تخریب محیط زیست و نپرداختن کامل حقوق کارگران، از جمله چالش‌هایی محسوب می‌شوند که درباره فعالیت معادن، به خصوص پیمانکاران آنها، مطرح می‌شود. به عبارت دیگر یکی از چالش‌های فعالیت معادن، تخریب زیست محیطی اطراف است. معادن در کنار سودآوری و نقش مفیدی که در اقتصاد کشور ایفا می‌کنند، از منظر طرفداران محیط زیست مورد انتقاد قرار می‌گیرند؛ به این دلیل که ضمن تلاش برای استخراج مواد معدنی، محیط زیست اطراف آن در معرض آسیب‌های جدی قرار می‌گیرد. در سال‌های اخیر نیز فعالان محیط‌زیست استان‌های دارای معدن در مورد خطرات زیست‌محیطی فعالیت معادن و حتی آسیبی که به آثار باستانی وارد می‌کنند، اخطار دادند.

جواد عادل، سرپرست اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان ابرکوه طی هشداری درباره حیات منطقه طبیعی و توریستی مجموعه اعلا گفت: متاسفانه به دلیل اعطای بی‌رویه مجوز کشف و استخراج معدن و عدم نظارت بر آن، منطقه اعلا آسیب بسیار دیده به‌ طوری‌ که یکی از جاذبه‌های این منطقه به نام «شتروک اعلا» به‌ کلی از بین رفته و اگر وضع به همین منوال پیش برود شاهد نابودی بقیه منطقه خواهیم بود. علاوه بر این هانی رستگاران پژوهشگر میراث‌فرهنگی و ثبت میراث نیز درباره نابودی قله شاهوار به دلیل فعالیت‌های معدنی در شاهرود خبر داد و گفت: استخراج سنگ «بوکسیت» در ارتفاعات بالای کوه شاهوار، موجب شده در چند سال اخیر انفجارهای متعددی رخ دهد و معدن‌کاران در منطقه پیشروی کنند که با تخریب‌هایی همراه بوده است. جاده‌کشی‌های متعدد، علاوه‌بر تخریب پوشش گیاهی، فرسایش خاک و افزایش ریزگرد، احتمال سیل و آلودگی آب را هم در بخش شاهوار بالا برده است. هانی رستگاران همچنین به این نکته نیز اشاره می‌کند که فعالیت معادن نه تنها موجب آسیب به زیست گیاهی بلکه علت اصلی تخریب زیستگاه جانورانی همچون خرس، قوچ، میش، کل و بز وحشی شده و موجب فرار و افزایش تصادفات جاده‌ای آن‌ها شده است.

حقوق باور نکردنی

در کنار چالش‌های زیست محیطی، حقوق کارگرها به عنوان نیروهای اصلی معادن، همواره به یکی از چالش‌هایی اصلی تبدیل شده تا جایی که «دستمزد با کار مناسب نیست» محور اصلی اعتراضات کارگرانی است که شک و شبهه‌ای در مورد سختی کار آنها وجود ندارد و تایید این ادعا را حتی می‌توان در ادبیات عامیانه پیدا کرد چنانچه در کنایه‌ها بعد از کار در معدن...، اصطلاح سخت‌ترین شغل دنیا قرار می‌گیرد.اما واکنش‌ها نسبت به کارگرهای معادن در غرب کشور به همین‌جا ختم نشده است، به این ترتیب که همزمان با اعتراضات کارگران در کرمان سید ابراهیم رییسی با حضور در جمع کارگران معدن زغال سنگ طبس با اعلام ضرب‌الاجل، خواستار رفع مسائل موجود در حوزه پیمانکاری و کارگران معدن شد و گفت: «من از همین الان به مدت ۲۰روز به پیمانکاران وقت می‌دهم تا وضعیت کارگران را متحول کنند؛ اگر تا ۲۰ روز دیگر این کار را انجام ندهند، من می‌دانم چه اقدامی انجام دهم…».

اعتراض کارگران معدن طزره

با وجود تاکید بر جایگاه کارگرهای معادن و گذشت بیش از ۲ سال از ضرب‌الاجل رئیسی به پیمانکاران، براساس شنیده‌های خبرنگار گسترش‌نیوز اعتراضات کارگرهای معدن طزره چند روز ادامه داشت.طبق قانون کار یک کارگر باید روزانه ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه مشغول به کار باشد لذا ۸ ساعت کار در روز و به‌ازای پرداخت حقوق ۶ میلیونی از جمله موارد مورد اعتراض کارگران در سال ۱۴۰۲ بود اما نکته مهم مربوط به ماده ۵۲  قانون کار است، به این ترتیب که ساعت کاری مشاغل سخت نباید بیشتر از ۶ ساعت در طول روز و بیشتر از ۳۶ ساعت در طول هفته باشد که این میزان ساعت با توجه به اهمیت سلامت کارگران در نظر گرفته شده است.هر چند در قانون کار سلامت و سختی کار کارگران در نظر گرفته شده و زبان سرخ اعتراض آنها مبنی بر نپرداختن کامل حقوق باز است اما نکته دیگر که اخیرا در مورد سلامت کارگران و حیات آنها مطرح شده، مربوط به پنهان ماندن آمار مرگ‌ومیر کارگران معادن است، نکته‌ای که کارشناس ارشد ایمنی و بهداشت کار مطرح کرد و خصوصی بودن معادن را علت اصلی این پنهان‌کاری دانست. در حقیقت غلامحسین عشقی بر این باور است که با خصوصی‌شدن معادن افراد صاحب نفوذ ترجیح به پنهانکاری در آمار و اخبار مربوط به حوادث کار دارند.

