خرداد امسال رئیس هیات‌عامل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) در دوازدهمین جلسه شورای سیاست‌گذاری صنعت گوهرسنگ‌ها، از اجرای سند ملی توسعه گوهرسنگ‌ها با راهبری این سازمان خبر داد. این سند که در دو افق‌ ۵ ساله تدوین شده، قرار است ضمن ساماندهی به فعالیت‌های فعلی صنعت گوهرسنگ کشور، تمامی بخش‌های این حوزه را به توسعه نزدیک‌تر کند.

درباره جزئیات این سند، برنامه‌هایی که ایمیدرو برای تحقق اهداف مندرج در طرح توسعه و همچنین ثمراتی که اجرایی شدن آنها در پی خواهد داشت،صمت با سید ابومحمد هاشمی، مجری طرح توسعه صنعت گوهرسنگ به گفت‌وگو پرداخته که شرح‌ آن را در ادامه می‌خوانید: 

نحوه تدوین سند توسعه صنعت گوهرسنگ و میزان مشارکت بخش‌های مختلف مرتبط و فعال در این حوزه چگونه است؟

همان‌طور که اعلام شد، براساس سند ملی توسعه صنعت گوهرسنگ، مجری طرح این سند سازمان ایمیدرو بوده و ما به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از این سازمان علاوه‌بر اجرای این طرح، به‌عنوان دبیرخانه ستاد ملی این سند نیز شناخته شده‌ایم. این سند ملی براساس حدود ۵ سال کار کارشناسی با همکاری ۸ وزارتخانه و بیش از ۲۰ سازمان و نهاد دولتی و غیردولتی تدوین شده است. سند ملی توسعه صنعت گوهرسنگ همان‌طور که از عنوان آن مشخص است، براساس هدف توسعه صنعت گوهرسنگ‌ها تدوین و در پایان دولت قبل به سازمان‌ها و نهادهای مرتبط این طرح ابلاغ شد. به طور کلی می‌توان گفت حدود ۵ ماه است این طرح در دست اجرا قرار گرفته و این سند مبنایی برای برنامه‌ریز‌ی و اقدامات توسعه‌ای این حوزه است. استراتژی‌های کلان این سند در دو افق‌گذاری پنج‌ساله ۱۴۰۵ و ۱۴۱۰ تدوین شد. در ۵ سال نخست اصلاح ساختارهای کلان و زیرساخت‌ها، توسعه و بهبود فضای کسب‌وکار، بهبود مدیریت منابع انسانی و توسعه منابع تامین سنگ خام از جمله اهداف دوره پنج‌ساله نخست سند توسعه صنعت گوهر‌سنگ است. افزایش سرمایه‌گذاری در بخش تولید و گسترش بازارهای داخلی و بین‌المللی نیز در افق‌گذاری ۵ سال دوم این سند پیش‌بینی شده است. این سند توسط مجموعه‌ای کارشناسان مرتبط با این صنعت و با همکاری بخش خصوصی، اتحادیه‌ها و گروه‌هایی که هر یک به نوعی درگیر این صنعت هستند، تهیه شد. پیش از تدوین سند نقاط ضعف، قوت، فرصت‌ها و تهدیدها و به طور کلی وضعیت موجود در صنعت گوهر‌سنگ بررسی‌ و شناسایی شد. سپس با تحلیل اطلاعات به‌ دست آمده تمام استراتژی سند این صنعت تدوین شد. با بررسی شرایط صنعت گوهرسنگ، وضعیت فعلی به‌عنوان نقطه شروع درنظر گرفته شده و اگر این سند پیگیری شده و در راستای اجرایی شدن آن تمامی نهادها و فعالان حوزه گوهرسنگ همکاری لازم را داشته باشند، اهداف توسعه‌ای این سند محقق خواهند شد.

