دانش‌بنیان‌ها خسته از بی‌ثباتی‌های اقتصاد
نوسان ارز، آورده‌ای جز سردرگمی ندارد
تاثیرات مخرب نوسانات ارزی و بی‌ثباتی اقتصادی بر تولید برای کمتر کسی پوشیده است؛ افزایش نرخ کالاها در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت، علاوه بر التهاب بازار سردرگمی ناخواسته‌ای را به تولیدکنندگان تحمیل می‌کند. درهمین حال به‌طورقطع مسائل ارزی تاثیرات خوبی بر روند فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان نمی‌گذارد، با اینهمه در میان سایر بخش‌های اقتصادی، این شرکت‌ها کمترین چالش با نوسان نرخ ارز را متحمل می‌شوند و کمترین تاثیرپذیری را در تغییرات نرخ ارزی خواهند داشت. آنها بر این باور هستند که سیاست‌‌گذاری‌های دولت می‌تواند مسائل و مشکلات شرکت‌های دانش‌بنیان را برطرف سازد و نوسان نرخ ارز تاثیر کمتری بر فعالیت دانش‌بنیان‌ها به‌ویژه آن دسته از شرکت‌هایی دارد که در حوزه فناوری اطلاعات و دیجیتال فعالیت می‌کنند. این در حالی است که باتوجه به مشاهدات موجود، بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیانی که تا ابتدای سال ۹۷ به حیات خود ادامه می‌داده‌اند، به‌دلیل بی‌ثباتی اقتصادی و نوسان نرخ ارز به‌طورکامل متوقف و دچار سردرگمی شده‌اند.در این رابطه به بررسی تاثیرات بی‌ثباتی اقتصادی و نوسانات ارزی بر شرکت‌های دانش‌بنیان پرداخته است.
تاثیر نوسان نرخ ارز بر تامین اقلام صنعتی
در سال‌های اخیر شاهد فشارهای سنگین بر پیکر اقتصاد و در نهایت، بر توان معیشتی مردم بوده‌ایم، اما تاثیر نوسانات نرخ ارز روی تامین اقلام صنعتی غیرقابل‌انکار است. دلار ارز رایج بازارهای بین‌المللی است، به‌همین دلیل نوسان این ارز جهانی، در اقتصاد کشورهای مختلف دنیا تاثیرگذار خواهد بود. مواد اولیه تولیدات بسیاری از صنایع بومی‌سازی شده ، اما هنوز بسیاری از مواد اولیه تولید از محل واردات تامین می شوند. در این بین دانش‌بنیان‌ها در تولیدات اقلام صنعتی و مواد اولیه تولید دستاوردهای قابل‌توجهی به‌دست‌آورده، اما این تولیدات در تمام بخش‌های صنعتی نبوده و تمام نیاز داخل را تامین نمی‌کند. نبود تکنولوژی و تجهیزات پیشرفته نیاز به واردات اقلام صنعتی را در کشورهایی همچون کشور ما که بخش صنعت چندان پیشرفته نیست، به یک الزام تبدیل کرده است.
دست رقیبان خارجی بسته‌تر می‌شود اما...
امین شجاع پیله‌ورد، رئیس یک شرکت دانش‌بنیان در زمینه ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته معتقد است: اگر نگرش تک‌بعدی به فعالیت دانش‌بنیان‌ها داشته باشیم، نظر برخی مسئولان درباره تاثیر نرخ ارز بر دانش‌بنیان‌ها درست است؛ اینکه با افزایش نرخ ارز، قیمت تمام‌شده کالاهای وارداتی افزایش می‌یابند، امری واضح است. این روند شرایط را برای دانش‌بنیان‌ها که کالای تولیدی دارند هموار می‌کند و دست‌شان در رقابت بازتر می‌شود، اما واقعیت داستان، حول محور سناریوی دیگری می‌چرخد.