معدن سالانه جان چند نفر را می‌گیرد؟

ادعای برخی فعالان معدنی در مورد آمار مرگ و میر کارگران در حالی مطرح می‌شود که سال ۹۸ مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرده بر اساس مطالعات میدانی انجام تنها در معادن زغال سنگ ایران در اثر حوادث ناشی از معدنکاری مانند سقوط، گازگرفتگی، انفجار، ریزش آوار، برق‌گرفتگی و ضربه، ۲۰ نفر جان خود را از دست داده و ۱۰ نفر مصدوم شده‌اند. این در حالی است که آمار دقیقی از حوادث رخ داده در سایر معادن منتشر نشده است.همچنین براساس این گزارش در5 ماهه نخست سال ۱۳۹۹ تعداد ۲۰ معدنچی در ۱۳ معدن جان خود را از دست داده‌اند. در دهه ۹۰ بیش از ۳هزار حادثه در معادن کشور رخ داده است که موجب آسیب‌دیدگی حدود ۱۳هزار کارگر و کشته شدن بیش از ۴۳۰ معدنچی شده است. اما در سال ۱۴۰۰ آمار فوتی کارگران معدن به صورت متفاوتی منتشر شد. به بیان دیگر معاون پزشکی و آزمایشگاهی سازمان پزشکی قانونی کشور آمار تلفات ناشی از حوادث کار در سال ۱۴۰۱ بدون تفکیک اعلام کرد. مسعود قادی‌پاشا درباره آمار متوفیان ناشی از حوادث کار در سال ۱۴۰۱ گفت: در مجموع ۱۹۰۰ نفر در سال ۱۴۰۱ در حوادث ناشی از کار، جان خود را از دست دادند که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل که آمار تلفات یک هزار و ۹۲۶ نفر بود، ۱.۳ درصد کاهش داشته است.

آخرین آمار کارگران معادن

در رابطه با آمار مرگ و میر کارگرهای معادن در سال ۱۴۰۲ تا این لحظه آماری منتشر نشده است اما اولین خبر ناگوار از وضعیت قشر مذکور، مربوط به واژگونی یک دستگاه مینی‌بوس کارگران در شهرستان بافق در ۲۱ اردیبهشت بود که در نهایت منجر به مصدومیت ۱۵ نفر شد. علاوه بر این محبوس شدن کارگر جوان در یکی از معادن کرمان نیز از جمله حوادث ناگواری بود که از ابتدای سال جاری تا این لحظه برای کارگرهای معادن اتفاق افتاده است.حوادث مذکور در شرایطی اتفاق افتاد که پیش از این رئیس انجمن متخصصین بهداشت حرفه‌ای ایران با اشاره به حوادث فاجعه‌باری همچون حوادث معدن زغال سنگ یورت آزادشهر، کارگاه ساختمانی متروپل آبادان، کلینیک سینا مهر تهران، ساختمان پلاسکو، جان باختن کارگران در اثر غرق شدگی در مخازن مواد شیمیایی در استان البرز، انفجار گاز شرکت بوتان اهواز، انفجار سیلندر اکسیژن بیمارستان یاسوج و غیره، گفت که این موارد ناایمن باید توسط متخصصین و بازرسان شناسایی و اعلام شود، مسئولین هم این هشدارها را جدی بگیرند و کم کاری و بی‌توجهی نکنند.

کپسول‌های آتش‌نشانی خالی است

حسن اصیلیان مهابادی در حالی درباره ایمنی معادن هشدار می‌دهد که یکی از کارگران معدن طزره که نخواست نامش فاش شود، در گفت‌وگو با گسترش‌نیوز (پایگاه خبری موسسه مطبوعاتی فرهنگی صمت) از خالی بودن کپسول‌های آتش‌نشانی به کار برده شده، در این معدن خبر داد. این کارگر معدن طزره ضمن ارزیابی میزان امنیت معدن گفت: کپسول‌های آتش‌نشانی داخل معدن طزره خالی است و ۵ کارگری که چند سال پیش در این معدن جان باختند، به دلیل خالی بودن کپسول‌ها جان خود را از دست دادند.

او افزود: در مورد بیمه نیز مشکلات فراوانی داریم، به این ترتیب که حق بیمه در نظر گرفته شده در قرارداد رعایت نمی‌شود و وقتی به پزشک مراجعه می‌کنیم، حق بیمه کمتر از آنچه که در قرارداد نوشته شده، پرداخت می‌شود.

سخن پایانی

علاوه بر موارد یاد شده، بسیاری از فعالان معدنی معتقدند حقوق‌ها کمتر از آنچه در قرارداد نوشته شده، پرداخت می‌شود. زمان قراردادها هم ۳ یا ۶ ماه است. نکته مهم این است با وجود اینکه کارگران حق مرخصی دارند اما پیمانکار، آنها را از این حق محروم کرده و اضافه کاری بی‌فایده است و حق آنها پرداخت نمی‌شود.