برنامه‌های این طرح برای ساماندهی و توسعه فعالیت‌های اکتشافی در صنعت گوهرسنگ چیست؟

ایمیدرو بنا بر ماهیت کاری و ذات هدفی که دنبال می‌کند، یک سازمان توسعه‌ای است و تمامی فعالیت‌های مرتبط با توسعه بخش معدن نیز توسط ایمیدرو صورت می‌گیرد. فعالیت‌های اکتشافی نیز جزوی از این اقدامات توسعه‌ای است که تا امروز ایمیدرو برنامه‌هایی برای توسعه اکتشافات در تمامی بخش‌های معدنی اجرا کرده و ادامه نیز خواهد یافت. درباره اکتشافات در حوزه گوهرسنگ‌ها نیز می‌توان گفت سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران فعالیت‌های توسعه‌‌ای درج‌شده در سند ملی توسعه صنعت گوهرسنگ‌ها از جمله گسترش اکتشافات این حوزه را انجام خواهد داد. برخی فعالیت‌های اکتشافی در سراسر کشور به صورت نیمه‌کاره رها شده‌اند که ایمیدرو در وهله نخست به غربالگری این طرح‌های اکتشافی خواهد پرداخت. همچنین فعالیت‌های اکتشافی جدید در مناطق با ظرفیت بالا که تا به حال اکتشافات ذخایر سنگ‌های قیمتی در آن محدوده‌ها انجام نشده، از دیگر برنامه‌های ایمیدرو در این حوزه است. باید توجه کرد که گوهرسنگ نسبت به سایر مواد معدنی نحوه و روند اکتشاف متفاوتی داشته و سازمان ایمیدرو براساس خاستگاه توسعه‌ای خود به گسترش فعالیت‌های اکتشافی حوزه گوهرسنگ در ادامه خواهد پرداخت. درحال‌حاضر طبق تقسیم‌بندی اهداف تا پیش از سال ۱۴۰۵ باید فعالیت‌های اکتشافی به ثمر برسند اما پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۱۴۰۲ تمامی این فعالیت‌های اکتشافی حوزه گوهرسنگ‌ها پایان یابد.

سازمان ایمیدرو برای موضوع مدیریت نیروی انسانی که در سند ملی توسعه گوهرسنگ‌ها به آن اشاره شده چه برنامه‌هایی داشته و چطور این روند را بهبود خواهد بخشید؟

ایمیدرو با همکاری سازمان‌ها و نهادهایی که در موضوع آموزش و افزایش توانمندی‌های نیروی انسانی فعالیت دارند، به‌ویژه سازمان فنی و حرفه‌ای کشور، به آموزش و پرورش نیروی کار توانمند و مستعد در حوزه صنعت گوهرسنگ خواهد پرداخت. این سازمان‌ها با برگزاری کارگاه‌های آموزشی تراش گوهرسنگ و تجهیز آموزشکده‌های این حوزه، به فراهم‌سازی بستر مناسب برای گسترش فعالیت‌های آموزشی خواهند پرداخت. 

از آموزش در این بخش می‌توان به‌عنوان یک نهضت آموزشی در عرصه تراش گوهرسنگ‌ها یاد کرد. ایمیدرو قصد دارد این نهضت را تا روستاها و شهرهای کمتر توسعه‌یافته نیز گسترش دهد و افراد مستعد و علاقه‌مند در این‌ حوزه را به نیروی کار توانا و خلاق مبدل کند. پیش‌بینی شده تا پایان سال ۱۴۰۲ بیش از ۲۰۰ کارگاه آموزشی مرتبط با صنعت گوهرسنگ در سراسر کشور برگزار شود. به عبارت دیگر، ایمیدرو قصد دارد با فراگیر کردن صنعت گوهرسنگ در کشور به‌ویژه در مناطقی که ذخایر و منابع سنگ‌های قیمتی در آنجا وجود دارد، این صنعت را گسترده کند. باید توجه کرد آموزش نخستین اقدام و یک مبنایی برای شروع کارهای گسترده‌تر به شمار می‌رود و از آن می‌توان به‌عنوان پیش شرط توسعه صنعت گوهرسنگ یاد کرد. آموزش در صنعت گوهرسنگ نه‌تنها در حوزه تراش بلکه برای ساخت وسایلی که به نوعی با گوهرسنگ‌ها نیز مرتبط هستند، انجام می‌شود. با پیشرفت در این عرصه می‌توان در تمامی نقاط کشور به‌ویژه مناطقی که از معادن غنی سنگ‌های قیمتی برخوردارند،‌ اشتغال‌ وسیع‌ ایجاد کرد‌. تراش سنگ‌ها و پیکره‌ها همواره به عنوان یک هنر-صنعت به‌شمار می‌رود و توسعه آموزش این عرصه منجر به رونق این حوزه خواهد شد. همچنین می‌توانیم در آینده ضمن برپایی نمایشگاه‌های متعدد داخلی و کشوری، در نمایشگاه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی حضوری موثر داشته و پا به پای رقبای جهانی خود مانند ترکیه به رقابت بپردازیم.

