون به داروخانه ما مراجعه کرد. این فرد به‌دلیل نیاز شدیدی که به مصرف این دارو داشته، یک ورق آن را در بازار آزاد به نرخ ۳۰۰ هزار تومان تهیه کرده بود، در حالی که نرخ رسمی این دارو زیر ۱۰ هزار تومان است.

راهکار چیست؟

سالم در بیان راهکاری برای حل مشکل کمبود دارو گفت: راهکار این است که هنگام بروز مشکلاتی چون کمبود دارو که اصلا موضوع قابل‌اغماضی نیست، کمیته‌ای تشکیل شود تا برند خارجی همان دارو به‌فوریت وارد کشور شود. برای مثال هنگامی که پیش‌بینی می‌شود خط تولید ریسپریدون تا چند ماه آینده به‌دلیل کمبود مواد اولیه بسته می‌شود، به‌فوریت همان دارو به کشور وارد شود. با این روند هم شاهد کاهش احتکار دارو و هم از بین رفتن شبکه غیررسمی خواهیم بود.

اثرات کمبود دارو

دبیر انجمن کارفرمایی داروسازان موسس داروخانه‌ها با اشاره به اثرات تداوم کمبود دارو اظهار کرد: در صورت تداوم این کمبودها در زمینه داروهای اعصاب و روان در نظام سلامت اختلال رخ می‌دهد. بیمار برای تامین دارو در ابتدا زمان بسیاری را صرف می‌کند، اما در نهایت به آن اثر مطلوب نخواهد رسید که این موضوع بزرگ‌ترین ضربه به نظام سلامت است، این در حالی است که قطع ناگهانی دارو به‌ویژه داروهایی که در سیستم قلب و عروق و سیستم اعصاب مرکزی اثرگذارند، اختلالات خاصی را ایجاد می‌کند.

کمبود داروهای اعصاب و روان مقطعی است

علی فاطمی، نایب رئیس انجمن داروسازان کشور درباره کمبود داروی اعصاب و روان به صمت گفت: اوج کمبودها در زمینه داروهای آنتی‌بیوتیک و سرم‌ها با تمام شدن پاییز سپری شده، اما کمبود داروهای اعصاب و روان مقطعی است. البته این کمبود در مقطعی کمتر و در مقطعی بیشتر می‌شود و اکنون اطلاعات جدیدی در این زمینه ندارم.

وی با اشاره به تنوع داروهای اعصاب و روان بیان کرد: تنوع داروهای اعصاب و روان خیلی بالا است و شامل آرام‌بخش‌ها، خواب‌آورها، داروهای ضدافسردگی، ضداضطراب و ضدجنون می‌شود. من آمار دقیقی ندارم که بگویم کمبودها در کدام داروهای اعصاب و روان بیشتر است اما چیزی که هست، کمبودها به‌طور کامل برطرف نشده است. بعضی از داروهای اعصاب و روان قابلیت جایگزینی دارند و وقتی روانپزشکان می‌بینند که داروی موردنظر در بازار وجود ندارد، دارویی از خانواده دیگر اما با همان اثربخشی را برای بیمار تجویز می‌کنند تا بیمار بدون دارو نماند. این موضوع درباره داروهای ضدافسردگی بیشتر رخ می‌دهد.

مشکل اصلی کجاست؟

نایب رئیس انجمن داروسازان کشور ضمن اعلام دلیل کمبود دارو گفت: مشکل اصلی قیمت‌گذاری است. با قیمت‌های دستوری نمی‌توان ثبات را در بازار دارو ایجاد کرد. برای جلوگیری از افزایش پرداختی از جیب مردم بابت دارو، باید منابع لازم پیش‌بینی شود. متاسفانه در حال‌ حاضر در زمینه قطره استریل شست‌وشوی بینی دچار کمبود شده‌ایم؛ پس نمی‌توان کمبود دارو را به کمبود مواد اولیه ربط داد، زیرا بسیاری از این محصولات ترکیبات ساده‌ای دارند.

منتظر گرانی دارو باشید

فاطمی درباره نرخ دارو در سال ۱۴۰۲ اظهار کرد: قطعا باتوجه به نرخ تورم کشور، سال آینده نرخ دارو بیش از ۲۰ درصد افزایش خواهد یافت، زیرا موضوعات مختلفی همچون دستمزد کارگر تا بسته‌بندی متوجه تولید است و نمی‌توان به صرف اختصاص ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی، انتظار داشت نرخ دارو افزایش نیابد.

سخن پایانی

کمبود دارو درد کهنه‌ای است که بیماران مدت‌هاست به آن دچار هستند و درمانی نیز برای آن نیست. جای سوال دارد که چرا تاکنون وزارت بهداشت پاسخ مشخصی به کمبودهای دارویی به‌ویژه داروهای اعصاب و روان نداده است؟ موضوعی که رئیس انجمن علمی روانپزشکی ایران نسبت به آن هشدار جدی داده است؟ براساس اخبار منتشرشده و به گواه نامه مجید صادقی، رئیس انجمن علمی روانپزشکان ایران به رئیس‌جمهوری درباره کمبود داروهای بیماران روانی، ‌بسیاری از افرادی که درگیر بیماری‌های عصبی هستند درد می‌کشند و اطرافیان آنها دردی چند برابر را تجربه می‌کنند. مشکل کمبود دارو که دیگر نرخ برخی از کالاهای بازار نیست که به‌راحتی تکذیب شود و پس از مدتی مردم به قیمت‌های جدید آن عادت کنند؛ «اینجا موضوع جان مطرح است، جان!»