در چند سال اخیر، صنعت خودرو روزهای عجیب و شرایط غیرمنتظره‌ای را پشت‌سر گذاشته و به‌نظر می‌رسد این صنعت و بازار آن، نیاز به یک بازشناسی و بررسی کامل دارد تا وضعیت موجود آن و نقاط ضعف و قوتی که دارد به‌طور شفاف مشخص شود و در ادامه بتوان با برنامه‌ریزی درست و سیاست‌گذاری‌هایی در سطح کلان، آن را به سطح مطلوبی که شایسته صنعت خودرو کشور است، سوق داد.

صادق بشیری، منتقد حوزه خودرو درباره وضعیت صنعت خودرو کشور به  گفت: صنعت خودرو را باید از ابعاد گوناگون مانند کیفیت، آمار، واردات، قیمت، فروش، ایمنی و... بررسی کرد، چراکه در تمام این بخش‌ها، صنعت خودرو در کشور ما جا برای حرف زدن دارد و تنها با بررسی دقیق و همه‌جانبه است که می‌توان در شرایط کنونی درباره وضعیت صنعت و بازار خودرو در سال آینده صحبت کرد. بشیری ادامه داد: به‌نظر من، خودروسازی همچنان در ریل معیوب گذشته در حال حرکت است و برای اینکه به مسیر درست برگردیم و چالش‌های این صنعت را پشت‌سر بگذاریم باید ببینیم در صنعت خودرو در حال حاضر کجا ایستاده‌ایم و برنامه آینده این صنعت رسیدن به کدام نقطه است.

صنعت خودرو با مشکلات بی‌شمار

بشیری در ادامه با اشاره به اینکه صنعت خودرو درگیر مشکلات بسیار زیادی است که برخی از آنها به وضوح چالش‌های عمیقی را در این صنعت ایجاد کرده، گفت: البته با وضعیت کنونی، صنعت خودرو ما هر برنامه‌ای هم داشته باشد، مبتلا به چالش‌های متعددی است. بخش زیادی از مشکلات این صنعت، میراث عملکرد متولیان امر طی سال‌هاست که صنعت خودرو ما همچنان این مشکلات را با خود حمل می‌کند و در آینده نیز گرفتار آنها خواهد بود. در این میان، انتظار این است که صنعت خودرو، تصویری از آینده‌ای که قرار است به آن برسد را ترسیم کند. وی افزود: ظاهرا به‌تازگی وزارت صنعت، معدن و تجارت متوجه شده برای اینکه کمی بازار بسامان شود، چاره‌ای نیست جز اینکه تیراژ تولید بالا برود. حتی به‌تازگی وزیر اظهار کرد تیراژ را یک میلیون تا یک میلیون و ۵۰۰ دستگاه افزایش می‌دهند. به‌دلیل اینکه وضعیت و سازکار صنعت خودرو شفاف نیست، نمی‌توان به‌طور قطع گفت آیا این وعده‌ها محقق می‌شود یا خیر، اما ای کاش فقط مونتاژکننده بودیم و در مونتاژکاری حرفه‌ای می‌شدیم. اگر در مونتاژ به بلوغ می‌رسیدیم، چه‌بسا صنعت خودرو به ارزش‌افزوده بیشتری می‌رسید. بشیری با اشاره به اینکه تاکنون شاهد اقدام قابل‌توجه و تاثیرگذاری برای رهایی این صنعت از مشکلات نبوده‌ایم، ادامه داد: برای صنعت خودرو کشور پس از سال‌ها فعالیت، هنوز هدف‌گذاری خاصی انجام نشده و زیرساخت‌های لازم برای پیشرفت آن را نداریم. می‌توانستیم فقط تولیدکننده قطعات باشیم، اما باکیفیت بالا و صادرات‌محور فعالیت کنیم. در این صورت، توان صادرات قطعات را داشتیم و می‌توانستیم در تامین قطعه برای شرکت‌های خارجی حرفی برای گفتن داشته باشیم. متاسفانه در این مسیر هم حرکت نکردیم و از این قافله هم عقب مانده‌ایم.

بشیری با اشاره به رابطه قطعه‌سازان و خودروسازان و محدودیت‌هایی که در این راستا برای صنعت خودرو ایجاد شده، گفت: در حال حاضر خودروسازی ما در مصادره قطعه‌سازان است. برخی از قطعه‌سازان سهام خودروسازان را خریداری کرده‌اند و تا اراده می‌کنند خط تولید خودرو متوقف می‌شود. آنها قطعات بدون کیفیت را به صنعت خودرو تحمیل می‌کنند. برخی از این قطعه‌سازان تنها واردکننده قطعات هستند و به‌نوعی صنعت خودرو ما را مصادره
کرده‌اند.

