۲۰ سال از عمر ستاد مبارزه با قاچاق و ۱۰ سال از عمر ابلاغ قانون مبارزه با قاچاق می‌گذرد اما همچنان شاهد وفور کالاهای قاچاق در بازارهای مختلف هستیم.وفور کالاهای قاچاق در بازارهای مختلف در حالی است که ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در سال ۱۳۸۱ به‌منظور مقابله و جلوگیری از ورود و خروج کالای قاچاق در حوزه‌های مختلف تاسیس و قانون مبارز با قاچاق کالا و ارز در سال ۱۳۹۲ از سوی رئیس مجلس برای اجرا به دولت ابلاغ شد؛ یعنی بیش از ۲۰ سال از عمر این نهاد فراحوزه‌ای و ۱۰ سال از عمر ابلاغ این قانون می‌گذرد اما همچنان شاهد وفور کالاهای قاچاق در بازارهای مختلف هستیم؛ به گونه‌ای که طبق آمار رسمی میزان قاچاق کالا در ایران بین ۱۰.۵ تا ۱۲.۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود اما مشاهدات میدانی بیانگر این است که اعداد مربوط به قاچاق بالاتر از آمار رسمی و در حدود ۱۶ تا ۲۰ میلیارد دلار است.در این گزارش به برخی از کالاهایی که به صورت علنی تحت عنوان کالای قاچاق در اقتصاد ایران جا خوش کرده‌اند، پرداخته‌ایم.از سال ۱۳۹۶ تاکنون ابلاغیه‌های متعددی برای برخورد با لوازم خانگی فاقد شناسه کالا صادر شده است اما تاکنون شاهد امروز و فردا کردن ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز برای برخورد با قاچاق بوده‌ایم. بازار لوازم خانگی هر ساله در میان تمام گروه‌های کالایی، رتبه اول میزان قاچاق در کشور را به خود اختصاص می‌دهد. بر اساس آمار ارائه شده از سوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، در سال ۹۷ حدود ۲.۲ میلیارد دلار، لوازم خانگی قاچاق وارد کشور شده و در ادامه در سال ۱۴۰۱ حجم کالای قاچاق لوازم‌خانگی سالانه یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار اعلام شده است. به عبارت دیگر با توجه به این آمار و ارقام که البته به گفته دبیر انجمن صنایع لوازم خانگی آمار دقیقی هم نیست، ریسک قاچاق در بازار لوازم خانگی برای قاچاقچی نزدیک به صفر است و به همین دلیل این بازار به جولانگاه سودجویان تبدیل شده است. به گزارش مهر، وفور کالاهای قاچاق در بازار لوازم خانگی در حالی است که طی ۱۰ سال گذشته طرح‌های مختلفی مانند «شبنم» و «ایران کد» برای شناسایی و برخورد با کالای قاچاق اجرایی شد اما در عمل موفق نبود، به طور مثال برچسب‌های شبنم به راحتی در بازار فروخته می‌شد و هر کسی می‌توانست آن را بر محصولات خود درج کند. از سویی دیگر اگرچه ثبت شناسه کالا و کد رهگیری به جلوگیری از قاچاق کمک کرده است اما کالاهای قاچاق به خاطر نداشتن ٣٠ درصد هزینه‌های عوارض و مالیات، سود بالایی برای عرضه دارند.

