شاید بتوان دلیل اصلی شکل‌گیری این رویکرد را تشدید تحریم و محدودیت در صادرات نفت دانست. تحریم و به‌دنبال آن کاهش درآمدهای نفتی سبب شد نگاه کشور برای تامین نیازهای ارزی به سمت صادرات غیرنفتی تغییر پیدا کند و در این زمینه نقش رایزنان اقتصادی و بازرگانی مورد توجه قرار گرفت. سال گذشته ایران تنها دو رایزن اقتصادی در عراق و افغانستان داشت و انتقاداتی ازسوی کارشناسان و فعالان اقتصادی در این باره مطرح شد. باید تاکید کرد رایزن بازرگانی یک بازوی مهم در توسعه تجارت محسوب می‌شود و محدود بودن تعداد آنها، تهدیدی جدی برای اقتصاد کشوری چون ایران که نیازمند تقویت دیپلماسی تجاری با کشورهای دیگر است به‌شمار می‌رود.

 صمت در این گزارش، ضمن بررسی اهمیت جایگاه رایزنان بازرگانی به فرصت‌ها و چالش‌های تجارت خارجی ایران پرداخته است.

تاثیر تعامل رایزنان بازرگانی با اقتصادی

احسان قمری، مدیر کل سابق دفتر توسعه و خدمات بازرگانی سازمان توسعه و تجارت عنوان کرد: مهم‌ترین وظیفه سازمان توسعه تجارت، تسهیل و تسریع صادرات غیرنفتی و تجارت کشور است که به دو بخش توسعه صادرات غیرنفتی و مدیریت واردات تقسیم می‌شود. به گزارش تسنیم، قمری درباره اهمیت توسعه تجارت گفت: شاید در برخی جلسات عنوان شود دولت یا نهادهای نظارتی، به‌دنبال ایجاد محدودیت در واردات هستند اما این عقیده، کارشناسی نیست. ما بیش از اینکه به‌دنبال ایجاد محدودیت در واردات باشیم، باید به‌دنبال مدیریت فعالیت‌های تجاری باشیم. وی ادامه داد: یکی از وظایف مهم سازمان توسعه تجارت در حوزه دیپلماسی اقتصادی، اعزام و نظارت بر فعالیت رایزنان بازرگانی است. باید بین دو مفهوم رایزن بازرگانی و رایزن اقتصادی، تمایز قائل شویم. رایزن اقتصادی در ساختار سازمانی وزارت امور خارجه فعالیت دارد، در حالی که رایزنان بازرگانی، در حوزه تجارت خارجی فعالیت می‌کنند و جزو ساختار سازمان توسعه تجارت ایران هستند. اگر بتوانیم بین این دو مفهوم تفاوت قائل شویم به‌طور قطع در حوزه دیپلماسی اقتصادی پیشرفت قابل‌توجهی خواهیم داشت. زمانی که میان رایزن اقتصادی و رایزن بازرگانی در سفارتخانه‌ها تعامل مناسبی برقرار باشد، روند تجارت با کشورهای مورد نظر مثبت خواهد بود و حرکت رو به رشدی در بازرگانی خواهیم داشت.

رقابت منفی برخی تاجران ایرانی

قمری ادامه داد: امروزه اصل و اساس صادرات و واردات به‌منظور کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری، توسط بخش خصوصی انجام می‌شود. نقش و وظیفه دولت و سازمان توسعه تجارت در حوزه تجارت خارجی، تسهیلگری است. تسهیلگری به این معنا است که بسترهای توسعه تجارت در تمامی زمینه‌ها مهیا شود. به‌عنوان مثال در حوزه حمل‌ونقل کالای فسادپذیر، مشکلی برای تامین کانتینر یخچال‌دار وجود نداشته باشد. این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: علاوه بر نکات عنوان‌شده، رسیدن به تعامل مطلوب و پایدار داخلی، حائز اهمیت است. در توضیح این موضوع باید گفت باتوجه به اینکه در این سال‌ها شرکای تجاری ایران تغییراتی داشتند، به مرور تعداد بازرگانان ایرانی افزایش پیدا کرد. این افزایش تعداد بازرگان در بازارهای هدف برای برخی کالاها شرایط رقابت را منفی کرد؛ به‌عبارت دیگر تاجران ایرانی در برخی بازارها با یکدیگر رقابت منفی دارند.

