اگرچه میزان مصرف گاز در بخش خانگی و صنعتی بالاتر از استاندارد جهانی است، اما بسیاری معتقدند لزوما صنایع و مردم، مقصر این قضیه نیستند و بخش قابل‌توجهی از مصرف بالا به تجهیزات مورداستفاده در کشور و شرایط احداث منازل و حتی واحدهای صنعتی بازمی‌گردد. برخی کارشناسان معتقدند ذات کشف نرخ در یک بازار عادلانه به این معنی است که برخی صنایع که به گاز بیشتری نیاز دارند و حاضر هستند مبلغ بالاتری برای آن پرداخت کنند، این امکان را داشته باشند که در رقابتی عادلانه، همین میزان گاز را از سایرین به‌موازات واقعیت‌های تولید خریداری کنند و ماحصل آن، ایجاد بازار جدید با محوریت صرفه‌جویی بیشتر مصرف‌کنندگان همراه با اخذ سود از همین میزان صرفه‌جویی است؛ واقعیتی که در صورت رقم‌خوردن آن، نه‌تنها گذار از ناترازی گازی میسر خواهد شد، بلکه با جذابیت جدی در سرمایه‌گذاری در ذخایر مختلف و متنوع گاز، ظرفیت جدیدی برای صادرات ایجاد می‌شود. صمت در این گزارش به موضوع نرخ‌گذاری و مصرف گاز با تاکید بر بهینه‌سازی مصرف پرداخته است.

مدیریت نامتوازن و غیراقتصادی مصرف گاز

ایران دومین دارنده منابع گازی جهان است و می‌تواند نقشی برجسته در بازار جهانی گاز ایفا کند. باوجود این، مدیریت نامتوازن و غیراقتصادی مصرف گاز در سال‌های گذشته، کشور را با چالشی اساسی روبه‌رو ساخته و حتی تراز مصرف گاز در فصول سرد را منفی کرده است، به‌طوری که جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم، برای ماه‌های سرد سال ۱۴۰۰ از قبل ۲۰۰ میلیون مترمکعب کسری گاز مصرفی روزانه را پیش‌بینی و اعلام کرد. این بدان‌معنا است که میزان تولید گاز در هر روز ۲۰۰ میلیون مترمکعب کمتر از میزان مصرف داخلی آن خواهد بود. از سوی دیگر، باتوجه به وقفه پیش‌آمده در طرح توسعه میادین گازی و بهره‌برداری نشدن از این میادین تا ۴ سال آینده، انتظار می‌رود کسری گاز مصرفی در سال‌های آتی تداوم یابد. براساس برنامه دولت سیزدهم برای تخصیص گاز در ۴ ماه سرد سال، بیش از ۷۰ درصد از مصرف گاز کشور به بخش خانگی و تجاری اختصاص دارد. ۳۰ درصد باقیمانده هم در صنایعی نظیر فولاد، پتروشیمی، نیروگاه‌ها و حوزه‌هایی مانند حمل‌ونقل و صادرات به‌مصرف می‌رسد.

 نبود مدیریت صحیح مصرف در بخش خانگی و تجاری طی فصول سرد، کشور را درگیر کمبود گاز می‌کند. این امر خسارتی جدی به صنایعی نظیر فولاد، سیمان، پتروشیمی و... وارد و با افزایش نرخ نهایی فولاد و سیمان، بازارهای مرتبط مانند مسکن و ساخت‌وساز را با اختلال مواجه می‌کند. از سوی دیگر، در چنین شرایطی استفاده از سوخت‌های جایگزین گاز نظیر مازوت افزایش یافته و بر آلودگی کلانشهرها می‌افزاید. چنین روندی، علاوه بر ضرر و زیان هنگفت اقتصادی به نارضایتی مردم دامن می‌زند و نه‌تنها گاز ایران را از جایگاه صادراتی خود دور می‌سازد، بلکه می‌تواند جایگاه ایران را به یک کشور واردکننده گاز تقلیل دهد.

 هماهنگی برای تامین سوخت زمستانه صنایع

سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس از بررسی تامین سوخت زمستانه نیروگاه‌های کشور خبر داد و گفت: توان و ظرفیت سوخت‌رسانی مجموعه وزارت نفت شامل شرکت ملی گاز و شرکت ملی پالایش و پخش در کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی موردبررسی قرار گرفت.

مالک شریعتی‌نیاسر ضمن بیان این مطلب افزود: چندی پیش، جلسه فوق‌العاده کمیسیون انرژی با دستور کار وضعیت سوخت‌رسانی به نیروگاه در زمستان تشکیل شد. این در حالی است که در سال ۱۴۰۰ با تدبیر بالای دو وزارتخانه نفت و نیرو و پیگیری کمیسیون انرژی مجلس در قالب برگزاری جلسات متعدد، زمستان ۱۴۰۰ را بدون مشکل انرژی در مصارف خانگی و صنعتی پشت‌سر گذاشته و به‌دنبال دیگر تدابیر اتخاذشده تابستان ۱۴۰۱ نیز، کمترین مشکل را در تامین برق مردم داشتیم.

