با وجودی که تنظیم سیاست‌های ارزی کشور در انحصار بانک مرکزی است و تصمیمات ارزی نیز صرفا از طرف بانک مرکزی باید اعلام شود، اظهارنظر اشتباه یک نماینده مجلس درباره توقف تخصیص ارز مسافرتی سبب شد وضعیت بازار اسکناس ارز کمی ملتهب و روند نزولی نرخ ارز متوقف شود.

اجرای مصوبه بانک مرکزی ادامه دارد

بانک مرکزی به منظور جلوگیری از بروز التهاب در بازار غیررسمی ارز که همواره در آستانه سال نو به دلیل سفرهای خارجی بخشی از مردم، تقاضای ارز افزایش می‌یابد اقدام به افزایش سقف تخصیص ارز مسافری و بانک مرکزی اعلام کرد که از ۷ اسفندماه کسانی که بلیت هواپیما در اختیار دارند به جای ۵۰۰ یورو می‌توانند ۱۰۰۰ یورو ارز مسافرتی دریافت کنند.مدارک مورد نیاز در ارائه درخواست خرید ارز متقاضیان شامل ارائه گذرنامه معتبر، بلیت مسافرت هوایی و رسید پرداخت عوارض خروج از کشور است. تحویل ارز در درگاه خروجی فرودگاه‌ها به مسافران صورت می‌پذیرد. گفتنی است متقاضیان با ارائه مدارک مورد نیاز می‌توانند به شعب منتخب بانک‌های عامل ملی، ملت و سامان مراجعه کنند.

صرافی‌ها بازندگان سیاست جدید ارزی

مهم‌ترین تغییری که در سیاست جدید بانک مرکزی برای تخصیص ارز مسافری صورت گرفته، حذف واسطه‌گری‌ صرافی‌ها و عرضه مستقیم آن توسط شعب بانک‌ها است.طی سال‌های گذشته سهمیه ارز مسافری از طریق صرافی‌ها توزیع می‌شد و آنها مبلغی بابت کارمزد این کار برمی‌داشتند اما با سیاست جدید بانک مرکزی، نقش واسطه‌گری صرافی‌ها حذف شده و مشتریان کارمزدی هم بابت این کار پرداخت نمی‌کنند.به نظر می‌رسد صرافی‌ها مهم‌ترین بازندگان سیاست جدید ارزی بانک مرکزی در توزیع ارز مسافری هستند و به‌طبع مردم هم به علت دریافت سریع و مستقیم ارز از باجه‌های بانک‌ها در فرودگاه، دیگر نیازی به مراجعه به صرافی‌های شهر و معطلی و پرداخت کارمزد هم ندارند، برندگان این سیاست محسوب می‌شوند.

تخصیص ارز مسافری طبق قانون، الزامی است

هدف اصلی اجرای این سیاست ارزی مطابق قانون، مدیریت تقاضای بازار ارز در پایان سال آن هم در بستر مبادلات رسمی ارز کشور اعلام شده و پاسخگویی به تقاضای ارز مسافرتی به عنوان یکی از سرفصل‌های ارز خدماتی تعریف شده در مقررات ارزی کشور، بر اساس نرخ مرکز مبادله ارز و طلای ایران کاملاً در چارچوب قوانین جاری بوده و مسبوق به سابقه است.  بررسی آمار تخصیص ارز مسافرتی هوایی در سال‌های گذشته نشان می‌دهد میزان دریافت سهمیه ارز مسافرتی رقم بالایی نیست و در اوج سفرهای نوروزی ارقامی کمتر از ۲۰ میلیون دلار در یک ماه به این موضوع اختصاص یافته و اساسا طرح ادعاهایی مثل «تاراج منابع ارزی کشور برای سفرهای خارجی» نادرست است.لازم به ذکر است که تخصیص ارز مسافرتی هوایی به طور کامل در چارچوب نیاز ارزی احصاء شده در بخش سوم مقررات ارزی بانک مرکزی و برای مسافرت‌های هوایی با اهداف مختلفی نظیر زیارتی، گردشگری، آموزشی و اداری انجام می‌گیرد که قانوناً بانک مرکزی مکلف به پاسخگویی به این تقاضا بر اساس نرخ مستخرج از مبادلات ارزی انجام شده در بازار رسمی ارز کشور است.

سازکار تخصیص ارز مسافرتی هوایی نیز به گونه‌ای طراحی شده تا ارز تخصیصی صرفاً به متقاضیان با نیاز واقعی یعنی به «مسافران بعد از درگاه خروجی فرودگاه و پس از خروج از مرز هوایی فرودگاه‌های بین‌المللی کشور» پرداخت شود؛ از این‌رو ادعای مطرح‌شده در برخی مصاحبه‌ها مبنی بر انتقال مجدد ارز به بازار تهران پس از دریافت توسط متقاضی و یا استفاده از بلیت تقلبی برای کسب عایده از اختلاف نرخ در بازار، در این سازکار میسر نیست.

لازم به ذکر است که تخصیص ارز مسافری در بازه زمانی سال ۱۴۰۲، برای اهداف مختلف مسافرتی اعم از تسهیل سفر زائران اربعین حسینی و حج تمتع، مازاد بر سرانه ارز مسافرتی و از طریق مراجعه متقاضیان به شعب بانک‌های عامل انجام شده است. لذا پاسخگویی به تقاضای ارز مسافرتی به عنوان یکی از سرفصل‌های ارز خدماتی تعریف شده در مقررات ارزی، بر اساس نرخ مرکز مبادله ارز و طلای ایران کاملاً در چارچوب قوانین جاری و مسبوق به سابقه بوده است؛ از این رو استفاده از تعابیر غیرکارشناسی نظیر توزیع رانت و یا تخصیص یارانه، در مواجهه با انجام وظیفه قانونی بانک مرکزی نوعاً تشویش اذهان مخاطبین است.بر همین اساس افزایش سرانه ارز مسافرتی با هدف اصلی مدیریت تقاضا در بازار ارز پایان سال صورت گرفته است. در واقع، نادیده گرفتن تقاضای موجود در حوزه مسافرت هوایی منجر به حذف آن نشده بلکه متقاضیان را به سمت بازار غیررسمی سوق می‌دهد که این مسئله علاوه افزایش فشار تقاضا و تحریک قیمت، باعث تعمیق بازار غیررسمی و مرجعیت بیشتر آن نزد متقاضیان ارز نیز خواهد شد، به گونه‌ای که بسیاری از افراد برای رفع نیاز ارزی خود مجبور به انجام مبادله و تبعیت از نرخ در بازاری خواهند بود که مطابق قوانین جاری کشور از مصادیق قاچاق کالا و ارز تلقی می‌شود.

چه کسانی شایعه توقف تخصیص ارز مسافرتی را راه انداختند

رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران می گوید: کسانی شایعات مربوط به ارز مسافرتی آژانس های گردشگری را به طور گسترده در جامعه دامن زده اند که مخالف سفر مردم به خارج از کشور هستند.

حرمت الله رفیعی در گفت‌وگو با ایرنا با رد این اخبار، تاکید کرد: این شایعه از ریشه غلط است؛ مگر قبلا ارزی به دفاتر ما داده می شد یا حتی برای دادن چنین ارزی به دفاتر ابلاغی شده بود که حالا این ارز خیالی قطع بشود، اصلا اگر چنین نامه ای باشد، به آژانس ها ابلاغ می شود؟ یا طبق روال باید به سازمان میراث و معاونت گردشگری ابلاغ شود.

وی در پاسخ به اینکه چه کسانی با چه منافعی به این شایعه دامن می زنند؟ اظهار کرد: آنها که مرتب می گویند برای چه باید ارز مملکت به یک عده مسافر رفاه طلب خوشگذران داده شود که برای تفریح به خارج از کشور می روند، من می گویم مگر به شما ربطی دارد؟ وقتی از جیب خودشان خرج می کنند. رفیعی ادامه داد: در جامعه 80 میلیونی اگر سه میلیون نفر می خواهند به خارج بروند، زیاد است؟ کسی که می خواهد به خارج برود از جیب شخصی، هزینه می کند. وی گفت: چرا یک شرکت، فقط 6 روز بعد از تاسیس ارز حمایتی چندین برابر یکسال یک صنف مثل صنف ما گرفته باشد آن وقت چرا برای ما مسافرت خارجه سینه چاک می کنند و معترض هستند. رفیعی عنوان کرد: بعد از اینکه قرار شد به همه صنوفی که در کشور به طور قانونی تشکیل شده اند ارز دولتی تعلق بگیرد، صنف ما هم اعتراضاتی داشت مبنی براینکه ما هم صنعت هستیم و هم صنف قانونی که چیزی به ما تعلق نگرفته، بنابراین از طرف معاونت گردشگری، جلسات مکرری با نمایندگان و کارشناسان بانک مرکزی داشتیم که اولین جلسه آن از دو ماه پیش و آخرین جلسه آن حدود 25 روز پیش بوده است.

وی اضافه کرد: در نهایت قرار بر این شد فقط هزینه بدهی دفاتر قانونی که از قبل تغییر شرایط ارز، برای رزرو هتل یا ویزای مسافران هزینه ای پرداخت کرده اند و بعد از تغییر قیمت ارز به کارگزارها بدهکار هستند و متضرر شده و قادر به پرداخت بدهی خود نیستند با ارائه اسناد مالی صحت‌سنجی شده، پرداخت شود.

رفیعی ادامه داد: برای صحت‌سنجی این رقم کمیته ای تشکیل دادیم و موارد نهایی را از طریق سازمان میراث فرهنگی به بانک مرکزی ارائه کردیم اما هنوز بابت این قضیه نیز، یک دلار یا ریال به دفاتر داده نشد.

