حادثه مترو تهران مسافران را وحشت زده کرد، جزئیات حادثه آتش‌سوزی در خط یک مترو تهران، آخرین اخبار حادثه مترو چیتگر، جزئیات حادثه در ایستگاه دروازه دولت، حادثه عجیب در مترو شریعتی و... اینها تنها بخشی از خبرهایی است که در ماه‌های اخیر درباره قطار شهری تهران عنوان شده و وحشت از این شهر زیرزمینی را افزایش داده است.

سال‌هاست سیستم حمل‌ونقل عمومی پایتخت به یکی از مهم‌ترین چالش‌های میان شهروندان، کارشناسان و مسئولان حوزه شهری تبدیل و در هر دوره‌ای از مدیریت شهری، وعده‌هایی برای حل این مشکل عظیم پایتخت داده شده است. در این میان هم در شورای شهر تهران و هم در شهرداری، طرح‌ها و برنامه‌های بسیاری برای حل مشکلات مترو ارائه شده، اما همچنان این در بر همان پاشنه می‌چرخد. شورای شهر تهران نیز برای حل معضلات مترو به‌عنوان مهم‌ترین ناوگان حمل‌ونقل عمومی دست‌به‌کار شده و کمیسیونی با عنوان کمیسیون حمل‌ونقل و عمران با بررسی طرح‌های کارشناسی به چاره‌جویی درباره ترافیک تهران می‌پردازد. در شهرداری هم یک معاونت با عنوان حمل‌ونقل و ترافیک، مسئول اقدامات اجرایی رفع معضل ترافیک در پایتخت است. با این‌همه، هنوز هم یکی از معضلات پیش‌روی شهروندان پایتخت، «مترو» است که فرسودگی تعداد زیادی از واگن‌های آن، دردسرهایی را به همراه دارد. صمت در این گزارش به بررسی وضعیت نوسازی واگن‌های مترو پرداخته است.

نبود نظارت بر مترو

مترو تهران یکی از بزرگ‌ترین وسایل حمل‌ونقل عمومی است که شهروندان برای طی کردن مسافت‌های دور و همچنین صرفه‌جویی در وقت، از آن استفاده می‌کنند. روزانه سیل عظیمی از جمعیت تهران با مترو در حال رفت‌وآمد هستند و روزانه بر تعداد استفاده‌کنندگان از این وسیله حمل‌ونقل عمومی افزوده می‌شود. با این وجود، کمبود قطعات و نبود نظارت در مترو باعث‌شده شهروندانی که مترو را برای رفت‌وآمد انتخاب می‌کنند با مشکلات زیادی مواجه شوند. یکی از این مشکلات، خاموشی کولرهای بعضی از واگن‌های مترو در فصل تابستان است که به‌گفته مسئولان، نبود قطعه مناسب، سبب شده نتوانند قطعه جدید را با قطعه فرسوده جایگزین کنند.

نخستین برنامه‌ریزی‌ها برای بنیان‌گذاری مترو کنونی تهران به سال ۱۳۵۰ بازمی‌گردد. در مهر ۱۳۵۰، مطالعات مربوط به حل مشکلات ترافیک، مترو تهران توسط شرکت‌های مشاور خارجی از جمله (سوفرتو) منتج به پیشنهاد سیستم اتوبان مترو (با ۷ خط) شد. براساس این پژوهش‌ها، ساخت مترو به‌عنوان اساسی‌ترین راه‌حل بهبود ترافیک تعیین شد. شرکت‌های فرانسوی از سال ۱۳۵۶ عملیات اجرایی احداث خط یک مترو را در اراضی شمال تهران (بزرگراه شهید حقانی کنونی) آغاز کردند. عملیات اجرایی مترو تا آذر 1359 اجرای ۲۳۰۰ متر تونل و بخشی از سازه ۳ ایستگاه حدفاصل بزرگراه شهید حقانی و خیابان شهید بهشتی ادامه یافت.

