سال‌هاست صنعت خودرو کشور با چالش‌های متعددی همچون بهره‌وری پایین، تنوع و کیفیت پایین محصولات، عدم‌رضایتمندی مشتریان، ساختارهای مالکیتی و مدیریتی معیوب، عدم‌تفاهم و درک مشترک تصمیم‌گیران و ذی‌نفعان اصلی بازار و صنعت خودرو روبه‌رو است. وضعیت نامطلوب مالی و زیان انباشته شرکت‌های خودروسازی یکی از نتایج اخذ تصمیمات نادرست و چالش‌های یادشده است. بدهی انباشته و ضرر و زیان خودروسازان تمام صنعت خودرو کشور را تحت‌الشعاع خود قرار داده و ادامه حیات خودروسازان را مبهم کرده است.گزارش خودروسازان بزرگ کشور نشان از تداوم زیاندهی آنها در ۹ماهه امسال دارد و این در شرایطی است که تغییر فرمول قیمت‌گذاری خودرو می‌تواند روند تولید را زیانده یا متوقف کند. طبق گزارشی که ایران‌خودرو و سایپا (به‌علاوه زیرمجموعه این شرکت یعنی پارس‌خودرو) در قالب «اطلاعات و صورت‌های مالی میان‌دوره‌ای ۹ماهه منتهی به ۳۰ آذر ۱۴۰۲» به بورس ارائه داده‌اند، مجموع زیان انباشته تا این مقطع به ۱۷۴‌هزار میلیارد تومان رسیده است. خودروسازان همچنین در ۹ماهه منتهی به ۳۰آذر امسال افزون بر ۲۸‌هزار میلیارد تومان زیان به بار آورده‌اند. ادعای خودروسازان این است که سیاست قیمت‌گذاری دستوری عامل اصلی زیاندهی آنهاست؛ از این‌رو همواره سعی می‌کنند از مسیرهای گوناگون، زیان را کاهش دهند.

چند و چون زیاندهی خودروسازان

حدودا دوماه پیش جلسه‌ای بین مسئولان وزارت صمت، خودروسازان و قطعه‌سازان برگزار شد و طرفین طی آن روی چند راهکار برای کاهش زیاندهی به توافق رسیدند. جدا از راهکارهایی مانند انتشار اوراق، وزارت صمت و خودروسازان و قطعه‌سازان روی تغییر فرمول قیمت‌گذاری و البته فروش خودروهای مازاد در حاشیه بازار نیز توافق کردند.در طرح فروش ۱۲۰‌هزار دستگاه خودرو در حاشیه بازار، قرار شد خودروسازان در صورت تولید دست‌کم ۱۲۰‌هزار دستگاه محصول مازاد بر تعهدات‌شان در سامانه یکپارچه، آنها را در حاشیه بازار به‌فروش برسانند. پرونده فروش ۱۲۰‌هزار دستگاه خودرو در حاشیه بازار البته فعلا بایگانی شده و با وجود توافق سه‌جانبه صمت، خودروسازان و قطعه‌سازان ضمانت اجرایی ندارد. حالا شاید گزارش جدید خودروسازان مبنی بر تداوم زیاندهی در ۹ماه امسال، به خروج این پرونده از بایگانی کمک کند، اما مهم‌ترین بند از توافق سه‌جانبه صمت، خودروسازان و قطعه‌سازان، تغییر فرمول قیمت‌گذاری است که می‌تواند به کاهش زیاندهی خودروسازان کمک کرده یا حتی در صورت اجرای درست این فرمول، آنها را برای همیشه از زیاندهی تولید خارج کند. طبق این فرمول، هرچند نرخ خودرو همچنان دستوری تعیین می‌شود، اما گویا قرار است اولا تمام هزینه‌های تولید خودروسازان پوشش داده شود؛ ثانیا به آنها سود نیز تعلق بگیرد. بر این اساس، نرخ خودروها طبق فرمول «هزینه تولید ۲.۵+ درصد سود» تعیین خواهد شد. نکته بعدی اینجاست که دیگر شورای رقابت نقش مستقیم در قیمت‌گذاری خودرو ندارد و این اختیار را به نوعی به وزارت صمت تفویض کرده است. از این‌رو خودروسازان امیدوارند اولا با تغییر فرمول قیمت‌گذاری و ثانیا با خروج شورای رقابت از فرآیند تعیین قیمت، از زیاندهی تولید خارج شوند. این البته در حالی است که با وجود تغییر فرمول و تعویض داور قیمت‌گذاری، فعلا خبری از اصلاح نرخ خودروهای داخلی نیست و امکان دارد این موضوع به دلایلی از جمله در پیش بودن انتخابات مجلس شورای اسلامی، به اوایل سال آینده موکول شود.به هر حال اگر فرمول موردنظر به اجرا دربیاید، می‌تواند خودروسازان را از زیان تولید خارج کند؛ البته مشروط بر اینکه اصلاح نرخ در بازه‌های زمانی لازم اجرا شود. اگر فرض کنیم مثلا در ابتدای سال آینده نرخ جدید خودروها براساس فرمول موردنظر تعیین و ابلاغ شود، معنایش این است که خودروسازان محصولات خود را بدون زیان و حتی با سود به فروش می‌رسانند. طبعا اگر قرار بر تداوم این روند باشد، وزارت صمت به‌عنوان مرجع قیمت‌گذار باید در بازه‌های زمانی لازم، نسبت به اصلاح نرخ براساس هزینه‌های تولید اقدام کند؛ در غیر‌این‌صورت، خودروسازان به صورت مقطعی از زیاندهی خارج و وارد سود می‌شوند و پس از مدتی با توجه به رشد هزینه‌های تولید، باز وارد چرخه ضرردهی خواهند شد.