با این شرایط، تولید توجیه اقتصادی ندارد
وی در گفت‌وگو با گفت: واضح است که در دنیای درهم‌تنیده امروز، یک شرکت تولیدی صفر تا صد تولید یک کالا را برعهده ندارد، حال چه دانش‌بنیان باشد و چه نباشد. بنابراین، واضح است که بی‌ثباتی اقتصادی و افزایش نرخ ارز تاثیر جدی بر فعالیت‌های دانش‌بنیان‌ها به‌ویژه در حوزه ماشین‌آلات می‌گذارد. از آنجایی که قیمت‌ها با افزایش نرخ دلار در هر بخشی از تولید افزایش پیدا می‌کند، به‌طورقطع دانش‌بنیان‌ها برای کالاهای تولیدشده باید هزینه زیادی را صرف کنند و شاید در بسیاری موارد تولید توجیه اقتصادی هم نداشته باشد. همچنین زمانی که نرخ کالایی متناسب با نرخ دلار روز تعیین می‌شود، تثبیت نرخ جدید نیاز به چند ماه زمان دارد. در این فرآیند بی‌ثباتی اقتصادی، در عمل خریدها و سفارش‌های قبلی را با ضرر همراه می‌کند و باز هم از توجیه اقتصادی فعالیت در اکوسیستم دانش‌بنیانی می‌کاهد.
وی افزود: در شرایط فعلی، تاریخ اعتبار خریدها یک‌روزه است، آن هم در شرایطی که موفق به خرید مواد اولیه شویم؛ در بسیاری موارد مواد به دوبرابر نرخ روز فروخته می‌شود؛ در کل، دانش‌بنیان‌هایی که در زمینه ماشین‌آلات فعالیت می‌کنند، برای خرید نهاده و مواد اولیه با معضل جدی کمبود مواجهند.به‌گفته شجاع، از آنجایی که دانش‌بنیان‌ها در زنجیره تولید قرار دارند، اخلال در هر بخشی از این زنجیره به فعالیت آنها آسیب جدی می‌زند. بالا رفتن نرخ ارز برای دانش‌بنیان‌ها توجیه اقتصادی ندارد و بیشتر آنها ترجیح می‌دهند در سکون به سر ببرند تا پویایی.این فعال دانش‌بنیان گفت: بنابراین تحلیل یک‌جانبه مدیران درباره تاثیر نرخ ارز بر مدیران صحت ندارد؛ چرا که باید فعالیت دانش‌بنیان‌ها را اکوسیستمی دید و آنها را به‌عنوان یک زنجیره در نظر گرفت.
نرخ ارز در نقطه اپتیمم
وی بااشاره به اهمیت نقطه اپتیمم نرخ ارز برای توسعه تولیدات و دانش‌بنیان‌ها گفت: همواره نرخ ارز دارای یک نقطه اپتیمم است؛ فرض کنید مانند چندین سال پیش نرخ دلار ۱۰۰۰ تومان باشد، در این شرایط تولید توجیه اقتصادی مطلوبی ندارد، چرا که تولیدکننده داخلی افزون بر هزینه‌های تولید، باید هزینه تحقیق و توسعه و حقوق و مزایا را بدهد. در این شرایط امکان رقابت با کالای وارداتی برای تولیدکننده داخلی وجود ندارد. بنابراین راهی برای ایجاد اشتغال و توسعه فعالیت دانش‌بنیان باز نمی‌شود. در واقع، این نوع ایستایی در تولید به‌دلیل نبود قابلیت کافی نیست، همان‌گونه که گفته شد نرخ دلار به‌قدری پایین است که اصلا توجیه اقتصادی برای تولید کالا باقی نمی‌ماند، چرا که کالا با همان کیفیت بلکه بالاتر و با قیمتی بسیار مناسب‌تر وارد می‌شود، نظیر چنین روالی را در برخی کشورهای حوزه خلیج‌فارس که ارزش پول‌شان از دلار بیشتر است، می‌توان دید.
یخ‌زدگی اقتصاد
شجاع افزود: در این شرایط، دلار باید به نقطه اپتیمم برسد، به این معنا که در نهایت، واردات و صادرات به‌گونه‌ای طراحی شود که به کسب منافع ملی بینجامد. به‌عبارت روشن‌تر، نرخ دلار باید به نقطه‌ای برسد که تولید در داخل به‌صرفه‌تر باشد تا هم چرخ تولید بگردد و هم اقتصاد پویاتر باشد. به‌اعتقاد من، افزایش نرخ دلار تاثیر زیادی بر فعالیت دانش‌بنیان‌ها دارد و در شرایط فعلی بسیاری از دانش‌بنیان‌ها در یخ‌زدگی اقتصاد به‌سر می‌برند و در اصل توان قیمت‌گذاری و ادامه فعالیت ندارند.