تجارت پرسود قاچاق قطعات و لوازم یدکی

بر اساس آمارهای موجود، قطعات و لوازم یدکی خودرو بیشترین حجم از قاچاق کالا به کشور را در طول یک سال به خود اختصاص داده، این در حالی است با توجه به اینکه آمار رسمی از میزان دقیق قاچاق در کشور اعلام نمی‌شود، میزان قاچاق لوازم یدکی و قطعات خودرو نیز به صورت تقریبی است، اما آنچه مسلم است، تجارت چندین میلیارد دلاری قاچاق قطعه سود بسیار خوبی را برای قاچاقچیان به دنبال دارد.در این بین بنا بر آخرین اعلام ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، بازار لوازم و قطعات یدکی خودرو حدود ۵‌.‌۱۱میلیارد دلار گردش مالی دارد که بیش از دو میلیارد دلار آن قاچاق است اما امید قالیباف سخنگوی سابق وزارت صمت در این زمینه گفته بود: برآورد می‌شود از ارزش ۱۳ میلیارد دلاری بازار لوازم یدکی، ۳۰ درصد کالای قاچاق و تولیدات بی‌کیفیت باشد که به ترتیب سه میلیارد دلار سهم قاچاق و یک میلیارد دلار هم سهم تولید غیر استاندارد است.با توجه به اختلافی که میان آمار قاچاق لوازم یدکی خودرو از سوی وزارت صمت و ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا وجود دارد، کارشناسان صنعت خودرو معتقدند با توجه به وسعت بازار لوازم یدکی، میزان قاچاق در هر سال از مرز ۵ میلیارد دلار عبور می‌کند.

قبضه بازار با پوشاک قاچاق

ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز طی سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۸ در یک طرح جامع با عرضه‌کنندگان برندهای محرز قاچاق مقابله کرد اما وضعیت عرضه پوشاک قاچاق در بازار نشان می‌دهد که طی چند سال گذشته این حوزه رها شده و دیگر کسی اهمیتی به این بخش نمی‌دهد.ستاد مبارزه با قاچاق، میزان قاچاق پوشاک را ۱.۵ میلیارد دلار اعلام می‌کند اما تولیدکنندگان این رقم را بیش از ۳.۵ میلیارد دلار اعلام می‌کنند.در این رابطه مجید نامی، عضو هیات‌مدیره اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک با بیان اینکه واردات پوشاک ممنوع است، می‌گوید: طبق آماری که وزارت صمت ارائه داده کل بازار پوشاک نزدیک به ۹ میلیارد دلار است که ۵.۵ میلیارد دلار تولید داخل و ۳.۵ میلیارد دلار به‌صورت قاچاق و غیرقانونی وارد کشور می‌شود.به گفته نامی، با توجه به اینکه مقابله با قاچاق پوشاک رها شده است و دیگرکسی اهمیتی به این بخش نمی‌دهد، روزبه‌روز هم حجم قاچاق بیشتر می‌شود و از راه‌های مختلفی پوشاک قاچاق همچون پوشاک استوک وارد کشور می‌شود.وضعیت در این حوزه به قدری جانفرسا شده که در هفته‌های اخیر برخی از تولیدکنندگان پوشاک با ارسال نامه‌ای خطاب به رهبر معظم انقلاب نسبت به عملکرد‎ نهادهای متولی مبارزه با قاچاق انتقاد کرده و نسبت به آمار قاچاق ارائه شده توسط نهادهای رسمی اعتراض کردند. بنا بر نظر بسیاری از فعالان صنعت پوشاک، مبارزه با قاچاق پوشاک «تقلبی» و «قاچاق» نه از طریق نظارت بر مرزهای کشور، بلکه افزایش بازرسی‌های در سطح بازار امکان‌پذیر است.

عرضه بی‌دردسر دخانیات قاچاق

ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز اعلام کرده قاچاق سیگار بین ۹ تا ۱۰ میلیارد نخ در سال است که به این ترتیب ۷ تا ۱۰ درصد بازار سیگار در اختیار کالای قاچاق قرار دارد.با این حال فعالان صنعت دخانیات معتقدند ارقام مربوط به قاچاق بالاتر از این اعداد است؛ در این رابطه محمدرضا تاجدار، رئیس انجمن تولیدکنندگان، صادرکنندگان و واردکنندگان محصولات دخانی می‌گوید: مشاهدات میدانی نشان می‌دهد، سهم قاچاق در بازار سیگار ایران بین ۱۵ تا ۲۰ درصد است؛ یعنی طبق برآوردهای ما ۱۵ تا ۲۰ میلیارد نخ سیگار قاچاق در بازار توزیع می‌شود.به گفته تاجدار، طبق نامه رسمی ستاد مقابله با قاچاق کالا و ارز سال گذشته ۹ میلیارد نخ سیگار قاچاق به ارزش حدود ۴۵۰ میلیون دلار وارد کشور شده است. این در حالی است که کل صنعت دخانیات برای تولید ۷۰ میلیارد نخ سیگار در سال گذشته ۳۰۰ میلیون دلار ارز دریافت کرده است.