این کارشناس حوزه خودرو ادامه داد: اینها چالش‌هایی است که باید صنعت خودرو را از آنها رها کنیم و نجات دهیم تا این صنعت در آینده بتواند مسیر درستی را طی کند و کم‌کم به صنعتی واقعی تبدیل شود. مشکلات صنعت خودرو کشور، طی سال‌ها این صنعت را درگیر کرده، پس یک‌شبه هم رفع نمی‌شود و نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم صنعت خودرو به‌سرعت از این گرفتاری‌ها نجات یابد. ای کاش وزارت صنعت، معدن و تجارت، یک استراتژی فازبندی‌شده تعیین و آینده صنعت خودرو را مشخص می‌کرد تا کم‌کم از این ریل معیوب خارج شود و به مسیر اصلی بازگردد. وی درباره اینکه آیا می‌توان امیدوار به تغییر و تحولات جدی در این صنعت بود گفت: در شرایط کنونی، ایجاد تغییر جدی در این صنعت برای ارتقای آن بعید به‌نظر می‌رسد. وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌نوعی در مقابل وضعیت صنعت خودرو عاجز مانده و بعضا در این راستا دستوراتی داده می‌شود که پذیرفته نیست. وزارتخانه باید پاسخگوی مسائل مربوط به صنعت خودرو کشور باشد و در دپارتمانی ویژه به موضوعات این صنعت رسیدگی و باید به وظایف قانونی خود در این بخش عمل کند.

بشیری افزود: عرضه و تقاضا در بازار خودرو واقعی نیست و به‌نوعی می‌توان گفت به‌دلیل شرایط اقتصادی که کشور دارد، تقاضا غیرواقعی است، چون خودرو تبدیل به کالایی سرمایه‌ای شده و هر کسی می‌خواهد سودی به‌دست بیاورد برای خرید خودرو ثبت‌نام می‌کند. در این میان، عرضه خودرو در بورس هم نوعی رانت برای عده‌ای ایجاد کرده است.

این کارشناس حوزه خودرو در ادامه خاطرنشان کرد: صنعت خودرو در مسیری اشتباه قرار دارد و مبتلا به مشکلات متعددی است. واقعیت این است که اقتصاد ما بیمار است و در این اقتصاد که صنعت خودرو جزئی از آن است، اینکه انتظار داشته باشیم این صنعت در مسیر درست برود، قطعا انتظار بجایی نیست.

عدم‌ثبات اقتصادی

بشیری با اشاره به اینکه بی‌ثباتی اقتصادی کل ‌بخش‌های اقتصادی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد که صنعت خودرو نیز در این دایره مستثنا نیست، اظهار کرد: ثبات اقتصادی باعث می‌شود یک بنگاه اقتصادی به فعالیت خود ادامه دهد. وقتی ثبات وجود ندارد و هر لحظه همه چیز تغییر می‌کند، در اقتصادی که پایه‌های آن هم محکم نیست، تمام مولفه‌ها به‌شدت تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد و در این بین، دستورالعمل‌های موقتی هم شرایط را بدتر می‌کنند.  در بازار خودرو تقاضا واقعی نیست، مصرف‌کننده واقعی پول برای خرید خودرو ندارد و دلال‌ها در آن سود می‌برند. آنها خودرو را از بورس خریداری می‌کنند و با سود قابل‌توجهی در بازار به فروش می‌رسانند. شاهد بودیم که در این بازار واردات آزاد شد، اما کاش به‌جای واردات خودرو تیراژ را بالا می‌بردند. ما خودروسازان زیادی داریم. در این شرایط وضعیت این صنعت همچنان مبهم و نامعلوم است و نمی‌توان درباره آینده آن نظر قطعی داد.

سخن پایانی

صنعت خودرو در ایران با مسائل پیچیده‌ای روبه‌رو است که وابسته به یکدیگر هستند و راهکارهای قابل‌ارائه برای هر کدام از این مسائل، بدون در نظر گرفتن ارتباط میان آنها، جامع‌ومانع نخواهد بود، اما کارشناسان و صاحب‌نظران امر با بررسی ریشه‌های چالش‌های صنعت خودرو، می‌توانند راهکارهایی برای حل آنها پیشنهاد دهند تا این صنعت کم‌کم از مسیر اشتباه برگردد و در ریل درست حرکت کند؛ از این‌رو سیاست‌گذاران و مجریان مربوطه لازم است به اظهارات کارشناسان بها و آنها را در تمام مراحل مدنظر قرار دهند.