به علاوه اینکه، بسیاری از کارشناسان و دست‌اندرکاران بر ضروروت تدوین استراتژی صنایع معدنی در برنامه هفتم توسعه نیز تاکید دارند. باتوجه به این اخبار، به‌نظر می‌رسد سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران در تلاش است تا با تدوین نقشه‌راهی برای مواد معدنی مهم و حیاتی، مسیر بهره‌برداری از این عناصر را فراهم کند، اما چه دلیلی باعث شده تا ایمیدرو به‌سراغ این برنامه برود و از سویی دیگر، آیا تنها با تدوین این نقشه‌راه می‌توان به بهره‌برداری هرچه بیشتر این مواد امیدوار بود؟ در واقع ایمیدرو در تلاش است با برنامه‌ای منسجم، به‌سراغ جذب سرمایه‌گذاران برود و آنها را در این مسیر قرار دهد.

به‌گزارش صمت، بخش معدن در سال‌های اخیر بیش از گذشته موردتوجه مسئولان قرار گرفته تا بتواند مسیر توسعه را در زمان کوتاه‌تری طی کرده و عقب‌ماندگی‌های گذشته را جبران کند.

شناسایی ظرفیت‌ها و مزیت‌های معادن و صنایع‌معدنی

در معرفی نقشه‌راه توسعه و توانمندسازی معادن و صنایع معدنی ایران گفته می‌شد این برنامه راهبردی برپایه شناسایی ظرفیت‌ها و مزیت‌های معادن و صنایع معدنی کشور و چشم‌انداز بازارهای جهانی و همچنین براساس نگاهی راهبردی و کلان به جایگاه معادن و صنایع معدنی در اقتصاد ملی، تهیه می‌شود تا به‌عنوان یکی از بخش‌های اشتغال‌آفرین و از پیشرانان رشد اقتصادی پایدار، زمینه ارتقای جایگاه معادن و صنایع معدنی ایران را فراهم کند. اما آیا این سند بالادستی توانسته است گوشه‌ای از اهداف و چشم‌اندازهای خود را محقق کند؟

کارشناسان معتقدند، بیش و پیش از هر تلاشی برای تدوین نقشه‌راه معدنی، باید با پایش اقدامات انجام‌شده روشن کرد که هر یک از اهداف سندهای پیشین در کدام مرحله از اجرا قرار دارند و علل محقق نشدن احتمالی آنها چیست و براساس آن داده‌ها کمر به رفع آسیب‌ها بست و زمینه را برای اجرایی شدن آنها فراهم آورد.

براساس شواهد، بسیاری از کارشناسان معتقدند در دهه‌های گذشته بی‌توجهی و تمرکز به حلقه‌های ابتدایی بخش معدن یعنی توسعه اکتشاف نگرانی‌هایی را برای برخی زنجیره‌های ارزش از جمله زنجیره ارزش فولاد ایجاد کرد. این در حالی بود که دولت در نظر داشت، سهم بخش معدن و صنایع‌معدنی در صادرات غیرنفتی را افزایش داده و این بخش به تحقق شعار «معدن به‌جای نفت» نزدیک شود. با این همه، نبود برنامه‌ریزی کارشناسی، نبود نقشه‌راه و در کنار آن، تشدید تحریم‌ها و محدودیت‌های ناشی از تحریم، دست به‌دست یکدیگر داد تا این توسعه زمانبر شود.

توسعه جدی اکتشاف

امروز باتوجه به جدی شدن برخی تهدیدها درباره تامین مواد اولیه، توسعه اکتشافات به‌طورجدی در دستور کار بخش دولتی و خصوصی قرار گرفته و بارها سیدرضا فاطمی‌امین، وزیر صنعت، معدن و تجارت بر این موضوع تاکید کرده است. از سویی دیگر، سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) نیز در تلاش است تا با توسعه اکتشافات، میزان بهره‌برداری از ذخایر معدنی را افزایش دهد. در کنار این موضوع، بخش خصوصی نیز تلاش می‌کند تا ورود پرقدرتی به بخش معدن داشته و بتواند اقدامات خود در حوزه اکتشافات را توسعه دهد. بدون شک در شرایط فعلی، ورود بخش خصوصی دارای اهلیت و متخصص می‌تواند برخی از گره‌های کور در معدن را گشوده و توسعه را سرعت بخشد.

نقشه‌راه استراتژیک

اما در کنار موارد یادشده، در اختیار داشتن نقشه‌راه استراتژیک و کارشناسی‌شده، می‌تواند سرعت توسعه را کوتاه کند، زیرا تدوین چنین نقشه‌ای با شناسایی موانع پیش‌رو باعث می‌شود تا راهکارهای کارشناسی شناسایی شوند و در دستور کار قرار بگیرند. البته همان‌طور که تاکید شد، باید این نقشه به‌صورت کارشناسی و دقیق تدوین شود. امروز صنعت فولاد نقشه‌راهی چند ساله برای رسیدن به تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در اختیار دارد، اما متاسفانه چندان به موانع شناسایی‌شده دقت نشد و برخی موضوعات، همچون آمایش سرزمین موردتوجه قرار نگرفت و برخی صنایع برای تامین آب موردنیاز، مجبور به سرمایه‌گذاری جدید در این مسیر شدند. حالا قرار است سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو)، نقشه‌راه مواد معدنی حیاتی و استراتژیک را برای نخستین‌بار در کشور تدوین کند.

