کشف ذخایر معدنی به‌ویژه سنگ‌آهن می‌تواند نگرانی‌ها درباره تامین مواد اولیه برای صنعت فولاد را کاهش دهد، اما تنها شناسایی این ذخایر نمی‌تواند کلید گشایش این قفل باشد، بلکه باید مسیر بهره‌برداری از آنها نیز به‌سرعت فراهم شود. در غیر این صورت، هرچند حجم ذخایر شناسایی‌شده افزایشی خواهد بود، اما همچنان صنایع پایین‌دستی برای تامین مواد اولیه خود با مشکلاتی همراه خواهند بود که می‌توانند نرخ تمام‌شده را افزایش و توان رقابتی در بازارهای صادراتی را کاهش دهند.  در این گزارش به الزامات تحقق چشم‌انداز ۱۴۰۴ پرداخته است.

بی‌توجهی به توسعه اکتشافات در سال‌های اخیر در کنار رشد سریع واحدهای فولادی و توسعه آنها باعث شد تا امروز درست در زمانی که تنها ۲ سال تا تحقق چشم‌انداز ۱۴۰۴ باقی مانده است، صنعت فولاد نگران تامین مواد اولیه خود باشد. البته این موضوع را نباید تنها محدود به صنعت فولاد دانست، زیرا توسعه‌نایافتگی اکتشافات در سایر حوزه‌ها نیز قابل‌لمس است. ادامه این موضوع می‌تواند صنایع پایین‌دستی را با افزایش نرخ تمام‌شده همراه کند که در نهایت، قدرت رقابت در بازارهای صادراتی را کاهش می‌دهد. نکته مهم دیگر آن است که بارها بر اهمیت توسعه اکتشافات و بالا بودن ریسک سرمایه‌گذاری در این مرحله صحبت شده است که باید دولت ابتدا ریسک آن را بپذیرد و سپس به سرمایه‌گذاران واگذار کند، اما متاسفانه تغییر قوانین و مقررات و برخی تصمیم‌های غیرکارشناسی باعث می‌شود تا سرمایه‌گذاران چندان میل و رغبتی برای ورود به این حوزه نداشته باشند. در نهایت، کار به جایی رسید که زنگ خطر برای واحدهای فولادی در بحث تامین مواد اولیه به‌صدا درآمد و دولت تصمیم  گرفت تا سرعت توسعه اکتشافات را بالا ببرد. در این میان اما، ورود بخش خصوصی کارآمد نیز توانست سرعت این کار را چندبرابر کند. شاید استفاده از این توان باید از چند سال قبل در دستور کار قرار می‌گرفت، اما باز هم جای شکر دارد که با این تصمیم و همکاری می‌توان به بهره‌برداری هرچه بیشتر از ذخایر معدنی امیدوار بود.

اقدامات و برنامه‌های سازمان زمین‌شناسی

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، فناوری و بودجه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی از اکتشافات جدید سنگ‌آهن در کشور خبر داد و گفت: به‌تازگی در بخش‌هایی از استان‌های اصفهان، یزد، کرمان و سمنان، سنگ‌آهن موردپیمایش و اکتشافات اولیه قرار گرفته و ذخایر خوبی به‌دست آمده است.

رضا جدیدی افزود: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور از ابتدای دولت سیزدهم با اجرای طرح پایش ذخایر معدنی که از آن به‌عنوان ترازنامه منابع معدنی هم یاد می‌شود، برای تامین مواد اولیه موردنیاز صنایع کشور از جمله سنگ‌آهن، بررسی‌هایی در سال ۱۴۰۱ انجام شده است.

وی با بیان اینکه حدود 3 میلیارد و ۳۰۰ میلیون تن ذخایر قطعی سنگ‌آهن در کشور وجود دارد، خاطرنشان‌ کرد: باتوجه به اینکه سالانه حدود ۱۰۰ میلیون تن سنگ‌آهن خام در صنایع مصرف می‌شود، تاکنون چندین‌بار اعلام کرده‌ایم که محدودیت جدی در میزان ذخایر سنگ‌آهن کشور داریم.

 به‌گفته این مقام مسئول، سال‌های باقیمانده ذخایر موجود کشور با همین روند اکتشاف کنونی، نزدیک به ۱۵ سال است که برای نیاز صنایع ما وضعیت مناسبی نیست. مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، فناوری و بودجه سازمان زمین‌شناسی افزود: بنابراین باید در یک برنامه‌ریزی منسجم و فشرده برای اکتشاف ذخایر جدید سنگ‌آهن و مواد حیاتی موردنیاز صنایع در کشور اقدام شود.