در سال ۱۳۵۴، قانون تاسیس شرکت راه آهن شهری تهران و حومه به تصویب رسید. عملیات اجرایی خط یک قطار شهری تهران در سال ۱۳۵۶ آغاز و بین سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۵ متوقف شد.

خط قطار حومه‌ای تهران-کرج در سال ۱۳۷۷ افتتاح شد و فاز نخست (فلکه دوم صادقیه-میدان امام خمینی) خط ۲ قطار شهری تهران در سال ۱۳۷۸ به بهره‌برداری رسید.

  از اواخر سال ۱۳۸۵، با افزایش مسافران و تعداد قطارها، بخشی برای بهره‌برداری از بدنه اصلی سازمان قطار شهری تهران و حومه جدا شد و با عنوان «شرکت بهره‌برداری راه‌آهن شهری تهران و حومه» به کار خود ادامه می‌دهد.

منتظر خرید واگن‌های جدید نمی‌مانیم

رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران در گفت‌وگو با صمت با تاکید بر اینکه ناوگان ریلی پایتخت، به‌طور جدی نیازمند افزایش واگن است، گفت: نمی‌توانیم منتظر خرید و تولید واگن‌های جدید باشیم و باید به‌صورت ویژه، بازسازی و نوسازی واگن‌های فرسوده را که زمان اورهال و تعمیرات آنها فرارسیده، موردتوجه قرار دهیم.

جعفر تشکری‌هاشمی با اعلام اینکه موضوع نوسازی ناوگان مترو تهران از دولت‌های قبل موردبررسی و پیگیری بوده، اما به نتیجه نرسیده، افزود: با پیگیری‌های شورای شهر ششم و همچنین برگزاری جلسات مشترک شورای شهر تهران و شرکت بهره‌برداری مترو تهران با هدف رفع مشکلات، به‌دنبال پیدا کردن راه‌حل‌های مناسب برای خروج از وضعیت موجود هستیم.

وی با اشاره به اینکه شهرداری تهران با کمک شرکت بهره‌برداری مترو وعده داده‌اند هرچه سریع‌تر ۶۳۰ دستگاه واگن خریداری کنند، اظهار کرد: خبرهای امیدوارکننده‌ای مبنی بر اینکه خرید واگن‌های نو برای مترو تهران از محل کمک‌های دولتی امکان‌پذیر شود، مطرح است. در صورت تحقق این برنامه در واقع دولت برای خرید واگن‌ها از طریق درآمدهای دولتی کمک خواهد کرد.

تشکری‌هاشمی با بیان اینکه در هر صورت باید این موضوع را بپذیریم که خرید یک رام قطار برای ورود به چرخه خدمت‌رسانی مترو نیازمند صرف وقت و هزینه فراوان است، گفت: البته این موضوع به آن معنا نیست که دست روی دست بگذاریم و به این بهانه، هیچ اقدامی انجام ندهیم. در حال‌ حاضر، پیگیر خرید واگن‌های نو هستیم و به این منظور، نسبت به انعقاد قرارداد با شرکت مپنا، اقدامات لازم انجام شده است.

وی با اشاره به اینکه قرار است بخشی از واگن‌های موردنیاز مترو تهران از طریق این شرکت تولید شود، گفت: این موضوع نیازمند طی شدن مراحل اولیه و اخذ استانداردهای لازم از نظر کیفیت و کنترل قطعات بوده و زمان زیادی می‌خواهد. وی افزود: اقدامات لازم درباره دریافت استانداردهای کیفیت قطعات به مراحل پایانی خود رسیده و به‌زودی شاهد ورود واگن‌های جدید به ناوگان مترو هستیم. عده‌ای بر این باورند که ما دست‌روی‌دست گذاشته و هیچ اقدامی انجام نمی‌دهیم.