وی ادامه داد: اکنون نیز پیرو آن تجربه بسیار خوب، جلسه‌ای برای تامین سوخت نیروگاه‌ها در زمستان پیش‌رو تشکیل داده و گزارش مسئولان وزارت نیرو را درباره نیروگاه‌ها و نیازمندهای آن استماع کرده، ضمن آنکه توان و ظرفیت سوخت‌رسانی مجموعه وزارت نفت شامل شرکت ملی گاز و شرکت ملی پالایش و پخش نیز در این جلسه بررسی شد. شریعتی بیان کرد: خوشبختانه در این جلسه، هماهنگی‌های خوبی انجام شد تا با همکاری 2 وزارتخانه و پیگیری نظارتی کمیسیون انرژی، امسال نیز در تامین سوخت مشکل نداشته باشیم. این نماینده مجلس بااشاره به ارائه راهکارهای کوتاه‌مدت و میان‌مدت برای تامین سوخت در کمیسیون متبوع خود، اضافه کرد: برای کاهش ناترازی به‌صورت ریشه‌ای و افزایش تولید با سرمایه‌گذاری در بلندمدت نیز پیشنهادهایی مطرح شد؛ از جمله آنکه کمیسیون انرژی بر تشکیل «معاونت راهبردی مدیریت انرژی کشور» به‌صورت یکپارچه ذیل ریاست‌جمهوری تاکید دارد، ضمن آنکه «صندوق بهره‌وری انرژی» نیز باید در همین معاونت تاسیس شود، بنابراین امیدواریم این مهم در لایحه بودجه ۱۴۰۲ از جانب وزارت نفت پیشنهاد شود و تصویب نهایی برسد. سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس گفت: این اقدامات کمک می‌کند در سال‌های آینده با مدیریت و جلوگیری از مصارف بی‌رویه و برخی از اصلاحات در فرآیندها به‌ویژه اصلاح بازدهی نیروگاه‌های کم‌بازده کشور که در «ماده ۱۰ قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق» نیز در این‌باره برای وزارتخانه‌های نفت و نیرو تکلیف ایجاد کرده، با به نتیجه مطلوب رسیدن، سال‌های آینده بدون نگرانی سوخت نیروگاه‌ها تامین شود و بهره‌وری بالا در تولید و تامین انرژی موردنیاز کشور را داشته باشیم.

آمادگی صنایع برای سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های برق

در همین حال، رئیس کمیسیون صنایع اتاق ایران با بیان اینکه صنایع کشور با قطع برق در تابستان و قطع گاز در زمستان با عدم‌پایداری جدیدی مواجه شده‌اند، گفت: صنایع به‌شرط تامین گازشان، توان سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های برق را دارند. به‌گزارش ایراسین، این فعال اقتصادی بااشاره به فرارسیدن فصل سرما و مشکل تامین گاز صنایع گفت: صنایع ما در زمستان به‌دلیل قطعی گاز و در تابستان به‌دلیل قطعی برق، با عدم‌پایداری و عدم‌‎قطعیت جدیدی مواجه شده‌اند. این امر به‌طورقطع تولید صنایع را با چالش مواجه می‌کند. علیرضا کلاهی‌صمدی افزود: درست است که در فصل سرما مصرف گاز خانگی بی‌رویه است و گفته می‌شود گاز صنایع نیز به‌همین دلیل با محدودیت مواجه می‌شود. اما واقعیت این است که بخش عمده‌ای از مشکلات این بخش به‌دلیل عدم‌سرمایه‌گذاری به‌موقع برای افزایش تولید به‌وجود آمده است. وی ادامه داد: مشکل اینجا است که اگر واحدهای صنعتی و تولیدی خودشان بخواهند برای تولید برق در نیروگاه‌ها سرمایه‌گذاری کنند، تکلیف‌شان روشن نیست که آیا گاز آنها تامین می‌شود یا خیر؟ یعنی ما دچار یک معادله چندمجهولی شده‌ایم. صنایع به‌دلیل سوءمدیریت و برنامه‌ریزی درست نداشتن، دچار یک معادله چندمجهولی شده‌اند که در حل آن ناتوان هستند.

کلاهی‌صمدی بیان کرد: ما بعد از برجام در همه مجامع با افتخار می‌گفتیم که زیرساخت‌های ایران برای سرمایه‌گذاری مناسب و درست است، اما متاسفانه با بی‌تدبیری‌هایی که اتفاق افتاده، الان این بخش به پاشنه‌آشیل ما تبدیل شده است. از سوی دیگر هم، گاز که باید به‌عنوان یکی از مزیت‌های مطلق ایران باشد، به محدودیت بدل شده و صنایع با این مشکلات، خسارت‌های زیادی متحمل می‌شوند.

 رئیس کمیسیون صنایع اتاق ایران تاکید کرد: این نقیصه‌ای است که دولت باید آن را رفع کند. صنایع ما آمادگی سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌ها را دارند و مشکل خاصی در این بخش ندارند، اما دست‌کم باید تکلیف گاز آنها مشخص باشد. نمی‌شود آنها را وارد یک معادله چندمجهولی کرده و بعد بگویید معادله را حل کنید.

 سخن پایانی

به‌گفته بسیاری از کارشناسان، نبود بازاری متشکل برای فروش گاز به‌شکل رقابتی، مهم‌ترین نقیصه زنجیره فروش و تحویل این حامل انرژی به مصرف‌کنندگان مختلف است و همین نقص ظرفیت استفاده از ابزارهای مختلف، همچون گواهی صرفه‌جویی برای مدیریت مصرف گاز در چارچوب بازار را محدود کرده است.

در این شرایط، بهینه‌سازی مصرف انرژی و توسعه این صنعت به استفاده از ابزارهای نوین مالی مرسوم دنیا نیاز دارد، به‌نحوی که از سویی، سرمایه‌گذاری در این حوزه برای بخش خصوصی جذاب شود و از سوی دیگر، امکان بروزرسانی تجهیزات برای مصرف‌کننده مهیا باشد. برای بررسی بهتر دلایل ناترازی گازی در کشور و راه‌حل‌های عبور از آن، گفت‌وگویی با مدیرعامل بورس انرژی انجام شد.