وی بااشاره به اینکه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور اکنون در بخش‌هایی از استان‌های قم، مرکزی، قزوین و اصفهان طرح تحول را به اجرا درآورده است، تصریح کرد: این سازمان در مدت یک‌سال دستاوردهایی در طرح تحول زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایر معدنی داشته و ذخایر مناسبی از سنگ‌آهن در استان کردستان شناسایی شده است که امیدواریم این دستاوردها مراحل اولیه اکتشاف را در بر‌گیرد و موجب رفع نیاز برای صنایع کشور در حوزه سنگ‌آهن شود.

جدیدی در ادامه به برنامه‌های آتی این سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور اشاره و ابراز امیدواری کرد: در سال‌های آینده، ذخایر مگنتیتی سنگ‌آهن را بالا ببریم و در بحث سنگ‌های هماتیتی نیز به تکنولوژی فرآوری دست پیدا کنیم.

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، فناوری و بودجه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، از وجود ذخایر قابل‌توجه هماتیتی سنگ‌آهن در کشور خبر داد و گفت: البته این ذخایر در مقیاس جهانی ذخایر بالایی نیست، اما در کشورمان به فرآوری نیاز دارد که سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور از طریق ژئوفیزیک هوایی به‌دنبال اکتشاف ذخایر جدید معدنی پنهان است.

وی همچنین از همکاری مشترک با صنایع فولادی در حوزه اکتشافات خبر داد و افزود: هم‌اکنون تفاهمنامه و قراردادهایی با صنایع فولادی در حوزه اکتشاف سنگ‌آهن داریم و نگاه ما مراحل اولیه اکتشاف است که دولت باید خطرپذیری اکتشاف بخش خصوصی را پایین بیاورد.

این مقام مسئول ادامه داد: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور با ورود فعالیت‌های اکتشافی و بکارگیری روش‌های علمی، مراحل شناسایی و پی‌جویی را انجام می‌دهد که با این کار، دولت وظایف حاکمیتی خود را انجام و با ورود به اکتشافات اولیه، ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد.

تنها با شناسایی ذخایر خوشحال نشویم

اما سوال این است که شناسایی ذخایر و اعلام آمارها مشکلات ما را در بخش تامین مواد اولیه حل خواهد کرد؟ به‌طورقطع پاسخ به این سوال منفی است. بارها گفته‌ایم که ایران در میان ۱۵ کشور معدنی دنیا قرار دارد، اما حالا در چند قدمی تحقق چشم‌انداز ۱۴۰۴، تامین مواد اولیه به اصلی‌ترین چالش واحدهای پایین‌دستی از جمله فولادی‌ها تبدیل شده است. بدون‌شک پس از شناسایی این ذخایر موضوع بهره‌برداری و استخراج از آنها بسیار مهم است که چندین چالش می‌تواند پیش‌رو باشد. چالش اول، موضوع ثبات در قوانین و مقررات است که پیش‌تر به آن اشاره شده، اما از دیگر موضوعات مهم، بحث ایجاد زیرساخت‌های لازم برای بهره‌برداری از این ذخایر است. موضوعی که امروز بسیاری از فعالان بخش معدن را با مشکل همراه کرده است. این زیرساخت‌ها در بخش‌هایی همچون سوخت، حمل‌ونقل، ماشین‌آلات و... توانسته‌اند معدنکاری را با مشکلات بسیاری همراه کنند. به‌عنوان‌مثال، فرسودگی ماشین‌آلات توانسته بر میزان بهره‌وری معادن در بخش معادن کوچک و متوسط‌مقیاس اثرگذار باشد که در نهایت، حل نشدن این چالش، این معادن را به گورستان ماشین‌آلات تبدیل خواهد کرد.در بخش حمل‌ونقل نیز  توسعه نیافتن حمل ریلی از موضوعاتی است که باعث شده، نرخ تمام‌شده برای فعالان بخش معدن افزایشی باشد.

سخن پایانی

این موارد باعث شده تا سرمایه‌گذاری در بخش معدن با احتیاط بسیاری انجام شود که شاید همین نگاه، ورود سرمایه‌گذار را کاهش داده است، در حالی که با ورود سرمایه‌گذاران به بخش معدن، علاوه بر توسعه اقتصادی و تامین مواد اولیه، می‌توان در حوزه صادرات هم ارزآوری بیش از شرایط فعلی داشته باشیم و به‌نوعی وابستگی به درآمدهای نفتی را کاهش دهیم، در نتیجه تا به مرحله بهره‌برداری از این ذخایر نرسیم، نمی‌توانیم میزان نگرانی فولادی‌ها نسبت به مواد اولیه را کاهش دهیم و همچنان چالش‌ها در جای خود باقی خواهند ماند.