تشکری‌هاشمی با اشاره به جلسه اخیر نماینده معاونت مالی و اقتصاد شهری شهرداری تهران و مدیرعامل شرکت بهره‌برداری مترو گفت: مقرر شد با بودجه‌ای که از سوی شهرداری تهران در اختیار این شرکت قرار می‌گیرد، برای تامین تجهیزات و قطعات موردنیاز و همچنین بازسازی واگن‌های مترو اقدامات لازم انجام شود. در این جلسه، مقرر شد شرکت بهره‌برداری مترو طبق آیین‌نامه‌های دولتی با تامین‌کنندگان قطعات وارد مذاکره شود و معاونت مالی و اقتصاد شهری نیز در چارچوب سقف اعتبارات، منابع موردنیاز را تامین کند و در اختیار سازندگان قرار دهد.

رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران با اعلام اینکه به نظر می‌رسد این اقدام برداشتن یک قدم بزرگ برای تجهیز و تقویت ناوگان ریلی پایتخت باشد، خاطرنشان کرد: شهرداری تهران متعهد شده به‌طور جدی پیگیر نوسازی واگن‌ها باشد و همچنین شرکت بهره‌برداری مترو موظف است قراردادها را با شرکت‌های واگن‌سازی داخلی و خارجی منعقد کند.

رئیس کمیسیون حمل‌ونقل شورای شهر تهران با بیان اینکه در خط ۵ مترو تهران (صادقیه-گلشهر) ۸۵ درصد قطارها نیاز به اورهال دارد، گفت: انتظار داریم هرچه سریع‌تر نسبت به نوسازی این واگن‌ها اقدام‌های لازم انجام شود، اما در ارتباط با قراردادهای خرید و واردات ۶۳۰ دستگاه واگن مترو که قرار بود از طریق تهاتر با نفت و از کشور چین در سال گذشته توسط شهرداری تهران منعقد شود، باید گفت تاکنون هیچ اتفاقی در این زمینه نیفتاده است.

رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران در گفت‌وگو با صمت با تاکید بر اینکه ناوگان ریلی پایتخت، به‌طور جدی نیازمند افزایش واگن است، گفت: نمی‌توانیم منتظر خرید و تولید واگن‌های جدید باشیم و باید به‌صورت ویژه، بازسازی و نوسازی واگن‌های فرسوده را که زمان اورهال و تعمیرات آنها فرارسیده، موردتوجه قرار دهیم.

جعفر تشکری‌هاشمی با اعلام اینکه موضوع نوسازی ناوگان مترو تهران از دولت‌های قبل موردبررسی و پیگیری بوده، اما به نتیجه نرسیده، افزود: با پیگیری‌های شورای شهر ششم و همچنین برگزاری جلسات مشترک شورای شهر تهران و شرکت بهره‌برداری مترو تهران با هدف رفع مشکلات، به‌دنبال پیدا کردن راه‌حل‌های مناسب برای خروج از وضعیت موجود هستیم.

وی با اشاره به اینکه شهرداری تهران با کمک شرکت بهره‌برداری مترو وعده داده‌اند هرچه سریع‌تر ۶۳۰ دستگاه واگن خریداری کنند، اظهار کرد: خبرهای امیدوارکننده‌ای مبنی بر اینکه خرید واگن‌های نو برای مترو تهران از محل کمک‌های دولتی امکان‌پذیر شود، مطرح است. در صورت تحقق این برنامه در واقع دولت برای خرید واگن‌ها از طریق درآمدهای دولتی کمک خواهد کرد.

تشکری‌هاشمی با بیان اینکه در هر صورت باید این موضوع را بپذیریم که خرید یک رام قطار برای ورود به چرخه خدمت‌رسانی مترو نیازمند صرف وقت و هزینه فراوان است، گفت: البته این موضوع به آن معنا نیست که دست روی دست بگذاریم و به این بهانه، هیچ اقدامی انجام ندهیم. در حال‌ حاضر، پیگیر خرید واگن‌های نو هستیم و به این منظور، نسبت به انعقاد قرارداد با شرکت مپنا، اقدامات لازم انجام شده است.