تا چه اندازه به مباحث مطالعاتی و گسترش فعالیت‌های پژوهشی در این طرح توجه شده است؟

بحث بعدی مهمی که در سند ملی توسعه صنعت گوهرسنگ به آن پرداخته شده، برپایی آزمایشگاه تخصصی با همکاری سازمان استاندارد به‌عنوان یک آزمایشگاه مرجع برای فعالیت‌های این حوزه است. در این آزمایشگاه تمام فعالان عرصه سنگ‌های قیمتی می‌توانند اطلاعات لازم را تهیه کنند و ضمن دریافت گواهینامه برای سنگ‌ها و محصولات خود، به تجارت‌ و معاملات خود اعتبار بیشتری ‌دهند. همچنین در ادامه ایمیدرو به‌عنوان متولی مهم فعالیت‌های توسعه‌ای، به توسعه پژوهش‌های این صنعت خواهد پرداخت. به طور معمول بخش خصوصی بر فعالیت‌های پژوهشی ورود نکرده و سرمایه‌گذاری انجام نمی‌دهد اما ایمیدرو به‌عنوان یه سازمان توسعه‌ای در ادامه به مسائل پژوهشی گوهرسنگ‌ها خواهد پرداخت. بررسی‌های پژوهشی در حوزه یاقوت و زمرد و مطالعات امکان‌سنجی برای هر بخش گوهرسنگ از جمله این اقدامات خواهد بود. 

برای مثال، در حوزه الماس با مطالعات امکان‌سنجی به این پاسخ دست خواهیم یافت که تا چه میزان ذخایر الماس در کشور وجود داشته و شرایط حرکت به سمت تولید الماس صنعتی را داریم یا خیر. در این شرایط می‌توانیم نیاز الماس در کشور را رفع کنیم. همچنین مطالعات حوزه مروارید و فراهم‌سازی بسترهای مناسب برای کشت صدف مرواریدساز از دیگر فعالیت‌های پژوهشی سازمان ایمیدرو خواهد بود. همچنین در حوزه فیروزه باوجود آنکه ایران دارای ذخایر غنی از این سنگ است، از سایر کشورها در این حوزه عقب هستیم. به‌طور کلی ایمیدرو قصد دارد بر قسمت‌هایی که بخش خصوصی کمتر به حضور در آنها علاقه دارد، ایمیدرو سرمایه‌گذاری‌های بیشتری انجام دهد. در بخش‌هایی نیز بخش خصوصی در آن فعال است ایمیدرو کمتر ورود خواهد کرد اما برای جمع‌‌آوری اطلاعات و گزارش‌ فعالیت‌ها در راستای هدفمند کردن اقدامات پراکنده فعالان معدنی، سازمان ایمیدرو برنامه‌هایی در ادامه خواهد داشت. باید درنظر داشت مجموعه این فعالیت‌ها در ادامه منجر به ایجاد اشتغال‌ پایدار برای تمامی اقشار جامعه خواهد شد.

