افغانستان یک کشور معدن خیز با ظرفیت بالا است؛ اما در دهه‌های گذشته به دلیل تنش‌های سیاسی و نبود امنیت، بخش معدن افغانستان نتوانسته به‌درستی توسعه پیدا کند. اعداد و ارقامی که پس از سال ۲۰۱۰ انتشار یافت، حکایت از آن دارد که افغانستان بالغ ‌بر ۳ تریلیون دلار ذخیره قطعی معدنی دارد. این اعداد بدون در نظر گرفتن ذخایر قطعی عظیم لیتیوم در افغانستان است. در زمان اشغال افغانستان توسط امریکایی‌ها چنین هم‌افزایی و تقاضای بالای جهانی برای لیتیوم چون زمان حال وجود نداشت و به‌نوعی اولویت اول نبوده است، بنابراین اگر این ذخایر هم اضافه می‌شد قطعا میزان ذخایر افغانستان به بالغ‌بر ۳هزار و ۵۰۰ میلیارد دلار هم می‌رسید. فرصت‌های بسیار زیادی در حوزه معدن افغانستان وجود دارد و مهم‌ترین عاملی که باعث عدم بهره‌برداری صحیح در این حوزه شده، نبود عدم امنیت کافی و نبود ثبات قوانین بحث قاچاق این منابع است.

کیوان جعفری طهرانی، تحلیلگر ارشد بازارهای جهانی معدن و صنایع معدنی در رابطه با آخرین وضعیت معادن افغانستان گفت: قدیمی‌ترین کشوری که در بحث معدن افغانستان فعال بوده یک شرکت بزرگ دولتی چین است که در سال ۲۰۰۷ با عقد قراردادی به مبلغ ۴ میلیارد دلار با دولت وقت، اکتشاف و استخراج از معدن مس عینک را آغاز کرد. معدن مس عینک در ۵۳ کیلومتری جنوب شرق کابل در ایالت لوگر قرارگرفته و بزرگ‌ترین ذخیره مس افغانستان با ذخیره قطعی ۶۹۰ میلیون تن با عیار ۶۵‌.‌۱ درصد است. فعالیت این شرکت تا سال ۲۰۱۳ ادامه داشت تا اینکه حمله و تهدیدی از جانب داعش و نیروهای نظامی مستقل به کمپ معدنی چینی‌ها در ایالت لوگر اتفاق افتد و باعث شد چینی‌ها فعالیت خود را عملا متوقف کنند.

ثروت معدنی افغانستان

به گزارش معدن‌نیوز، جعفری‌طهرانی گفت: بر اساس قرارداد همکاری که بین دولت افغانستان و کنسرسیوم هندی به رهبری شرکت SAIL در سال ۲۰۱۲ به امضا رسید، ۷ عضو این کنسرسیوم که تحت نام AFISCO (کنسرسیوم آهن و فولاد افغانستان) شناخته می‌شدند عملیات استخراج و بهره‌برداری از ۳ معدن از ۴ معدن سنگ‌آهن حاجی گک را طی مناقصه‌ای به عهده گرفتند. کنسرسیوم آهن و فولاد افغانستان قرار بود کنار بهره‌برداری از معدن سنگ‌آهن حاجی گک نسبت به تاسیس یک کارخانه فولاد در ۲ فاز ۳.۱ میلیون تنی و مجموعا ۶.۲ میلیون تن و همچنین ایجاد یک نیروگاه برق ۸۰۰ مگاواتی جهت تغذیه کارخانجات فولاد مذکور کلا به ارزش ۱۰.۸ میلیارد دلار اقدام کند. هرچند جهت جلوگیری از آسیب‌پذیری این پروژه توافق شد فاز نخست فولادسازی در مقیاس بین ۱.۲ تا ۱.۵ میلیون تن و نیروگاه برق با ظرفیت ۱۲۰ مگاوات و با سرمایه‌گذاری ۲.۹ میلیارد دلار اجرا و سپس با افزایش ظرفیت به ۳.۱ میلیون تن فاز اول تکمیل و متعاقبا فاز دوم با ظرفیت مشابه ایجاد شود. خوراک معادن ۱، ۲ و ۳ سنگ‌آهن حاجی گک برای تغذیه ۴۰ سال کارخانجات فولاد ۶.۲ میلیون تنی کافی بود. جالب است که بدانید در مناقصه انجام‌شده در ماه نوامبر ۲۰۱۱ جهت استخراج و بهره‌برداری از معادن سنگ‌آهن حاجی گک، شرکت‌های «سنگ‌آهن گل‌گهر» و «بهین‌صنعت دیبا» نیز از ایران حضور داشتند ولی به دلیل فشارهای امریکا در مرحله ارزیابی مورد تایید قرار نگرفتند.