اهمیت تدوین نقشه‌راه

برای پاسخ به این سوال که چرا باید برای برخی مواد معدنی به‌سراغ تدوین نقشه‌راه رفت، بهتر است نگاهی به بازارهای جهانی داشته باشیم. نگاه به بازارهای جهانی و توسعه صنایع مختلف از جمله تولید خودروهای برقی، نشان می‌دهد بازار تقاضای مواد معدنی دنیا در سال‌های آینده رو به تغییر است و این موضوع می‌تواند تقاضا برای برخی مواد معدنی را افزایش دهد، در نتیجه سرمایه‌گذاری در این زمینه، از همین امروز، باید با جدیت بسیار در دستور کار قرار بگیرد. از سویی دیگر، جنگ تجاری میان امریکا و چین نشان داد، اهمیت برخی مواد معدنی به‌اندازه‌ای بالا است که می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای فشار به یک کشور مورداستفاده قرار بگیرد. ایمیدرو در بررسی‌های انجام‌گرفته، ۱۳ ماده معدنی شامل گرافیت، منگنز، فسفات، تیتانیوم، قلع، پتاس، سیلیس پرعیار، نیکل، لیتیوم، بور، وانادیوم، کبالت و عناصر نادر خاکی را تحلیل و باتوجه به جایگاه آنها، در محصولات بالادستی، میانی و پایین‌دستی، گروه‌بندی کرده است. افزایش تولید برخی محصولات یادشده می‌تواند علاوه بر کاهش وابستگی به واردات، منجر به افزایش درآمدهای ارزی و در کنار آن توسعه صنایع «های‌تک» شود.

دستور کار ایمیدرو

باتوجه به اهمیت موضوع، حالا تدوین نقشه‌راه مواد معدنی حیاتی در دستور کار ایمیدرو قرار گرفته است تا بتواند از فرصت‌های پیش‌رو، بهترین بهره‌برداری را داشته باشد.

صمتوجیه‌اله جعفری در جلسه تدوین نقشه‌راه مواد معدنی حیاتی و استراتژیک ضمن بیان مطلب مذکور گفت: این سازمان با هدف کمک به سیاست‌گذاری، حمایت از بخش خصوصی در تکمیل زنجیره تولید، تهیه اولویت‌های اکتشافی و تصمیم‌گیری آگاهانه برای حوزه مواد معدنی حیاتی و استراتژیک، با یک مشاور خصوصی نسبت به تدوین نقشه‌راه این نوع مواد معدنی اقدام کرد.

وی افزود: در بررسی‌های انجام‌شده، ۱۳ ماده معدنی شامل گرافیت، منگنز، فسفات، تیتانیوم، قلع، پتاس، سیلیس پرعیار، نیکل، لیتیوم، بور، وانادیوم، کبالت و عناصر نادر خاکی تحلیل شد که باتوجه به جایگاه آنها، در محصولات بالادستی، میانی و پایین‌دستی، گروه بندی شدند. همچنین ۳ ماده معدنی مشتمل بر مولیبدن، کرومیت و بیتومین، به‌عنوان فرصت ویژه شناسایی شدند.

رئیس هیات‌عامل ایمیدرو با بیان اینکه برای هر یک از مواد معدنی حیاتی مذکور، استراتژی تدوین می‌شود، ابراز کرد: در این استراتژی، موضوع‌های مرتبط نظیر میزان تولید محصولات بالادستی، میانی و پایین‌دستی، واردات و صادرات محصولات، ظرفیت‌یابی معادن، استحصال و فرآوری و ... در هر ماده معدنی، ارزیابی می‌شود.

وی ادامه داد: درصدد هستیم برای ایجاد یک اقدام عملیاتی روی مواد مذکور، پیشنهاد ورود آنها را در برنامه هفتم توسعه ارائه کنیم.

ضرورت کار جدی اکتشافی

جعفری با تاکید بر اینکه روی برخی مواد معدنی همچون لیتیم و وانادیوم، کار اکتشافی جدی نشده است، تصریح کرد: در راستای توسعه صنایع نوین و نیاز کشور به عناصر جدید، باید در کنار اکتشاف مواد معدنی عمومی، عناصر حیاتی و استراتژیک را نیز موردتوجه قرار داد.

وی افزود: باتوجه به وجود میلیون‌ها تن باطله در معادن، موضوع استحصال مواد معدنی حیاتی از باطله‌ها نیز باید به‌طورجدی دنبال شود. در زمینه فرآوری و استحصال مواد معدنی، قرار است با شرکت‌های دانش‌بنیان وارد مذاکره شویم.

سخن پایانی

هرچند تدوین نقشه‌راه، گام مهمی برای توسعه بخش معدن و بهره‌برداری از ذخایر استراتژیک است، اما نباید فراموش کرد تا زمانی که نگاه کارشناسی و توسعه‌ای در کنار هم بر بخش معدن حاکم نشود، اجرا و تحقق چنین برنامه‌هایی نه آنکه غیرممکن بلکه با دشواری بسیاری مواجه می‌شود.

این مشکلات می‌تواند منجر به فرار سرمایه از بخش معدن شده و فعالان دیگر را از ادامه راه منصرف و دلسرد کند، در واقع در کنار این موضوع، باید از میان برداشتن موانع بیرونی همچون قوانین و مقررات ناگهانی، و... در دستور کار قرار بگیرد تا بخش خصوصی با خیالی آسوده به‌سراغ اجرایی کردن این برنامه بیاید.