بررسی صورت‌های مالی سه خودروساز بزرگ کشور نشان می‌دهد زیان انباشته ۹ ماهه امسال افزون بر ۴۴.۹ هزار میلیارد تومان بوده که در مجموع زیان انباشته را به ۱۷۴ هزار میلیارد تومان رسانده است. به گزارش مهر، بررسی صورت‌های مالی ارائه‌شده از سوی خودروسازان به سامانه کدال نشان می‌دهد زیاندهی خودروسازان همچنان ادامه دارد و هر ماه رکوردهای جدیدی را ثبت می‌کند؛ به شکلی که مجموع زیان انباشته سه شرکت ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو تا پایان آذرماه به ۱۷۴ هزار میلیارد تومان رسیده است. با توجه به اینکه خودروسازان در پایان سال گذشته به زیان انباشته ۱۲۹ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومانی رسیده بودند؛ بنابراین طی ۹ ماهه امسال بالغ بر ۴۴ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان زیان انباشته ثبت کرده‌اند.

زیان ۱۰۴ هزار میلیارد تومانی ایران‌خودرو

گزارش صورت مالی ایران‌خودرو نشان می‌دهد این شرکت تا انتهای آذرماه امسال افزون بر ۱۰۴ هزار میلیارد تومان زیان انباشته داشته؛ یعنی مجموع زیان انباشته این شرکت به ۱۰۴ هزار میلیارد تومان رسیده که تقریبا ۲ برابر سرمایه ثبت‌شده این شرکت است. همچنین این شرکت طی ۹ ماهه امسال ۱۹ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان زیان ناخالص داشته است. جزئیات فروش خودرو از سوی این خودروساز بیانگر آن است که این شرکت در فروش ۴ محصول زیان زیادی را متحمل شده که بیشترین زیان به گروه پژو تعلق دارد؛ در ۹ ماهه امسال حدود ۲۱۳ هزار و ۵۰۰ دستگاه انواع پژو به فروش رسیده که در مجموع افزون بر ۱۱ هزار میلیارد تومان زیان از محل فروش این خودروها ثبت‌شده است.در رتبه دوم زیاندهی نیز گروه سمند قرار دارد که ایران‌خودرو با فروش ۳۸ هزار و ۶۰۰ دستگاه از این محصول، بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان زیان کرده است. این شرکت از ناحیه فروش رانا و دنا نیز زیان ثبت کرده است؛ به این ترتیب در ۹ ماهه امسال بیش از ۱۷ هزار رانا فروخته شده که منجر به ثبت زیان هزار میلیارد تومانی شده است. در این مدت بیش از ۶۲ هزار دنا به فروش رسیده که در مجموع منجر به ۴ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومانی ایران‌خودرو شده است.

زیان ۴۸.۲ هزار میلیارد تومانی سایپا

بررسی صورت‌های مالی شرکت سایپا نیز نشان می‌دهد این شرکت تا پایان آذرماه امسال ۴۸ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان زیان انباشته ثبت کرده و مانند ایران‌خودرو بیش از ۲ برابر سرمایه ثبت‌شده خود زیان انباشته دارد. سرمایه ثبت‌شده این شرکت افزون بر ۱۹ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان است. همچنین سایپا در ۹ ماهه امسال بیش از ۴ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان زیان ناخالص به ثبت رسانده است.بررسی جزئیات فروش سایپا نیز مانند ایران‌خودرو بیانگر ثبت زیان از محل فروش تمامی محصولات به جز وانت است. بر این اساس، سایپا طی ۹ ماهه امسال بیش از ۱۷۴ هزار دستگاه محصول خانواده ایکس ۲۰۰ (شامل کوئیک، ساینا و تیبا) فروخته که در مجموع منجر به ثبت بیش از ۴ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومانی شده است.  این شرکت تا پایان آذرماه ۳۶ هزار و ۶۰۰ دستگاه شاهین به فروش رسانده که زیان هزار و ۱۰۰ میلیارد تومانی را از این ناحیه ثبت کرده است. البته همان‌طور که ذکر شد سایپا از محل فروش وانت سود می‌کند؛ این شرکت توانسته با فروش بیش از ۴۳ هزار دستگاه وانت، ۸۴۰ میلیارد تومان سود کسب کند.

زیان ۲۱.۸ هزار میلیارد تومانی پارس‌خودرو

بررسی صورت مالی شرکت پارس‌خودرو نیز بیانگر تداوم زیاندهی این شرکت همچون ایران‌خودرو و سایپاست. بر این اساس تا پایان آذرماه امسال این گروه خودروسازی بیش از ۲۱ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان زیان انباشته ثبت کرده است. سرمایه ثبت‌شده پارس‌خودرویی‌ها در بورس، کمی بیش از ۱۱ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان است؛ بنابراین زیان انباشته آنها از نصف سرمایه بالاتر است.

زیان انباشته در فصل پاییز

در این بین بررسی زیاندهی خودروسازان در ۳ ماهه پاییز نشان می‌دهد در مجموع افزون بر ۱۰ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان به زیان انباشته خودروسازان افزوده شده است. بر این اساس زیان انباشته ایران‌خودرو حدود ۷ هزار میلیارد تومان، سایپا حدود ۲ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان و پارس‌خودرو نیز کمی بیش از هزار میلیارد تومان افزایش یافته است. بررسی آخرین وضعیت صورت‌های مالی خودروسازان مربوط به ۹ ماهه سال جاری نشان می‌دهد زیان انباشته ۳ شرکت مادر خودروساز به بیش از ۸۲ هزار میلیارد تومان رسیده است.

زیان خودروسازان ایرانی در مقایسه با سود عظیم خودروسازی ترکیه

با وجود آنکه ایران خودرو و سایپا در پایان سال گذشته مدعی بودند به وضعیتی رسیدند که می‌توانند از زیاندهی خارج شوند، زیاندهی آنها همچنان ادامه دارد. چندی پیش، امیرحسن کاکایی، کارشناس صنعت خودرو در گفت‌وگویی تلویزیونی گفت: «اگر خودروسازان روزی ۲۰ ساعت هم کار کنند، باز هم ساعتی ۱۱ میلیارد تومان ضرر می‌دهند.» زیاندهی ثانیه‌ای خودروسازان هدفی نبود که مسئولان برای خودروسازی ۵۰ ساله ایران در نظر داشتند؛ اما با سیاست‌گذاری های نادرست، خودروسازی را به این وضع اسفناک کشاندند. سیاست‌گذاری می‌تواند یک صنعت را به سمت تعطیلی یا شکوفایی بکشاند.درحالی که خودروسازان ایران با مشکلات نقدینگی، قیمت‌گذاری دستوری و زیاندهی دست و پنجه نرم می‌کنند، صنعت خودرو ترکیه که عمری بسیار کوتاه‌تر از خودروسازی ایران دارد، به یکی از ۱۰ صادرکننده برتر جهان تبدیل شده است. انجمن صنعت خودرو ترکیه در گزارشی اعلام کرد که میزان صادرات خودرو این کشور در سال ۲۰۲۲ به یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار رسیده است. به عبارت دیگر، با حسابی سرانگشتی می‌توان متوجه شد که ترکیه در سال ۲۰۲۲ ثانیه‌ای حدود ۴۹ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان تنها از بخش صادرات خود درآمد کسب کرده است و خودروسازان ایرانی در ثانیه ضرر می‌دهند.

سخن پایانی

در این میان، این پرسش مطرح می‌شود که با توجه به زیان انباشته، خودروسازان چند قدم تا ورشکستگی فاصله دارند؟ بسیاری از فعالان صنعت خودرو کشور معتقدند دو شرکت خودروساز دولتی کشور، یعنی ایران‌خودرو و سایپا در حال حاضر ورشکسته هستند و ادامه حیات آنها دستوری صورت می‌گیرد. اما آیا واقعیت داستان، فعالیت در ورشکستگی است؟ چرا دولت حاضر نیست بنگاه‌هایی که زیان سنگینی را بر دوش صنعت می‌گذارند، تعطیل کند؟ زنجیره خودروسازی کشور در اعدادی که ایران خودرو و سایپا در صورت‌های مالی‌شان منتشر می‌کنند، زیانده نیست. درست است که خودروسازان در قسمت‌هایی از زنجیره تولید متحمل زیان می‌شوند، اما سودهایی که از شرکت‌های زیرمجموعه، به دست دولت می‌رسد به نوعی این زیان‌ها را جبران و ادامه حیات ایران خودرو و سایپا و شرکت‌های زیرمجموعه را از نظر اقتصادی به‌صرفه می‌کند.