طهرانی افزود: سومین کشور سرمایه‌گذار در بخش معدنی افغانستان از کانادا بوده است. معدن شماره ۴ سنگ‌آهن حاجی گک با سرمایه‌گذاری ۳.۸ میلیارد دلار به شرکت کانادایی KILO GOLD MINES واگذارشده بود. بدین ترتیب کل حجم سرمایه‌گذاری توسط سرمایه‌گذاران خارجی در معادن سنگ‌آهن ۱، ۲، ۳ و ۴ حاجی‌گک بالغ‌بر ۱۴.۶ میلیارد دلار بوده است هرچند به علت ترک سرمایه‌گذاران خارجی عملا پروژه معدن حاجی گک از سال ۲۰۱۵ متوقف شد. جهت تکمیل مطالب لازم به ذکر است معدن سنگ‌آهن حاجی گک را دوقلوی معدن سنگ‌آهن کودرموخ در ایالت بنگلور هند می‌دانستند. هرچند معدن سنگ‌آهن کودرموخ که قبل از انقلاب ۵۰ درصد آن در تملک دولت ایران جهت تامین خوراک آینده فولاد خوزستان بود، در سال ۲۰۰۷ میلادی به علت مسائل زیست‌محیطی تعطیل شد، هرچند هیچ‌وقت ایران نتوانست بعد از انقلاب از سنگ‌آهن غنی این معدن بهره‌برداری کند و در همان زمان سهم ایران با مبلغ ناچیزی به‌طرف هندی واگذار شد.

وی خاطرنشان کرد: هندی‌ها تا سال ۲۰۱۴ در معدن سنگ‌آهن حاجی گک حضور داشتند و به دلیل مسائل امنیتی و حمله به مهمانسرای هندی‌ها در کابل، فعالیتشان به‌طورکلی در افغانستان متوقف شد. به‌طورکلی چینی‌ها و هندی‌ها و کانادایی‌ها درگذشته در معادن افغانستان فعالیت داشته‌اند گرچه در دوره‌ای در اسفند ۱۳۹۹ نیز شرکت استرالیایی فورتسکی با اشرف غنی قراردادی برای بهره‌برداری از معادن افغانستان ازجمله سنگ‌آهن و لیتیوم امضا کرد که از زمان حضور طالبان در تابستان ۱۴۰۰ این پروژه نیز متوقف شد.

حضور ایران در معادن افغانستان

جعفری طهرانی در ادامه گفت: نقش حضور ایران در تاریخچه معدنی افغانستان یک حضور مناقصه‌ای در معدن سنگ‌آهن حاجی گک بوده است که در بالا به آن اشاره شد و این علاقه‌مندی در بیش از ۱۵ الی ۲۰ سال گذشته همیشه وجود داشته است. یکی از بحث‌هایی که در رابطه با حضور هندی‌ها در افغانستان مطرح بوده (هندی‌ها خود ذخایر زیادی سنگ‌آهن هماتیتی نیز دارند) به دلیل وجود سنگ‌آهن مگنتیتی حاجی گک بوده است و قرار بود یک خط راه‌آهن از محل این معدن تا مرز زرنج در ایران به طول ۴۵۰ کیلومتر با سرمایه‌گذاری هندی‌ها و نیز خط ریل دومی از زرنج تا بندر چابهار به مین طول از محل مطالبات ایران بابت صادرات نفت در زمان آقای احمدی‌نژاد که پول ایران در یوکوبانک قرار داشت، کشیده شوند و از این طریق این معدن به‌جای ترانزیت زمینی از طریق پاکستان، از طریق ایران به دریا متصل شود.

اتفاقات زیادی ازجمله حضور طالبان و دستیابی هندوستان به ذخائر جدید مگنتیت در سال ۲۰۲۰ (افزایش ذخیره قطعی سنگ‌آهن هند از ۲۲ میلیارد تن به ۳۳ میلیارد تن) باعث شد این خطوط ریلی به سرانجام نرسند. هندی‌ها در سال ۲۰۱۷ طرح جامع و هدف‌گذاری تولید ۳۰۰ میلیون تن فولاد در افق ۲۰۳۰ را برنامه‌ریزی کردند که با تمسخر بسیاری از فعالان این صنعت روبه‌رو شد که چطور می‌توان به ۴ برابر تولید فعلی (در آن زمان تولید فولاد هند حدود ۷۸ میلیون تن بوده است) با این ذخائر سنگ‌آهن دست پیدا کرد، ولی امروزه شاهدیم هندوستان با پشت‌سر گذاشتن امریکا و ژاپن، با تولید ۱۲۰ میلیون تن در سال رتبه دوم جهانی تولید فولاد را به خود اختصاص داده است.

هند در ادامه برنامه جاه‌طلبانه خود برای تولید فولاد، طرح جامع دومی نیز در سال ۲۰۴۷ برای تولید ۵۰۰ میلیون تن فولاد در سال را اعلام کرده است و برای تولید این حجم از فولاد نیاز به سنگ‌آهن دارد و برای تحقق این هدف مطالعات گسترده‌ای انجام داد و به ذخایر جدیدی دست پیدا کرد و باعث شد ذخایر افغانستان دیگر برای هندی‌ها جالب‌توجه نباشد و متعاقبا هندی‌ها علاقه‌مندی خود را جهت سرمایه‌گذاری در بندر چابهار از دست دادند. در این حوزه نمی‌توان با اخبار فیک و غیرواقعی تحلیل درستی انجام داد و باید واقعیت‌های داخلی کشورها نیز بررسی شود.

سخن پایانی

در افغانستان یک پهنه معدنی به نام غوریان وجود دارد که امروزه به ۴ پهنه معدنی تقسیم ‌شده است. در مزایده‌ای که اخیرا برگزارشده حدود ۶۰ شرکت ایرانی و خارجی در این مزایده شرکت کردند. معدن غوریان در استان هرات قرار دارد و این خبرهایی که در رسانه‌ها مطرح می‌شود که ذخیره سنگ‌آهنی که در سنگان وجود دارد مقدار کمی است و بیشترین ذخیره، آن‌طرف مرز در افغانستان وجود دارد صحیح نیست. بزرگ‌ترین معدن سنگ‌آهن افغانستان با عیار بالا، معدن حاجی گک است که فاصله بسیار زیادی با ایران دارد که ازنظر عیار و ذخیره متفاوت است. در دوره کرونا بازار جهانی تشنه زغال‌سنگ شد و کشورهایی مانند هندوستان و چین تولید زغال‌سنگ خود را افزایش دادند و افغانستان ذخایر خوب زغال‌سنگ در این کشور دارد و به پاکستان صادرات انجام می‌داد اما در زمان حضور طالبان عوارض صادراتی بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ دلار در تن وضع شد که زمینه توقف این تجارت را فراهم کرد. نبود ثبات قوانین سیاسی و اقتصادی و به رسمیت نشناختن طالبان توسط کشورها از مشکلات مهم سرمایه‌گذاران در کشور افغانستان است.