کمبود رایزن تجاری

قمری در ادامه صحبت‌های خود تاکید کرد: بخشی از وظیفه ریل‌گذاری بازرگانی بر عهده رایزنان تجاری است، اما باید تاکید کرد تنها وجود رایزن برای توسعه تجارت کافی نیست. اگر در سایر کشورها رایزن داشته باشیم اما همچنان مشکلات لجستیکی کشور پابرجا باشد، بدیهی است صادرات بهبود و توسعه نخواهد یافت؛ از این رو باید انتظارات از رایزنان بازرگانی منطقی باشد. لازم است تمام بسترهای توسعه تجارت را تا حد مطلوبی فراهم کرد و به ارزیابی عملکرد هر یک از این لوازم پرداخت. این کارشناس اقتصاد ادامه داد: یکی از مسائل مهمی که در زمینه تجارت خارجی ایران مطرح می‌شود، کمبود رایزن تجاری است. اگر قرار باشد تماس تجاری خود را با سایر کشورها افزایش دهیم و در ۱۵ کشور هدف یا ۶۰ بازار مهم، رایزن بازرگانی یا دفتر تجاری داشته باشیم، به بودجه دلاری یا یورویی نیاز داریم که این منبع مالی هیچ گاه به سازمان توسعه تجارت اختصاص پیدا نکرده است.

ایران، عقب‌تر از سایر کشورها

سعید اشتیاقی، کارشناس اقتصاد درباره نقش رایزن بازرگانی در توسعه فعالیت‌های تجاری گفت: اصل موضوع داشتن رایزن بازرگانی و نحوه انتخاب آن از دیرباز مورد بحث بوده و همواره کارشناسان و فعالان اقتصادی به جنبه‌های متعدد وجود این اهرم تجاری توجه دارند. به گزارش خبرآنلاین، این کارشناس اقتصاد تصریح کرد: رایزن اقتصادی در حال ذ‌حاضر توسط سازمان توسعه تجارت از میان کارمندان این سازمان یا کارمندان وزارت امور خارجه انتخاب و به‌منظور توسعه تجاری با رویکرد صادرات، روانه کشور هدف می‌شود. با مقایسه تعداد رایزن‌های ایران با دیگر کشورها می‌توان به این مهم پی برد که در کشورهای توسعه‌یافته، رایزن بازرگانی از جایگاه و اهمیتی ویژه برخوردار است. آمار مربوط به سال ۱۳۹۹ نشان می‌دهد کره جنوبی ۱۴۱ رایزن بازرگانی در کشورهای گوناگون جهان دارد، این در حالی است که این عدد برای ژاپن ۱۴۳ نفر، هند ۱۹۸ نفر، چین ۲۲۱ نفر و در برخی کشورهای اروپایی مانند سوئد به ۲۳۵ نفر می‌رسد. بررسی این اعداد و ارقام نشان می‌دهد تعداد رایزن‌های بازرگانی کشورهای توسعه‌یافته صنعتی، ۴۰ برابر ایران است.

اهمیت وجود رایزن تجاری

اشتیاقی ادامه داد: بررسی دلایل اهمیت وجود رایزن‌های بازرگانی، نتایج جالبی را نشان داده است.

رایزن بازرگانی به‌سبب حضور فعال در بازارهای هدف قادر است اطلاعات تازه‌ای درباره روند عرضه و تقاضا و همچنین نمایشگاه‌های تجاری کسب کند و جامعه تجاری متبوع خود را بیش از پیش آگاه سازد. او همچنین می‌تواند نقش مهمی در ساماندهی هیات‌های تجاری و اعزام این هیات‌ها کشور متبوع داشته باشد.

 از سویی دیگر باید در نظر داشت برقراری ارتباط مستقیم با شخصیت‌های تراز اول کشور موردنظر و مقامات تصمیم‌گیرنده به‌مراتب اهمیتی بیشتر از مکاتبه یا مذاکره غیرمستقیم دارد.

در نهایت اینکه یکی از مهم‌ترین اثرات مثبت وجود رایزن بازرگانی، معرفی طرح‌های سرمایه‌پذیر به سرمایه‌گذاران کشور هدف و جذب سرمایه‌گذار است.

این کارشناس اقتصاد تاکید کرد: در پایان باید متذکر شد رایزن بازرگانی، سفیر اقتصادی ایران در کشور هدف است؛ از این رو ‌باید به موضوع تجارت خارجی واقف و تجربه‌های مناسبی در عرصه‌های تجاری داشته باشد، به‌همین دلیل انتخاب فردی با روحیه کارمندی سازگار با این منصب نیست. دولت و به‌طور ویژه سازمان توسعه تجارت باید به این موضوع مهم توجه کافی داشته باشند.

سخن پایانی

بنا بر نظر کارشناسان، رایزنی بازرگانی در توسعه تجارت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. رونق تولید نیازمند صرفه اقتصادی تولید و ایجاد صرفه اقتصادی در گرو صادرات است. در این زمینه رایزنان بازرگانی، نیروهای پشتیبان صادرکنندگان برای دستیابی به بازارهای هدف به‌شمار می‌روند و به کشف و بهره‌برداری از فرصت‌ها و کاهش هزینه صادرکنندگان در شناسایی بازارهای هدف و توسعه صادرات کمک می‌کنند. این شرایط در نهایت منجر به افزایش تولید، کاهش بیکاری و در نهایت رفاه اجتماعی می‌شود.