وی با اشاره به اینکه قرار است بخشی از واگن‌های موردنیاز مترو تهران از طریق این شرکت تولید شود، گفت: این موضوع نیازمند طی شدن مراحل اولیه و اخذ استانداردهای لازم از نظر کیفیت و کنترل قطعات بوده و زمان زیادی می‌خواهد. وی افزود: اقدامات لازم درباره دریافت استانداردهای کیفیت قطعات به مراحل پایانی خود رسیده و به‌زودی شاهد ورود واگن‌های جدید به ناوگان مترو هستیم. عده‌ای بر این باورند که ما دست‌روی‌دست گذاشته و هیچ اقدامی انجام نمی‌دهیم.

تشکری‌هاشمی با اشاره به جلسه اخیر نماینده معاونت مالی و اقتصاد شهری شهرداری تهران و مدیرعامل شرکت بهره‌برداری مترو گفت: مقرر شد با بودجه‌ای که از سوی شهرداری تهران در اختیار این شرکت قرار می‌گیرد، برای تامین تجهیزات و قطعات موردنیاز و همچنین بازسازی واگن‌های مترو اقدامات لازم انجام شود. در این جلسه، مقرر شد شرکت بهره‌برداری مترو طبق آیین‌نامه‌های دولتی با تامین‌کنندگان قطعات وارد مذاکره شود و معاونت مالی و اقتصاد شهری نیز در چارچوب سقف اعتبارات، منابع موردنیاز را تامین کند و در اختیار سازندگان قرار دهد.

رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران با اعلام اینکه به نظر می‌رسد این اقدام برداشتن یک قدم بزرگ برای تجهیز و تقویت ناوگان ریلی پایتخت باشد، خاطرنشان کرد: شهرداری تهران متعهد شده به‌طور جدی پیگیر نوسازی واگن‌ها باشد و همچنین شرکت بهره‌برداری مترو موظف است قراردادها را با شرکت‌های واگن‌سازی داخلی و خارجی منعقد کند.

رئیس کمیسیون حمل‌ونقل شورای شهر تهران با بیان اینکه در خط ۵ مترو تهران (صادقیه-گلشهر) ۸۵ درصد قطارها نیاز به اورهال دارد، گفت: انتظار داریم هرچه سریع‌تر نسبت به نوسازی این واگن‌ها اقدام‌های لازم انجام شود، اما در ارتباط با قراردادهای خرید و واردات ۶۳۰ دستگاه واگن مترو که قرار بود از طریق تهاتر با نفت و از کشور چین در سال گذشته توسط شهرداری تهران منعقد شود، باید گفت تاکنون هیچ اتفاقی در این زمینه نیفتاده است.

مدیرعامل شرکت بهره‌برداری مترو تهران در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: گسترش حمل‌ونقل عمومی به‌ویژه شبکه خطوط مترو، یکی از فاکتورهای پیشرفت و توسعه در جهان به‌شمار می‌رود که از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

وی درباره روند توسعه خطوط مترو افزود: روند توسعه خطوط مترو در تهران، بسیار خوب و قابل‌توجه بوده است. مترو تهران به لحاظ طول شبکه خطوط، در بین ۱۵ مترو برتر جهان است و از نظر میزان جابه‌جایی مسافران، در شمار ۱۶ شهر برتر آسیا قرار دارد.

مدیرعامل شرکت بهره‌برداری مترو تهران گفت: در ۴ ماه گذشته، لکوموتیو و واگن‌های ۳ رام قطار ۹ واگن بازسازی و تعمیر شده و به چرخه فعالیت برگشته‌ و فرآیند اورهال و بازگشت تعدادی از قطارها به ناوگان هم آغاز شده است و در حال‌حاضر شاهد بازگشت تعدادی از قطارها به چرخه بهره‌برداری هستیم.