در میان اخبار
افزایش نرخ ارز تب مهاجرت را بالا می‌برد
در ادامه، سراغ یکی دیگر از فعالان اکوسیستم دانش‌بنیان در زمینه فناوری اطلاعات رفتیم. سیدمحسن سیدصالحی، رئیس یک شرکت دانش‌بنیان در گفت‌وگو با بااشاره به تاثیر نوسانات ارزی بر کاهش سرمایه انسانی شرکت‌های فعال در زمینه فناوری اطلاعات گفت: در حوزه فناوری اطلاعات باتوجه به اینکه امکان مهاجرت فعالان به کشورهای دیگر بالا است؛ نوسان نرخ ارز باعث شده، پیشنهادات خارجی‌ها برای نیروی انسانی فعال در داخل جذاب‌تر از قبل باشد و آنها هر روز درآمد ریالی خود را که روزبه‌روز کم‌ارزش‌تر هم می‌شود، با آن درآمدی که می‌توانند در کشورهای مقصد داشته باشند، مقایسه کنند. وی افزود: از آنجایی که درصد هزینه تمام‌شده برای نیروی انسانی در حوزه فناوری اطلاعات بالا است، نوسانات ارزی بیش از هر مورد روی این مولفه اثر می‌گذارد. بنابراین بی‌ثباتی اقتصادی باعث می‌شود، بیشتر شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در زمینه فناوری اطلاعات، بیشتر نیروهای خود را به‌دلیل مهاجرت از دست بدهند. گفتنی است، نیروی انسانی پیشران اصلی تولید در این شرکت‌ها است و نوسان نرخ ارز بی‌ثباتی اقتصادی به نرخ از دست دادن این نیروها تمام می‌شود.
اخلال در تامین تجهیزات شبکه
وی گفت: نوسان نرخ ارز و بی‌ثباتی اقتصادی بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده ماشین‌آلات و تجهیزات یا تولیدات دارویی را در تهیه و تامین نهاده، با مشکلات جدی مواجه می‌کند. چنانچه دانش‌بنیان‌های فعال در این حوزه‌ها با مشکل روبه‌رو هستند. مشابه چنین روندی در شرکت‌های فناوری اطلاعات نیز وجود دارد.
وی افزود: در مورد شرکت‌های فناوری اطلاعات، تامین تجهیزات شبکه جزو ملزومات کار است. نوسان نرخ ارز و بی‌ثباتی اقتصادی بسیاری از این تجهیزات را در بازار ناموجود کرد ه و در نتیجه این شرکت‌ها برای انجام تعهدات، با مشکلات جدی مواجه می‌شوند.به‌گفته سیدصالحی، برای برخی خدمات نرم‌افزاری، نیازمند خرید ملزوماتی هستیم که باید پرداخت ارز داشته باشیم. از طرفی هم، اگر بخواهیم با واسطه این کار را انجام دهیم، تاثیر غیرمستقیمی در قیمت تمام شده کالا و خدمات خواهد داشت. در کل، یک شرکت دانش‌بنیان فعال در فناوری اطلاعات ملزم به ارایه تعهدات بسیاری است که در هر مرحله نوسانات ارزی و بالا و پایین شدن قیمت‌ها خود را نشان می‌دهد.