تا به حال چه اقداماتی از اهداف توسعه‌ای ذکر شده، اجرایی شده است؟ پیش‌بینی می‌کنید نخستین نتایج مثبت اجرای سند ملی توسعه صنعت گوهرسنگ در چه زمانی پدیدار خواهد شد؟

در زمینه گسترش آموزش، مدتی است کار آغاز شده و در شهرستان فردوس استان خراسان جنوبی یک مرکز آموزشی درحال‌حاضر تجهیز شده و شروع به کار کرده است. در این مدت این مرکز ۳۷۰ هنرجو در حوزه‌ها و مقاطع سنی مختلف آموزش داده و ۲۰۰ نفر از این تعداد درحال‌حاضر وارد فضاهای کسب‌وکار به‌ویژه کسب‌وکار خانگی شده‌اند. باید بر این نکته تاکید کرد با توجه به در دسترس و سهل‌‌الوصول بودن مواد اولیه سنگ‌تراشی و مصنوعات سنگی و همچنین کم‌هزینه بودن ایجاد کارگاه‌های خانگی، اغلب دانش‌آموختگان می‌توانند پس از آموزش جذب بازار کار شوند ‌اما به شرط آنکه بتوانیم بازار فروش محصولات این کارگاه‌ها را تامین کنیم و فضای مناسبی برای فروش تولیدات خود داشته باشند. این روند متوقف نشده و در شهرستان‌های دیگر نیز تاسیس و تجهیز آموزشگاه‌ها ادامه خواهد داشت. در شهرستان تایباد (یکی از شهرستان‌های استان خراسان رضوی) نیز به‌زودی مباحث ‌آموزشی مرتبط با سنگ‌تراشی آغاز خواهد شد. این شهرستان به دلیل آنکه از نظر جغرافیایی نزدیک مرز افغانستان بوده و در نزدیکی بازارچه محلی ایران افغانستان قرار دارد، می‌تواند یکی از مکان‌های مناسب برای گسترش این فعالیت‌ها باشد چرا‌که در صورت مساعد بودن شرایط تراشکاران و فعالان این عرصه می‌توانند مقداری از مواد اولیه تولیدات خود را حتی از بازارهای افغانستان تامین کنند. به طور کلی می‌توان گفت سال آینده خبرهای خوبی از حوزه گوهرسنگ به گوش خواهد رسید چراکه فعالیت‌های آموزشی در این بخش تا سال آینده به‌عنوان زیرساخت صنعت گوهرسنگ گسترش چشم‌گیر خواهد یافت؛ چه در حوزه سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی و چه فعالیت‌های پیکرتراشی و استفاده از سنگ‌های کم‌عیارتر در صنعت. 

مباحث اکتشافی نیز بنا بر ذات آنها زمان‌بر بوده و تا دو سال آینده اطلاعات مربوط به فعالیت‌های این حوزه نیز مشخص خواهد شد. تا آن زمان مشخص خواهد شد در چه قسمت‌هایی بیشتر توانمند بوده و ظرفیت‌های مناسب داریم. همچنین در چه حوزه‌های معدنی ضعیف‌تر بوده و نیاز به واردات مواد اولیه صنایع و کارگاه‌های فرآوری مرتبط با بخش معدن داریم. برای مسائل پژوهشی نیز تاکنون اقداماتی انجام شده و ادامه‌دار خواهد بود. پژوهش‌های مرتبط با کشت صدف مرواریدساز در یکی از استان‌های جنوبی کشرو آغاز شده و پیش‌بینی می‌شود اتفاقات روشنی را در این زمینه شاهد باشیم. همچنین آزمایشگاه مرجع برای صنعت گوهرسنگ در استان کرج آغاز به کار کرده و به‌زودی به نتایج مثبتی در این زمینه دست خواهیم یافت.

سخن پایانی

تدوین برنامه‌های توسعه‌ای نخستین گام برای رونق هر بخش اقتصادی به شمار می‌رود. اما حرکت به سمت اجرایی کردن این اهداف و برنامه‌های تهیه شده مهم‌ترین بخش دستیابی به توسعه‌ای است که به‌عنوان هدف آن را درنظر گرفتیم. امیدواریم در آینده سازمان‌های توسعه‌ای بخش معدن با توجه بیشتر به رفع مشکلات و چالش‌های معادن، به سمت تحقق اهداف و برنامه‌های توسعه‌ای این بخش حرکت کنند و نتایج موفقیت‌آمیزی به همراه داشته باشند.