مهدی شایسته‌اصل ادامه داد: هرکدام از این قطارها که وارد ناوگان می‌شوند، باید به سرعت، قطار فرسوده دیگری از مدار خارج یا به تعریفی دیگر باید جابه‌جایی سریع انجام شود تا باتوجه به بازگشایی مراکز آموزشی، آمادگی لازم برای خدمات‌رسانی داشته باشیم.

وی افزود: ۵ رام قطار در خطوط درون‌شهری مترو، تعمیر اساسی و بازسازی شده‌اند و پیش‌بینی می‌شود، ۳۰ رام قطار دیگر تعمیر و بازسازی شوند. هرچند نیاز مترو تهران برای تامین نیاز قطار بیش از این تعداد است. مدیرعامل شرکت بهره‌برداری مترو تهران با اشاره به اعلام آمادگی شرکت واگن‌سازی تهران برای تعمیرات واگن‌های فعلی گفت: این شرکت اعلام آمادگی کرده تا قسمتی از ظرفیت کارخانه خود را برای تعمیرات قطارها در اختیار شرکت بهره‌برداری مترو تهران قرار دهد. شایسته‌اصل تامین مالی را مانع اصلی برای بازسازی قطارها اعلام کرد و افزود: برای بازسازی و تعمیرات تعدادی از قطارها، نیاز به یک‌سری قطعات داریم و تا زمانی که این قطعات خریداری نشود، امکان تعمیر آنها وجود ندارد.

مدیرعامل شرکت بهره‌برداری مترو تهران با بیان اینکه براساس برنامه‌ریزی‌ها، امسال ۳۰ رام قطار اورهال خواهد شد، گفت: در حال‌حاضر ۵ رام قطار از خطوط شهری در حال اورهال است اما با توجه به تامین نشدن نقدینگی و کمبود ناشی از پرداخت نکردن بودجه مصوب شورای شهر، از اورهال عقب هستیم. این در حالی است که شرکت واگن‌سازی تهران آمادگی اورهال تعداد زیادی از قطارهای فرسوده را دارد و منابع مالی و کمبود قطعه، اجازه سرعت بیشتر را از مجموعه سلب کرده است. شایسته‌اصل درباره برآورد مالی اورهال هر رام قطار، اظهار کرد: طبق برآورد کارشناسان، حدود ۱۱ درصد ارزش کل یک رام قطار، هزینه اورهال می‌شود. به‌عنوان مثال، ارزش یک رام قطار زیرزمینی حدود ۷ میلیون یورو است که هزینه اورهال آن حدود ۷۷۰ هزار یورو می‌شود.

سخن پایانی

مدت‌هاست مترو تهران وضعیت مناسبی ندارد، اما به‌تازگی، مسئولان و مدیران شهری به فکر چاره‌ای برای بازسازی و نوسازی واگن‌های مترو افتاده‌اند؛ وسیله حمل‌ونقل عمومی که مسافران زیادی را در طول روز جابه‌جا می‌کند. بسیاری از شهروندان برای فرار از مشکل ترافیک به مترو مراجعه می‌کنند و در رفت‌وآمدهای خود این وسیله حمل‌ونقل عمومی را ترجیح می‌دهند. نبود نظارت کافی بر این ناوگان باعث شده، تعدادی از واگن‌ها دچار فرسودگی شوند. اما سوال اصلی اینجاست که چرا تاکنون هیچ اقدامی برای پیشگیری از فرسودگی واگن‌ها انجام نشده است؟ اگر نظارت کافی و اصولی بر واگن‌های مترو انجام می‌شد، این امکان وجود داشت تا پیشگیری‌های لازم انجام شود و مبالغ سنگین صرف نوسازی، بازسازی یا واردات واگن نشود. اگر به‌دلیل خرابی قطعات، آسیب‌های جدی به استفاده‌کنندگان از این وسیله حمل‌ونقل عمومی می‌رسید، چه کسی پاسخگو بود؟ امید است با توجه به گفته‌های مسئولان و مدیران شهری، هرچه سریع‌تر نسبت به نوسازی واگن‌های مترو اقدامات موثری انجام شود.