قاچاق لوازم آرایشی زیر سایه ممنوعیت واردات

ایران از نظر مصرف لوازم آرایشی در جهان رتبه هفتم و در منطقه نیز رتبه دوم را دارد اما در مورد برخی کالاهای آرایشی در رتبه اول جهان قرار می‌گیرد. با این حال حدود ۴ سال پیش واردات محصولات آرایشی و بهداشتی ممنوع شد و درحال‌حاضر همه کالاهای وارداتی از مبادی غیررسمی وارد می‌شود و بیشتر آنها فیک و غیر اصل هستند که این موضوع سلامت جامعه و امنیت اقتصادی کشور را به خطر انداخته است.در این رابطه طبق اعلام موسی احمدزاده، نایب‌رئیس انجمن واردکنندگان و تولیدکنندگان فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی و عطریات ایران ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار قاچاق لوازم آرایشی بهداشتی غیراستاندارد و فیک به کشور صورت می‌گیرد که اگر همین ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار کالای قاچاق از مبادی رسمی وارد کشور شود و عوارض و حقوق گمرکی خود را بپردازد بخشی از کسری بودجه دولت جبران می‌شود.همچنین محمدعلی اسفنانی، سخنگوی سازمان تعزیرات حکومتی با بیان اینکه لوازم آرایشی از جمله کالاهایی است که تقریبا ادعا می‌شود تماما به شکل غیرقانونی و قاچاق وارد کشور می‌شود. وقتی هم که لوازم آرایشی یا هر کالای دیگر از طرق قانونی وارد کشور نشود نمی‌توان ادعا کرد برچسب اصالت و تاییدیه یک سازمان را داشته باشد. به گفته اسفنانی، میزان لوازم آرایشی بهداشتی قاچاق از ظرفیت تولید داخلی به‌مراتب بیشتر است.

از اسباب بازی تا خوراکی

همچنین تخمین زده می‌شود، ارزش بازار اسباب‌بازی ایران، متناسب با جمعیت کشور، حدود یک درصد بازار جهانی، معادل یک میلیارد دلار است که ۴۰ درصد آن در داخل تولید می‌شود و مابقی از طریق کالای خارجی تامین می‌شود.در این بین واردات اسباب بازی در دوره‌ای به دلیل محدودیت‌های ارزی ممنوع بود، اما از بهمن سال گذشته با در نظر گرفتن محدودیت‌هایی، واردات این محصول باز شده است که با آزاد شدن واردات اسباب‌بازی، قاچاق نسبتا کاهش یافته است به شکلی که تخمین زده می‌شود درحال‌حاضر سهم کالای قاچاق در این بازار حدود ۳۰ درصد باشد.بر اساس آمارهای رسمی قاچاق مواد خوراکی و محصولات صنایع غذایی و در برخی موارد مکمل‌ها همواره در صدر فهرست محصولات قاچاق قرار دارند؛ به گونه‌ای که تقریبا ۲۰ درصد از پرونده‌های قاچاق در ایران به این حوزه اختصاص دارد. البته آمار دقیقی از میزان خوراکی‌های قاچاق در ایران موجود نیست اما مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که اغلب خوراکی‌های خارجی در بازار ایران از مسیر قاچاق وارد کشور شده‌اند.