پرداخت ارز مسافرتی بدون معطلی

رئیس شعبه بانک ملی در فرودگاه امام خمینی (ره): هم اکنون پرداخت ارز مسافرتی بدون معطلی در حال پرداخت است. صالحی، رئیس شعبه بانک ملی در فرودگاه امام خمینی (ره) در واکنش به ویدئوی وایرال شده در فضای مجازی در خصوص ایجاد صف برای دریافت ارز مسافری گفت: ویدئو منتشر شده برای روز چهارشنبه ۱۶ اسفند ۱۴۰۲ است که به دلیل عدم اطلاع رسانی از سمت فرودگاه نسبت به پرواز‌های موجود اتفاق افتاد که دیگر تکرار هم نشد. متأسفانه در بازه زمانی ۹ صبح تا حدود ساعت ۱۰:۳۰ صبح همان روز ۱۲ پرواز هماهنگ شده بود که به‌طبع با هجوم مسافران روبه‌رو شدیم.

وی افزود: اگر هر پرواز به طور میانگین حدود ۲۰۰ نفر مسافر داشته باشد نزدیک به ۲ هزار ۴۰۰ نفر مسافر وارد سالن شده بود که این موضوع بدون هماهنگی با بانک ملی صورت گرفت، اما اگر مدیریت فرودگاه از قبل به بانک اطلاع می‌داد ما این مسئله را مدیریت می‌کردیم، به طوری که بدون ایجاد ازدحام افراد ارز مسافرتی خود را دریافت می‌کردند.

صالحی تاکید کرد: هنگام ایجاد ازدحام مسافران، همکاران ما در فرودگاه امام مستقر شدند و بعد از گذشت یک ساعت از این موضوع هیچ ازدحامی در فرودگاه امام خمینی برای دریافت ارز مسافرتی وجود نداشت که آرشیو دوربین‌های مستقر در فرودگاه گواه این موضوع است.

رئیس شعبه بانک ملی در فرودگاه امام خمینی (ره) تاکید کرد: در آن روز سامانه‌ها به هیچ عنوان قطعی نداشت بلکه به دلیل ازدحام مجبور شدیم پرداخت‌ها را به صورت دستی انجام دهیم تا از شلوغی‌ها بکاهیم که خوشبختانه در عرض یک‌ساعت این اتفاق ساماندهی شد.

رئیس شعبه بانک ملی در فرودگاه امام خمینی (ره) گفت: بعد از ظهر همان روز هیچ ازدحامی در فرودگاه وجود نداشت و در زمان کوتاهی که ازدحام ایجاد شد ما به تمامی افراد ارز اختصاص دادیم و هیچ فردی بدون دریافت ارز از فرودگاه خارج نشد. صالحی با اشاره به این موضوع که در حال حاضر فرآیند پرداخت ارز مسافرتی روال عادی دارد و مسافران به راحتی ارز خود را دریافت می‌کنند، اظهار داشت: هم اکنون طبق روال، افراد ارز مسافرتی خود را دریافت می‌کنند و مشکلی در باجه‌‎های فرودگاه وجود ندارد و مسافران بدون هیچ صف و معطلی ارز مورد نیاز خود را دریافت می‌کنند.

سخن پایانی

«ارز مسافر» و «ارز مسافرتی» که اغلب توسط مردم و برخی مسئولان به اشتباه، یکی قلمداد می شود تفاوت قابل توجهی دارند با این شرح که ارز مسافر که هم اکنون به عنوان مصوبه دولت به مسافران پرداخت می شود، در مسیرهای نزدیکی چون ترکیه و جمهوری آذربایجان، 500 یورو و در مسیرهای دورتری چون اروپا یا آسیای شرق حدود هزار دلار است و فقط با ارائه رزرو بلیت و هتل مسافران به بانک‌های عامل و دریافت حواله و در نهایت ارائه حواله مذکور، دقیقا به هنگام خروج از گیت بازرسی فرودگاه برای سوار شدن به هواپیما به آنها پرداخت می شود. کارشناسان اقتصادی معتقدند سیاست بانک مرکزی در افزایش سهمیه ارز مسافری و تامین کامل آن، سبب خروج فشار تقاضای ارز مسافری از بازار آزاد می‌شود و از افزایش احتمالی نرخ ارز از این محل، جلوگیری می‌کند و درمجموع یک سیاست ارزی مثبت است. در نقطه مقابل برخی نمایندگان مجلس معتقدند که این سیاست سبب تحریک تقاضا برای سفرهای خارجی می‌شود و نوعی رانت به مسافران پولدار است. در مقابل، کارشناسان ارزی، این سیاست را دارای پیامدهای مثبتی در زمینه تنظیم بازار ارز می‌دانند و چون کنترل نرخ ارز مهم‌ترین هدف دولت است، درمجموع این سیاست را مفید می‌دانند.