دانش‌بنیان‌ها در آستانه ورشکستگی
نوسانات نرخ ارز و عدم‌ارزیابی مشکلات اقتصادی با رویه‌های منطقی بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان را در آستانه ورشکستی قرار داده است. به‌گزارش تسنیم، عسکری غلام‌زاده، مدیرعامل صندوق غیردولتی پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد بااشاره به اهمیت نرخ ارز در تولیدات داخلی افزود: نرخ ارز از مهم‌ترین فاکتورهای تعیین‌کننده ظرفیت‌های اقتصادی کشور و مهم‌ترین عامل در تجارت خارجی است که نوسانات آن تاثیرات سریعی بر تولید داخلی کشور می‌گذارد. وی افزود: باتوجه به اینکه کالاهای نیمه‌ساخته، مواد اولیه خام و حتی خرید تکنولوژی برای تولید داخلی مبتنی بر واردات بوده و ارزبر هستند، اگر نرخ ارز افزایش پیدا کند، به‌طورقطع نرخ تولیدات داخلی ما هم به‌دلیل افزایش واردات نهادهای تولید افزایش پیدا می‌کند، همچنین افزایش نرخ ارز باعث کاهش ارزش پول ملی کشور می‌شود. غلام‌زاده گفت: با بالا رفتن نرخ ارز، برخی شرکت‌های صادرکننده رشد خواهند کرد و صادرکنندگان به صادرات بیشتری تشویق می‌شوند که البته این امر اجتناب ناپایدار است. وی ادامه داد: همچنین افزایش نرخ ارز باعث رشد ناپایدار و مقطعی برخی شرکت‌های صادرکننده می‌شود، صادرات تا اندازه‌ای به‌نفع اقتصاد کشور است، اما به‌علت اینکه محصولات داخلی کشور تحت‌تاثیر افزایش قیمت‌های نسبی ناشی از تورم دلار هستند، مزیت رقابتی خود را از دست می‌دهند، بنابراین بنگاه‌های اقتصادی قادر به تولید با مقدار و کیفیت مناسب به همان قیمتی که قبل از صادرات داشتند، نیستند. غلام‌زاده تصریح کرد: باتوجه به اینکه بسیاری از بخش‌های صنعت کشور در فرآیند تولید محصول نیازمند واردات مواد اولیه، کالاهای واسطه‌ای و کالاهای سرمایه‌ای هستند، تغییرات نرخ ارز به‌سرعت بر هزینه تمام‌شده محصول این بخش‌ها تاثیر می‌گذارد. غلام‌زاده بااشاره به تاثیر نوسانات نرخ ارز بر فعالیت اقتصادی بخش خصوصی گفت: در اثر شوک افزایش نرخ ارز صنایعی با نسبت مالکیت خصوصی بالاتر، تولید خود را کاهش می‌دهند و صنایعی که دولتی‌تر هستند، تولید خود را افزایش خواهند داد. شرکت‌های دانش‌بنیان نیز از این دست مشکلات مستثنا نبوده و تغییرات نرخ ارز به‌شدت آنها را تحت‌تاثیر قرار داده است، به‌طوری‌که در بسیاری از شرکت‌ها محاسبه بهای تمام‌شده، میزان تولید متناسب با بازار، میزان حاشیه سود و ... قابل‌محاسبه نیست. وی گفت: در نتیجه این مشکلات شرکت‌های دانش‌بنیانی که اقدام به اخذ تسهیلات در قالب وام از نهادهای مالی این حوزه می‌کنند، در پیشبرد اهداف و همچنین تعهدات خود نسبت به این موسسات و نهادهای مالی دچار مشکل شده‌اند. غلام‌زاده گفت: از سوی دیگر، شرکت‌های دانش‌بنیانی که به‌منظور توسعه بازار از خدمت لیزینگ استفاده می‌کردند، در حال حاضر درباره محاسبه بهای تمام‌شده، حاشیه سود، نرخ فروش و ... در تعامل با طرف خریدار و همچنین نهادهای مالی تسهیلگر این حوزه دچار مشکل شده‌اند.
سخن پایانی
باتوجه به آنچه در گزارش آمد و به‌گفته کارشناسان عوامل گوناگونی برای به‌ثمر رسیدن میوه تولید آن هم از سوی دانش‌بنیان‌ها دست‌به‌دست یکدیگر می‌دهند؛ مشکلات اقتصادی باید از طریق راهکارهای علمی و رویه‌های اقتصادی مناسب برطرف شود که متاسفانه برای برطرف کردن مشکلات اقتصادی اعم از تولید، بیکاری، اشتغال، انباشت سرمایه، نرخ ارز و بهره‌های پولی و بانکی، از روش‌های منطقی مبتنی بر الزامات علم اقتصاد استفاده‌نشده است. به‌همین‌دلیل صنایع، به‌ویژه صنایع دانش‌بنیان همواره با این مشکلات بسیاری روبه‌رو شده‌اند. گفتنی است، امروز نیازمند تغییر نگرش درباره تعریف واژه دانش‌بنیان هستیم، چرا که یک شرکت دانش‌بنیان به این معنا نیست که صفر تا صد تولید را خودش برعهده داشته باشد و مستقل از شرایط بیرونی فعالیت کند. واقعیت دانش‌بنیان‌ها این است که فناوران در نقطه یا مرحله‌ای از یک سیستم بزرگ و پیچیده نقش‌آفرینی می‌کنند و به خلق یک روند فناورانه می‌پردازند. این پروسه به این معنا نیست که تمامی یک فرآیند را خودشان برعهده دارند و بدون شک برای طی این مسیر وابسته به بسیاری از مولفه‌های بیرونی هستند.
نویسنده:
