نتایج این تحقیقات موسسه بین‌المللی حیات‌وحش موسوم به «فونا و فلورا» (Fauna & Flora) بر نگرانی‌ها و مناقشه‌های قبلی در ارتباط با پیشنهادهای مربوط به کف‌روبی اقیانوس‌ها برای دستیابی به مواد معدنی کمیاب می‌افزاید.مواد معدنی کمیاب از قبیل کبالت، منگنز و نیکل برای تولیدات بخش انرژی‌های جایگزین از جمله خودروهای برقی و توربین‌های بادی بسیار مهم هستند و این در حالی است که میزان عرضه این مواد در مناطق خشکی زمین کاهش یافته و رو به اتمام است و شرکت‌های معدنی در حال رقابت برای استخراج این مواد از کف اقیانوس‌ها با استفاده از ربات‌های کاوشگری هستند که از طریق لوله‌هایی به کشتی‌ها متصل می‌شوند.در گزارش امروز صمت، با بررسی این موضوع از سهراب حسینی و آرش ابراهیم‌آبادی، ۲ تن از کارشناسان و فعالان بخش معدن خواستیم در این زمینه نظرات خود را با ما در میان بگذارند.

خطر در کمین زیستگاه‌های آبی

اقیانوس‌شناسان، بیولوژیست‌ها و سایر پژوهشگران هشدار داده‌اند که این طرح‌ها (برای کف‌روبی اقیانوس‌ها) موجب آلودگی گسترده شده و همچنین ذخایر جهانی ماهیان را نابود کرده است و اکوسیستم‌های دریایی را نیز امحا خواهد کرد.علاوه بر این، گفته می‌شود اعماق دریاها حاوی و نگهدارنده مخازن عظیمی از کربن است که این کربن‌ها با تشدید فعالیت‌های استخراج معدنی از کف دریاها آزاد خواهد شد و بحران آب‌وهوایی جهانی کنونی ناشی از سطوح انتشار گازهای گلخانه‌ای را تشدید خواهد کرد. از آنجایی که دانش و آگاهی ما از تنوع‌زیستی به‌طوررقت‌انگیزی ناکامل است. به‌گفته «بن‌بو»، هر بار که کاوش‌های جدیدی برای جمع‌آوری گونه‌ها انجام می‌شود، درمی‌یابیم که بین ۷۰ تا ۹۰ درصد آنها توسط علم جدید کشف شده‌اند. دانشمندان بر این باور هستند که فقط هم مسئله گونه‌ها نیست، بلکه کل جنس‌ها یا سرده‌های (genus) گیاهان و مخلوقاتی هستند که ما پیش‌تر چیزی از آنها نمی‌دانستیم. در صورت معدنکاری در اعماق اقیانوس، خطر نابودی موجودات اعماق دریاها مانند کرم‌های رسته چندتاران (polychaete)، جانوران موسوم به «خیار دریایی»، سنگ‌های مرجانی و ماهیان مرکب، بسیار است و در صورت نابودی این اکوسیستم‌ها، هیچ شانسی برای احیای سریع وجود ندارد. در عمق چندین کیلومتری زیر آب، نور و غذا محدود و سرعت حیات بسیار آهسته است و تنوع زیستی زمانی که از دست برود، احیای آن ناممکن خواهد بود.

حجم بیشتر و دسترسی آسان‌تر به منابع

سهراب حسینی ـ نایب‌رئیس هیات‌مدیره حفاران غیرنفتی: داستان از این قرار است که در بستر اقیانوس آرام کلوخه‌هایی شبیه به سیب‌زمینی قرار گرفته‌اند که سرشار از مواد معدنی هستند. البته نه اینکه این منابع معدنی در خشکی‌ها پیدا نمی‌شوند، اما آنچه بشر را به منابع زیرآبی ترغیب می‌کند، حجم بیشتر و دسترسی آسان‌تر است. عموما این کلوخه‌ها شامل پلی‌متالیک به‌ویژه مس، نیکل، کبالت، منگنز و فسفات‌ها هستند. چون این مواد بر بستر دریا قرار دارند و به آن نچسبیده‌اند، فرآیند استخراج و حفاری در مقیاس بزرگ نیاز ندارند. یکی از شرکت‌هایی که در این حوزه پیشقدم شده، شرکت تی‌ام‌سی TMC است. تی‌ام‌سی امیدوار است سالانه ۱.۳ میلیون تن کلوخه خیس از بستر آب‌ها استخراج کند و بر این باور است استخراج کلوخه از محدوده‌هایی که این شرکت مجاز به برداشت از آنها است، می‌تواند مواد معدنی موردنیاز برای ساخت ۲۸۰ میلیون وسیله حمل‌ونقل برقی را تامین کند. استدلال این شرکت در پاسخ به مقایسه این استخراج با خشکی‌ها این است که چون برداشت کلوخه‌ها باطله‌ای تولید نمی‌کند. به‌شکل تقریبی زائده‌ای برجا نمی‌گذارد و جنگل‌زدایی ندارد. افزایش نرخ نفت در دهه اول قرن بیست‌ویکم باعث ایجاد نوآوری در حفاری‌های دریایی شد که خود این امر، کمک به استخراج از کف اقیانوس‌ها را آسان‌تر می‌کند. افزایش تقاضا در عصر دیجیتال نیز باعث افزایش علاقه به این مواد شده است. مواد کبالت، عناصر خاکی کمیاب، منگنز، مس و... در باتری‌ها، تجهیزات‌پزشکی، دستگاه‌های هدایت مهمات و... به کار می‌رود.

چشم به آسمان یا اعماق اقیانوس

امی گارتمن، اقیانوس‌شناس و محقق USGS و رهبر پروژه جهانی مواد معدنی دریایی شرکت درباره ماهیت مواد معدنی دریایی این‌چنین می‌گوید: به‌طورمعمول، هنگام بحث درباره مواد معدنی در دریا، درباره مواد معدنی در اقیانوس‌های عمیق صحبت می‌کنیم، که ۳ دسته از آنها به‌طور گسترده موردبحث قرار می‌گیرند که شامل سولفیدهای عظیم دریایی، پوسته فرومنگانی و گره‌های منگنز هستند. هر یک از این دسته‌ها از نظر ترکیب، میزان شکل‌گیری و مکان در اقیانوس‌ها کاملا متفاوت از سایرین است، البته ناگفته نماند در حال ‌حاضر هیچ معدنکاری در هیچ کجای اقیانوس‌ها جریان ندارد. از آنجا که پوسته اقیانوسی بسیار جوان‌تر از پوسته قاره است، مواد معدنی دریایی به‌طورمعمول بسیار جوان‌تر از مواد معدنی زمینی هستند و بسیار کمتر از بین می‌روند.سازمان زمین‌شناسی امریکا معتقد است تا ۴۰ سال آینده بیش از ۴۵ درصد کل معدنکاری جهان در اقیانوس‌ها انجام خواهد شد. این یعنی ورود صنایع معدنی به استخراج از ذخایر معدنی بسیار غنی اقیانوس و کمک می‌کند تا بخشی از کاستی‌های صنایع جهان در زمینه تامین مواد اولیه رفع شود.

آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی می‌کند فناوری‌های مرتبط با انرژی‌های تجدیدپذیر تا ۲ دهه آینده بیش از ۴۰ درصد از تقاضا برای مس، ۶۰ تا ۷۰ درصد تقاضا برای کبالت و ۹۰ درصد تقاضا برای لیتیوم را به خود اختصاص می‌دهد. به‌تازگی، مجمع جهانی اقتصاد (WEF) اعلام کرده است که ذخایر کبالت، نیکل، لیتیوم و سایر مواد معدنی در کف دریا، می‌توانند به‌زودی به‌صورت تجاری در دسترس قرار گیرند. طبق مقاله جدید منتشرشده از سوی مجمع جهانی اقتصاد (WEF)، صنایع بهره‌برداری از منابع جدید به چارچوب‌های نظارتی و مدیریتی جدیدی نیز نیاز دارد و این چارچوب‌ها برای مواد معدنی در اعماق دریا، تشکیل خواهد شد.

خطر آزاد شدن مخازن عظیم کربن

نخستین‌بار در گزارشی در سال ۲۰۲۰، نگرانی‌هایی در ارتباط با معدنکاری اقیانوسی مطرح شد. از آن زمان تاکنون، دانشمندان مطالعات خود را درباره مناطق اعماق دریاها و اقیانوس‌ها شدت بخشیده و خطرات بیشتر ناشی از معدنکاری در این مناطق را موردتاکید قرار داده‌اند. گفته می‌شود استخراج معدنی در اعماق دریاها تهدید آب‌وهوایی است، زیرا مخازن کربن با تشدید فعالیت‌های استخراج معدنی از کف دریاها آزاد خواهد شد و بحران آب‌وهوایی را تشدید خواهد کرد. پژوهشگران بر این باور هستند که ابعاد گوناگونی از تاثیرات استخراج مواد معدنی از بستر آب‌ها هنوز نامعلوم است. همچنین، دانشمندان شاغل در پروژه پژوهشی در اروپا که تاثیر استخراج مواد معدنی از بستر آب‌ها را بررسی می‌کنند، می‌گویند حتی پیامدهای اختلالات وارد بر بستر آب‌ها در پروژه‌های آزمایشی تاثیرات طولانی‌مدتی بر انواع اکوسیستم‌ها می‌گذارد. آنها همچنین به این نتیجه رسیده‌اند که مناطق تحت‌تاثیر از اجرای این پروژه گسترده‌تر از ناحیه‌ای است که کلوخه‌های آن برداشت شده است.اما در نهایت هنوز هیچ نظر قطعی مبنی بر اینکه این استخراج چه تاثیر مخربی بر اکوسیستم اقیانوس‌ها دارند، وجود ندارد.

دلایل توجه شرکت‌های بزرگ معدنی به اقیانوس‌ها

آرش ابراهیم‌آبادی ـ استاد دانشگاه و فعال معدن: باتوجه به کاهش ذخایر سطحی و زیرزمینی و افزایش تقاضا برای مواد معدنی، روش‌های معدنکاری نوین بسیار موردتوجه قرار گرفته که یکی از این روش‌ها استخراج از بستر اقیانوس‌ها یا Deep See Mining است. می‌توان از بستر اقیانوس‌ها عناصر ارزشمندی مثل نیکل، کبالت، مس، منگنز، لیتیوم، روی و عناصر نادر دیگری را استخراج کنیم که باتوجه به گسترش و پیشرفت علم و تکنولوژی، به‌طورقطع این عناصر برای صنایع دیجیتال، توربین‌های بادی، باتری‌ها و... مورداستفاده قرار خواهند گرفت. از مهم‌ترین دلایل معدنکاری در اعماق اقیانوس‌ها، کاهش ذخایر سطحی و زیرزمینی و افزایش تقاضا برای مواد معدنی و ظهور تکنولوژی‌های نوین برای معدنکاری در بستر آب‌های عمیق، معاهده آب‌های آزاد و امکان استخراج منابع برای شرکت‌ها در تمام نقاط جهان، معافیت استخراج از اعماق اقیانوس‌ها از قوانین ارزیابی اثرات زیست‌محیطی که ذیل معاهده آب‌های آزاد تنظیم‌شده، مورد دیگر کاهش تمایل به استفاده از سوخت‌های فسیلی و افزایش توجه به انواع انرژی‌های تجدیدپذیر و تامین مواد معدنی ارزشمند برای صنایع دیجیتال می‌توان اشاره کرد که جزو رئوس دلایلی باشد که شرکت‌های بزرگ معدنی را به معدنکاوی در اعماق اقیانوس‌ها سوق داده است.

اگر ذخایر موجود در خاک به پایان برسد...

گرچه در صورت پایان یافتن منابع و ذخایر خاکی هم می‌توانیم استخراج مواد معدنی در کره ماه و کرات و سیارک‌های دیگر را مدنظر قرار دهیم و هم استخراج از اعماق اقیانوس‌ها و بستر دریاها را به‌عنوان گزینه‌های جایگزین و روش‌های نوین معدنکاری در نظر داشته باشیم، اما از آنجا که استخراج از کرات آسمانی و سیارک‌ها و استخراج از کره ماه نیاز به تحقیقات بیشتر، تکنولوژی پیشرفته‌تر و اطلاعات بیشتری دارد و گزینه‌ای است که هنوز در مرحله کانسپچوال و مفهومی قرار دارد، به نظر من می‌توانیم گزینه استخراج از اعماق اقیانوس‌ها را محتمل‌تر بدانیم. همان‌طور که تا امروز چندین مطالعه و چندین مورد امکان‌سنجی درباره استخراج مواد معدنی از بستر اقیانوس‌ها انجام شده و در مقیاس پایلوت به مرحله اجرا رسیده است و به‌نظر می‌رسد، گزینه معدنکاری در بستر اقیانوس‌ها نسبت به معدنکاری در ماه گزینه محتمل‌تر و در دسترس‌تری است.

کاهش گازهای گلخانه‌ای و آزادسازی کربن

از آنجایی که اعماق دریاها حاوی مخازن عظیم کربن هستند، قاعدتا با انجام فعالیت‌های استخراجی بیم آن می‌رود که با تشدید این فعالیت‌ها بر بستر آب‌های کره زمین این گاز آزاد و در این زمینه به‌نظر من، باید مطالعات بیشتری انجام شود و مزایا و معایب استخراج مواد معدنی در نزدیکی از مخازن موردبررسی قرار گیرد و ریسک‌های مربوطه محاسبه و شناسایی شوند. شاید بتوانیم از روش‌هایی برای پایدارسازی و هیدرات کردن دی‌اکسیدکربن و جلوگیری از انتشار این گازها استفاده کنیم. از آنجایی که در ابتدای راه هستیم، به‌نظر می‌رسد که باید مطالعات تکمیلی بیشتری در زمینه امکان‌سنجی استخراج از کف اقیانوس‌ها و دریاها و مزایای و معایب و ریسک‌های آن انجام شود.

سخن پایانی

در پی تصمیم اتخاذشده در کشور، جزیره «نائورو» در اقیانوس آرام برای تشدید فعالیت‌های اکتشافی، کارشناسان اقیانوسی درباره دورنمای استخراج معدنی در اعماق دریاها در آینده نزدیک نگران هستند. این کشور در ژوئن ۲۰۲۱ به «اداره بین‌المللی امور بستر دریاها» (ISA) که مسئول تنظیم مقررات فعالیت‌های معدنی در فراسوی حوزه‌های اختیارات حاکمیتی کشورها است، اطلاع داد که قصد دارد از یک درخواست ارائه‌شده برای اکتشاف در اقیانوس آرام حمایت کند.هم‌اکنون مباحثات ۱۶۷ کشور عضو اداره بین‌المللی مذکور در جریان و ممکن است در امسال چراغ سبز برای چنین فعالیت‌هایی در اعماق اقیانوس‌ها صادر شود.«دیوید اتنبرو» مستندساز معروف حیات‌وحش بااشاره به خطرات این اقدام خواستار وقفه‌ای در تمام فعالیت‌های اکتشافی مواد معدنی در بستر دریاها و اقیانوس‌ها شده است. وی گفت: استخراج معدنی به معنی ویرانی و نابودی اکوسیستم‌هایی است که معلومات کمی درباره آنها داریم.